«Կադմիում»–ի խմբագրումների տարբերություն
Content deleted Content added
չ Լավ/Ընտրյալ հոդվածի կամ ցանկի կաղապարների հեռացում: Այժմ Վիքիշտեմարանից է գալիս։, ջնջվեց: {{Link GA|en}} |
No edit summary |
||
Տող 1.
{{Քիմիական տարր
| անվանում =Կադմիում/ Cadmium (Cd)
| համար = 48
| սիմվոլ = Cd
| վերևից = [[Ցինկ|Zn]]
| ներքևից =[[Սնդիկ|Hg]]
| խումբ =2
| պարբերություն = 5
| բլոկ =
| արտաքին տեսք =[[Պատկեր:Cadmium-crystal bar.jpg|200px]]<br /> Փափուկ արծաթափայլ մետաղ
| պատկեր =Electron shell 048 Cadmium - no label.svg
| ատոմային զանգված =112,411(8)<ref name="iupac atomic weights">{{ռուսերեն հոդված|автор=Michael E. Wieser, Norman Holden, Tyler B. Coplen, John K. Böhlke, Michael Berglund, Willi A. Brand, Paul De Bièvre, Manfred Gröning, Robert D. Loss, Juris Meija, Takafumi Hirata, Thomas Prohaska, Ronny Schoenberg, Glenda O’Connor, Thomas Walczyk, Shige Yoneda, Xiang‑Kun Zhu.|заглавие=Atomic weights of the elements 2011 (IUPAC Technical Report)|ссылка=http://iupac.org/publications/pac/85/5/1047/|язык=en|издание=[[Pure and Applied Chemistry]]|год=2013|том=85|номер=5|страницы=1047-1078|doi=10.1351/PAC-REP-13-03-02}}</ref>
| радиус атома =
| энергия ионизации 1 =
| конфигурация =
| ковалентный радиус =
| радиус иона =
| электроотрицательность =
| կոնֆիգուրացիա = [Kr] 4d<sup>10</sup> 5s<sup>2</sup>
| էլեկտրոնային թաղանթ =
| ատոմի շառավիղ =154
| կովալենտային շառավիղ = 148
| Վան-դեր-Վալսի շառավիղ =
| իոնի շառավիղ = (+2e) 97
| էլեկտրաբացասականություն = 1,69
| էլեկտրոդային պոտենցիալ = −0,403
| օքսիդացման աստիճան = 2
| իոնիզացման էներգիա 1 = 867,2 (8,99)
| իոնիզացման էներգիա 2 =
| իոնիզացման էներգիա 3 =
| ֆազ =
| խտություն = 8,65
| խտություն2 =
| խտություն3 =
| խտություն հջ =
| հալման ջերմաստիճան =594,1
| եռման ջերմաստիճան = 1 038
| կրիտիկական կետ Կ =
| հալման ջերմունակություն =
| հալման ջերմունակություն2 =
| գոլորշիացման ջերմունակություն =
| ջերմունակություն = 26,0<ref name="ХЭ">{{ռուսերեն գիրք
|заглавие = Химическая энциклопедия: в 5-ти т.
|ответственный = Редкол.: Кнунянц И. Л. (гл. ред.)
|место =
|издательство = Советская энциклопедия
|год = 1990
|том = 2
|страницы = 280
|страниц = 671
|тираж = 100 000
}}</ref>
| իոնիզացման էներգիա 1 =867,2 (8,99)
| իոնիզացման էներգիա 2 =
| իոնիզացման էներգիա 3 =
| ֆազ =
| խտություն = 8,65
| խտություն2 =
| խտություն3 =
| խտություն հջ =
| հալման ջերմաստիճան =594,1
| եռման ջերմաստիճան = 1 038
| կրիտիկական կետ Կ =
| հալման ջերմունակություն =
| հալման ջերմունակություն2 =
| գոլորշիացման ջերմունակություն =
| խտություն = 8,65
| ջերմունակության = 26,0<ref name="ХЭ">{{ռուսերեն գիրք
|заглавие = Химическая энциклопедия: в 5-ти т.
|ответственный = Редкол.: Кнунянц И. Л. (гл. ред.)
|место =
|издательство = Советская энциклопедия
|год = 1990
|том = 2
|страницы = 280
|страниц = 671
|тираж = 100 000
}}</ref>
| ջերմունակություն2 =
| մոլային ծավալ = 13,1
| հագեցած գոլորշի =
| ճնշում հգ 1 =
| ճնշում հգ 10 =
| ճնշում հգ 100 =
| ճնշում հգ 1 k =
| ճնշում հգ 10 k =
| ճնշում հգ 100 k =
| բյուրեղացանցի կառուցվածք = Վեցանկյուն
| բյուրեղացանցի տվյալներ = a=2,979 c=5,618
| c/a հարաբերություն =1,886
| Դեբայի ջերմաստիճան = 209
| մագնիսական կառուցվածք =
| տեսակարար դիմադրություն =
| ջերմահաղորդականություն =96,9
| ջերմաստիճանահաղորդականություն =
| ջերմային ընդարձակում =
| ձայնի արագություն =
| Յունգի մոդուլ =
| cAS համար =
| արգելվող գոտի =
| իզոտոպներ =
| իզոտոպներ լրացումներ =
}}
{{Պարբերական համակարգի տարր|align=center|fontsize=100%|number=48}}
'''Կադմիում''' ({{lang-lat|''Cadmium''}}) քիմիական տարր է որի նշանն է '''Cd''', [[պարբերական համակարգ]]ի 5-րդ պարբերության, 2-րդ խմբի [[քիմիական տարր]]: Կարգահամարը 48 է, ատոմական զանգվածը՝ 112,40, ատոմի արտաքին թաղանթի էլեկտրոնային կաոուցվածքը՝ 4d<sup>10</sup>5s<sup>2</sup>: Սպիտակ-արծաթափայլ, փափուկ և ձգվող մետաղ է: Կադմիումը միացություններում երկարժեք է: Օդում խամրում է մակերևույթին առաջացած CdO օքսիդի բարակ թաղանթի պատճառով, որը պաշտպանում է կադմիումը հետագա օքսիդացումից:
== Բացահայտման պատմություն ==
Հայտնաբերել է գերմանացի քիմիկոս Ֆ. Շտրոմայերը [[1817]] թվականին և անվանել «կադմիում»:
== Անվանում ==
Ֆ. Շտրոմայերը անվալել է «կադմիում», {{lang-gr|''καδμεία''}} - ցինկի ոչ մաքուր օքսիդ կամ ցինկի հանքանյութ:
== Բնության մեջ ==
Կադմիումը հազվագյուտ և ցրված տարր է, պարունակությունը երկրակեղևում՝ 1,3•10<sup>-5</sup> % (ըստ զանգվածի): Երկիր ընդերքում կադմիումի միջին պարունակությունը կազմում է 130 մգ/տ, ծովի ջրում՝ 0,11 մկգ/լ: Հայտնի են կադմիումի ընդամենը 6 միներալներ: Կադմիումի հազվագյուտ միներալներից են՝
*գրինոկիտը՝ CdS (77,8% Cd),
*խոուլիիտ,
*օտավիտ CdCO<sub>3</sub>,
*մոնտեպոնիտ CdO (87,5 % Cd)
*կադմոսելիտ (47% Cd)
*քսանտոխրոիտ CdS(H<sub>2</sub>O)х (77,2% Cd):
== Իզոտոպներ ==
Ունի ութ կայուն իզոտոպ՝ 106 (1,215%), 108 (0,875%), 110 (12, 39%), 111 (12,75%), 112 (24,07%), 113 (12,26%), 114 (28,86%) և 116 (7,58%) զանգվածային թվերով:
== Ստացում ==
Ստացվում է [[ցինկ]]ի, կապարա-ցինկի, պղնձա-ցինկի հանքերի թափոնների մշակումից:Մեկ տարում արտադրվում է մոտ 20000 տոննա կադմիում<ref>http://www.euro.who.int/__data/assets/pdf_file/0016/123073/AQG2ndEd_6_3Cadmium.PDF</ref>:
== Ֆիզիկական հատկություններ ==
[[Պատկեր:Cadmium sulfide.jpg|մինի|150px|Կադմիումի սուլֆիտ]]
Սպիտակ-արծաթափայլ, փափուկ և ձգվող մետաղ է, [[խտություն]]ը՝ 8650 կգ/մ3<sup></sup> (20 °C-ում), հալման ջերմաստիճանը՝ 320,9 °C, եռմանը՝ 767 °C: Կադմիումը միացություններում երկարժեք է: Օդում խամրում է մակերևույթին առաջացած CdO օքսիդի բարակ թաղանթի պատճառով, որը պաշտպանում է կադմիումը հետագա օքսիդացումից:
== Քիմիական հատկություններ ==
Օդում ուժեղ տաքացնելիս այրվում է՝ առաջացնելով բաց դարչնագույնից մինչև մուգ դարչնագույն CdO օքսիդը (բյուրեղային փոշի է): Կադմիումը միացություններ է առաջացնում [[հալոգեններ]]ի, [[Ծծումբ|ծծմբի]] և այլ տարրերի հետ: Անօրգանական [[թթուներ]]ից դանդաղ դուրս է մղում ջրածին՝ առաջացնելով համապատասխան [[աղեր]]: Կադմիումի աղերի վրա կծու ալկալիներով ազդելիս նստում է սպիտակ հիդրօքսիդը՝ Cd(OH)<sub>2</sub>: Կադմիումի միացությունները թունավոր են, առանձնապես վտանգավոր են նրա օքսիդի գոլորշիները՝ շնչելիս:
== Կիրառություն ==
[[Պատկեր:2005cadmium.PNG|մինի|300px|Արդյունաբերությունը]]
Կիրառվում է միջուկային ռեակտորներում, հակակոռոզային և դեկորատիվ ծածկույթներ պատրաստելու համար, կուտակիչներում: Մտնում է դյուրահալ [[համաձուլվածքներ]]ի (օրինակ, Վուդի համաձուլվածքի) բաղադրության մեջ: Կադմիումի սուլֆիդը (կադմիումի դեղին) կիրառվում է որպես գեղանկարչական ներկ: Կադմիումի սուլֆատը և ամալգամն օգտագործում են վեստոնի նորմալ էլեմենտում: Կադմիումի համաձուլվածքները ոսկու հետ ունեն կանաչավուն գունավորում<ref>[http://www.arabio.ru/om/zoloto_vidi.htm Золото - какой цвет в моде<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref><ref>[http://www.uwelir.ru/metal/metal4.html Ювелирное дело » Сплавы драгоценных металлов<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref>:
Կենդանի օրգանիզմում կադմիումի պարունակությունը կազմում է (%-ով) [[բույսեր]]ում՝ 10<sup>-4</sup>, որոշ կենդանիների օրգանիզմում՝ 4•10<sup>-5</sup>3•10<sup>-3</sup>: Հայտնաբերված է ողնաշարավոր բոլոր [[կենդանիներ]]ի օրգանիզմներում: Կադմիումով առավել հարուստ է [[լյարդ]]ը: Կադմիումի ֆիզիոլոգիական նշանակությունն անբավարար է ուսումնասիրված, բայց հայտնի է, որ այն ազդում է ածխաջրային փոխանակության, լյարդում հիպոքլորաթթվի սինթեզի, որոշ [[ֆերմենտներ]]ի ակտիվության վրա:
== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
== Արտաքին հղումներ ==
* [http://www.webelements.com/webelements/elements/text/Cd/key.html Կադմիումը Webelements-ում]
* [http://n-t.ru/ri/ps/pb048.htm Կադմիումը քիմիական տարրերի հայտնի գրադրանում]
{{Փոքր պարբերական աղյուսակ}}
Տող 10 ⟶ 153՝
[[Կատեգորիա:Բարձրաստիճան վտանգավոր նյութեր]]
[[Կատեգորիա:Կադմիում]]
| |||