«Ջաֆար ալ-Սադիկ»–ի խմբագրումների տարբերություն
Content deleted Content added
No edit summary |
No edit summary |
||
Տող 1.
{{Անձ
| բնագիր ԱԱՀ = جعفر الصادق
}}
'''Ջաֆար ալ-Սադիկ''' ({{lang-ar|جعفر الصادق}}, Ջա'ֆար ալ-Սադիկ),
==Ջաֆար ալ-Սադիկը՝ իմամ==
Ալիի որդիներ Հասանին ու Հուսեյնին հաջորդում է իմամ ալ-Բաքիրը՝ շիաների 4-րդ իմամը։ Ալ-Բաքիրի մահից հետո նրա շիա կողմնակիցները բաժանվեցին մի քանի խմբերի, որոնց մեծամասնությունը որպես իմամ ճանաչում էր նրա ավագ որդի Աբու ‘Աբդալլահին, ով ավելի ուշ ստացավ «ալ-Սադիկ» (ճշմարտացի) մականունը (այս անունը նրան հայրն էր շնորհել)։ Ջաֆար ալ-Սադիկի օրոք իմամները նշանակալիորեն ընդլայնեցին իրենց ազդեցությունը և դարձան կրոնական հիմնական խմբավորումը։ Ալ-Սադիկը աստիճանաբար ազդեցիկ դիրք գրավեց այն բուռն ժամանակահատվածում, երբ [[Աբբասյաններ]]ը վերջապես կարողացան տապալել [[Օմայյաններ]]ին։
Տող 11 ⟶ 12՝
Դոկտրինայի տեսական առումով նա կողմնակից էր հաշտվողական տեսակետերին, որոնք արտացոլում էին վաղ քուֆացի շիաներիդ իրքը։ Ալ-Սադիկի հորեղբայրը հայտարարում էր, որ, չնայած Ալին համարվում էր մարգաարեի ամենաարժանի (ալ-աֆդալ) ժառանգորդը, պետք է հավատարմություն պահպանել նաև նախորդ խալիֆներին, չնայած նրանք ավելի քիչ էին արժանի դրան (ալ-մաֆդուլ)։ Զայդն այս տեսակետի շնորհիվ, որ զայդիտները սկզբում մերժում էին, ավելի ուշ ձեռք բերեց ոչ շիա մուսուլմանների համակրանքը։ Զայդի մարտնչող քաղաքականության և պահպանողական ուսմունքի միասնությունը նրա շուրջ համախմբեց նաև բազմաթիվ շիաների։ Զայդի շարժումն ունեցավ անհաջող ելույթ Քուֆայում [[122]]/[[740]] թ.։ Զայդիները հաջողություն ունեցան երկո ւպետությունների ստեղծման գործում, որոնցից մեկը [[Եմեն]]ում, մյուսը՝ [[Պարսկաստան]]ի մերձկասպյան գավառներում, մի շրջանում, որ միջնադարում հայտնի էր [[Դայլամ]] անունով։
== Աբբասյան խալիֆայության
Միևնույն ժամանակ Աբբասյանները Օմայյանների դեմ մղված անհաջող ըմբոստություններից մեծ դաս քաղեցին։ Նրանք առանձնակի ուշադրություն դարձրեցին իրենց սեփական կրոնաքաղաքական դա’վայի կազմակերպչական ասպեկտին՝ ստեղծելով գաղտնի շտաբ-բնակարան Քուֆայում և միաժամանակ կենտրոնացնելով իրենց ուժերը Խորասանի հեռավոր գավառում։ Բազմաթիվ դա’իների տանում էին աբբասյան շարժումը, որն իրականացվում էր ահլ ալ-բայթի անունից, որն իր կողմն էր գրավում շիաներին և պարսիկ մավալիներին։ Մի քանի տասնամյակ շարունակ ակտիվ քաղաքականության արդյունքում Աբբասյանները 132/750 թվականին ժառանգեցին խալիֆայությունը՝ ստանձնելով իշխանությունը փաստացի կամ անվանապես մոտ 5 դար՝ ընդհուպ մինչև 656/1258 թվականը։
Աբբասյանների ըմբոստությունը շրջադարձային եղավ իսլամի վաղ պատմության համար՝ տալով սոցիալ-քաղաքական և տնտեսական փոփոխություններ ստեղծված շարքերում, այդ թվում նաև հավասար մուսուլման արաբների և մավալիների իրավական դիրք։ Սակայն Աբբասյանների հաղթանակը ողբերգական եղավ շիաների պատրանքների համար, որ Ալիականներից մեկըկ ժառանգի խալիֆայությունը։ Շիաներն ավելի հուսալքվեցին, երբ գահ բարձրանալուց հետո Աբբասյանները սկսեցին հալածանքներն իրենց դեմ, ովքեր հանդիսանում էին իրենց կողմնակիցները, և շատ Ալիականների դեմ։ Այս շրջանում աբբասյան խալիֆը դարձավ սուննիական իսլամի հոգևոր ներկայացուցիչը՝ մեծապես աջակցելով իսլամի հաղորդություն սուննիակ անհասկացության զարգացմանը։
== Ջաֆարիական մազհաբ ==
{{Հիմնական հոդված|Ջաֆարիական մազհաբ}}
Լինելով իմամական ավանդույթի քաղաքական պացիֆիզմի կողմնակիցը՝ Ջա’ֆար աս-Սադիկը ժամանակի ընթացքում հայտնի դարձավ որպես գիտնական-աստվածաբան։ Նա հաղորդում էր հադիսներ (ավելի ուշ նրա անունը սկսեց հիշատակվել հադիս փոխանցողների շղթայում (իսնադ)` հաստատված սուննիների կողմից), դասավանդում իրավագիտություն (ֆիկհ) և հենվելով իր հոր աշխատանքների վրա` դրեց կրոնական իրավունքի շիական դպրոցի (մազհաբ) հիմքը, որն իրանունով կոչվեց ջա’ֆարիական։ Ջա’ֆար աս-Սադիկը ձեռք բերեց հեղինակավոր հոգևոր իրավագետի փառք ոչ միայն իր շիա կողմանկիցերի շրջանում, այլև ավելի լայն շրջանների, հատկապես մեծ թվով աստվածապաշտ մուսուլմանների Մադինայի քաղաքացիներից, որ հանդիսանում էր Ալիականների մշտական բնակության վայրը, և Քուֆայից՝ իմամական հիմնական մասսայի նստավայրից։
Իր կառավարման վերջին տասնամյակի ընթացքում աս-Սադիկն իր շուրջն էր համախմբել հիշատակման արժանի մտավորականների ևգործընկերների մի խմբի, որի մեջ էին մտնում ականավոր իրավաբան տրադիցիոնալիստներ, ինչպես նաև իր ժամանակի աստվածաբաններ, ինչպես Հիշամ իբն ալ-Հաքամը (մահ. 179/795)` սխոլաստիկ աստվածաբանության իմամական ճյուղի` քալամի հայտնի ներկայացուցիչը։ Իմամի և իր կողմնակիցների վարած ինտելեկտուալ գործունեության շնորհիվ իմամները ստացան հստակ կազմված ծեսերի համակարգ, ինչպես նաև խիստ աստվածաբանական և իրավական դոկտրինա։
== Աբու ալ-Խատտաբ ալ-Ասադի ==
Իմամ աս-Սադիկն իր կողմանկիցների շարք ներքաշեց նաև մի շարք ղուլաթ մտավորականների, բայց սահմանափակեց իր առավել ծայրահեղական տրամադրված հետևորդներին։ Այս խմբի առավել հայտնի գիտնականն էր Աբուալ-Խատտաբ ալ-Ասադին, ով առավել աչքի էր ընկնում վաղ շիա գուլատներից։ Հենց սկզբից իմամը նրան իր հիմնական խորհրդականը նշանակեց Քուֆայում՝ շիա իմամների կենտրոնում։ Սակայն մի շարք արմատական դրույթների հետ հանդերձ Աբու ալ-Խատտաբը քարոզում էր ծայրահեղական գաղափարներ իմամության համար։ Ժամանակի ընթացքում նա իր սեփակա նհետևորդներն ունեցավ և ձևավորեց առանձնհատուկ հոսանք՝ խատտաբիականություն, որ քարոզում էր ծայրահեղական քաղաքականություն ի տարբերություն իմամի կանոնակարգված քայլերի։ Արդյունքում իմամը ստիպված եղավ այս մարդուն հեռացնել իր շրջապատից և բացահայտ մեղադրել նրա հայացքները։ Դրանից հետո՝ 138/755
▲Իմամ աս-Սադիկն իր կողմանկիցների շարք ներքաշեց նաև մի շարք ղուլաթ մտավորականների, բայց սահմանափակեց իր առավել ծայրահեղական տրամադրված հետևորդներին։ Այս խմբի առավել հայտնի գիտնականն էր Աբուալ-Խատտաբ ալ-Ասադին, ով առավել աչքի էր ընկնում վաղ շիա գուլատներից։ Հենց սկզբից իմամը նրան իր հիմնական խորհրդականը նշանակեց Քուֆայում՝ շիա իմամների կենտրոնում։ Սակայն մի շարք արմատական դրույթների հետ հանդերձ Աբու ալ-Խատտաբը քարոզում էր ծայրահեղական գաղափարներ իմամության համար։ Ժամանակի ընթացքում նա իր սեփակա նհետևորդներն ունեցավ և ձևավորեց առանձնհատուկ հոսանք՝ խատտաբիականություն, որ քարոզում էր ծայրահեղական քաղաքականություն ի տարբերություն իմամի կանոնակարգված քայլերի։ Արդյունքում իմամը ստիպված եղավ այս մարդուն հեռացնել իր շրջապատից և բացահայտ մեղադրել նրա հայացքները։ Դրանից հետո՝ 138/755 թվականին, Աբու ալ-Խատտաբն ու իր հետևորդները հավաքվեցին Քուֆայի մզկիթում ապստամբություն բարձրացնելու համար, բայց տեղի ուշիմ կառավարչի ուժերը հարձակվեցին և ոչնչացրեցին նրանց։
Աբու ալ-Խատտաբի մահից հետո խատտաբիականները, որոնց կենտրոնը գտնվում էր Քուֆայում, բաժանվեցին ոչ մեծ խմբերի։ Որոշ մասը անցավ իմամ աս-Սադիկի ավագ որդի Իսմաիլի կողմը, որը Աբդ ալ-Խատտաբի ռադիկալ քաղաքականության կոմնակից էր։ Աբուալ-Խատտաբի ուսմունքի համաձայն յուրաքանչյուր ժամանակաշրջանում պետք է լինի մարգարե, ում ուսմունքները տարածող (նատիկ) և նրա օգնականը՝ լռողը (սամիթ)։
Տող 32 ⟶ 30՝
Բացի այդ առաջին խատտաբիականները հիմնվում էին ղուրանական ուսմունքների մեկանաբանության վրա, ստեղծում իրենց աշխարհայացքը ցիկլային գոյաբանական հասկացությունների վրա։ Մյուս կողմից նրանք պնդում էին իմամների աստվածային բնույթը Աստվածային լույսի (նուռ) հիման վրա, ինչը սակայն չընդգրկվեց իմամության մասին իմամիտների աշխատություններում, որը ընդունվել էր իսմաիլականների կողմից։ Փաստացի, վաղ իսմաիլական գրականության մեջ Աբու ալ-Խատտաբը ճանաչվել էր հերետիկոս։
== Օգտագործված գրականություն ==
* Ислам; Энциклопедический словарь, Москва 1990
[[Կատեգորիա:Արաբ իրավագետներ]]
[[Կատեգորիա:Արաբ աստվածաբաններ]]
[[Կատեգորիա:8-րդ դարի արաբներ]]
| |||