«Ռոդիում»–ի խմբագրումների տարբերություն
Content deleted Content added
չ Լավ/Ընտրյալ հոդվածի կամ ցանկի կաղապարների հեռացում: Այժմ Վիքիշտեմարանից է գալիս։, ջնջվեց: {{Link FA|el}}, {{Link GA|de}} (2) |
No edit summary |
||
Տող 1.
{{Քիմիական տարր
| անվանում =Ռոդիում / Rhodium (Rh)
| համար = 45
| սիմվոլ = Rh
| վերևից =[[Կոբալտ|Co]]
| ներքևից =[[Իրիդիում|Ir]]
| խումբ =7
| պարբերություն = 5
| բլոկ =
| արտաքին տեսք =[[Պատկեր:Rhodium powder pressed melted.jpg|220px|Ռոդիում]]<br /> Արծաթափայլ պինդ մետաղ
| պատկեր =
| ատոմային զանգված = 102,90550(2)<ref name="iupac atomic weights">{{ռուսերեն հոդված|автор=Michael E. Wieser, Norman Holden, Tyler B. Coplen, John K. Böhlke, Michael Berglund, Willi A. Brand, Paul De Bièvre, Manfred Gröning, Robert D. Loss, Juris Meija, Takafumi Hirata, Thomas Prohaska, Ronny Schoenberg, Glenda O’Connor, Thomas Walczyk, Shige Yoneda, Xiang‑Kun Zhu.|заглавие=Atomic weights of the elements 2011 (IUPAC Technical Report)|ссылка=http://iupac.org/publications/pac/85/5/1047/|язык=en|издание=[[Pure and Applied Chemistry]]|год=2013|том=85|номер=5|страницы=1047-1078|doi=10.1351/PAC-REP-13-03-02}}</ref>
| радиус атома =
| энергия ионизации 1 =
| конфигурация =
| ковалентный радиус =
| радиус иона =
| электроотрицательность =
| կոնֆիգուրացիա =[Kr] 4d<sup>8</sup> 5s<sup><nowiki>1</nowiki></sup>
| էլեկտրոնային թաղանթ =
| ատոմի շառավիղ = 134
| կովալենտային շառավիղ =125
| Վան-դեր-Վալսի շառավիղ =
| իոնի շառավիղ = (+3e)68
| էլեկտրաբացասականություն = 2,28
| էլեկտրոդային պոտենցիալ = 0
| օքսիդացման աստիճան = 5, 4, 3, 2, 1, 0
| իոնիզացման էներգիա 1 = 719,5 (7,46)
| իոնիզացման էներգիա 2 =
| իոնիզացման էներգիա 3 =
| ֆազ =
| խտություն = 12,41
| խտություն2 =
| խտություն3 =
| խտություն հջ =
| հալման ջերմաստիճան = 2239
| եռման ջերմաստիճան =4000
| կրիտիկական կետ Կ =
| հալման ջերմունակություն =
| հալման ջերմունակություն2 =
| գոլորշիացման ջերմունակություն =
| ջերմունակություն = 24,95<ref name="ХЭ">{{ռուսերեն գիրք
|автор = Редкол.:Зефиров Н. С. (гл. ред.)
|часть =
|заглавие = Химическая энциклопедия: в 5 т
|оригинал =
|ссылка =
|ответственный =
|издание =
|место = Москва
|издательство = Советская энциклопедия
|год = 1995
|том = 4
|страницы = 270
|страниц = 639
|серия =
|isbn = 5—85270—039—8
|тираж = 20 000
}}
</ref>
| իոնիզացման էներգիա 1 = 719,5 (7,46)
| իոնիզացման էներգիա 2 =
| իոնիզացման էներգիա 3 =
| ֆազ =
| խտություն =12,41
| խտություն2 =
| խտություն3 =
| խտություն հջ =
| հալման ջերմաստիճան =2239
| եռման ջերմաստիճան =4000
| կրիտիկական կետ Կ =
| հալման ջերմունակություն =
| հալման ջերմունակություն2 =
| գոլորշիացման ջերմունակություն =
| խտություն = 12,41
| ջերմունակության = 24,95<ref name="ХЭ">{{ռուսերեն գիրք
|автор = Редкол.:Зефиров Н. С. (гл. ред.)
|часть =
|заглавие = Химическая энциклопедия: в 5 т
|оригинал =
|ссылка =
|ответственный =
|издание =
|место = Москва
|издательство = Советская энциклопедия
|год = 1995
|том = 4
|страницы = 270
|страниц = 639
|серия =
|isbn = 5—85270—039—8
|тираж = 20 000
}}
</ref>
| ջերմունակություն2 =
| մոլային ծավալ =8,3
| հագեցած գոլորշի =
| ճնշում հգ 1 =
| ճնշում հգ 10 =
| ճնշում հգ 100 =
| ճնշում հգ 1 k =
| ճնշում հգ 10 k =
| ճնշում հգ 100 k =
| բյուրեղացանցի կառուցվածք = Խորանարդ, վեցանկյուն
| բյուրեղացանցի տվյալներ = a=3,803
| c/a հարաբերություն =
| Դեբայի ջերմաստիճան = 480
| մագնիսական կառուցվածք =
| տեսակարար դիմադրություն =
| ջերմահաղորդականություն =150
| ջերմաստիճանահաղորդականություն =
| ջերմային ընդարձակում =
| ձայնի արագություն =
| Յունգի մոդուլ =
| cAS համար =
| արգելվող գոտի =
| իզոտոպներ =
| իզոտոպներ լրացումներ =
}}
{{Պարբերական համակարգի տարր|align=center|fontsize=100%|number=45}}
'''Ռոդիում''' ({{lang-lat|''Rhodium''}}), քիմիական տարր է, որի նշանն է ''Rh'' , տարրերի [[պարբերական համակարգ]]ի 5-րդ պարբերության տարր, ավանդականորեն տեղավորում են 8-րդ խմբում։ Կարգահամարը՝ 45, ատոմական զանգվածը՝ 102,9055։
Անցումային տարր է, պատկանում է պլատինային [[մետաղներ]]ի շարքին։ d տարր է, ատոմի էլեկտրոնային թաղանթների կառուցվածքն է 4s<sup>2</sup>4p<sup>6</sup>4d<sup>8</sup>5s<sup>1</sup>: К, L, М թաղանթները լրացված են։ Ռոդիումը սպիտակ, արծաթափայլ մետաղ է:
== Պատմություն ==
Ռոդիումը հայտնաբերել է անգլիացի քիմիկոս Ու․ Վոլլաստոնը<ref>{{cite journal |title= On a New Metal, Found in Crude Platina |first=W. H. |last=Wollaston|authorlink=William Hyde Wollaston |journal=[[Philosophical Transactions of the Royal Society of London]] |volume=94 |date=1804 |pages=419–430 |doi=10.1098/rstl.1804.0019| url = http://books.google.com/books?id=7AZGAAAAMAAJ&pg=PA419}}</ref> ([[1703]]), բնածին [[պլատին]]ում<ref>{{cite journal|journal = Platinum Metals Review|url = http://www.platinummetalsreview.com/dynamic/article/view/47-4-175-183|title = Rhodium and Palladium – Events Surrounding Its Discovery|first = W. P. |last = Griffith|volume = 47|issue = 4|date = 2003|pages = 175–183}}</ref><ref>{{cite journal|title = On the Discovery of Palladium; With Observations on Other Substances Found with Platina|first = W. H.|last = Wollaston|authorlink = William Hyde Wollaston|journal = [[Philosophical Transactions of the Royal Society of London]]|volume = 95|date = 1805|pages = 316–330|doi = 10.1098/rstl.1805.0024}}</ref><ref name="contr">{{cite journal | doi = 10.1080/00033797800200431 | title = The Wollaston/Chenevix controversy over the elemental nature of palladium: A curious episode in the history of chemistry | date = 1978 | last1 = Usselman | first1 = Melvyn | journal = Annals of Science | volume = 35 | issue = 6 | pages = 551–579}}</ref> և անվանել ըստ նրա [[աղեր]]ի վարդագույն կարմիր գույնի ({{lang-grc|''ῥόδον''}} - վարդ)։
== Բնության մեջ ==
Ռոդիումը հազվագյուտ և ցրված տարր է, պարունակությունը [[երկրակեղև]]ում՝ 1-10<sup>-7</sup>% (ըստ զանգվածի)։ Իզոմորֆ խառնուրդի ձևով հանդիպում է բնածին պլատինում, օսմիումական իրիդիումում (մինչև 3,3 %), պղինձ-նիկելային հանքանյութերում։ Հազվադեպ հանդիպող ռոդիումական նևյանսկիտ [[միներալ]]ը պարունակում է մինչև 11,3 % ''Rh'':
=== Հանքավայրեր ===
Ամեն տարի աշխարհում արտադրում է ավելի քան 30 տոննա ռոդիում: Հանքավայրերը գտնվում են ԱՄՆ-ի, Կանադայի, Կոլումբիայի, Ռուսաստանի տարածքներում<ref name="elements">[http://n-t.ru/ri/ps/pb045.htm Популярная библиотека химических элементов. Родий. Книги. Наука и техника<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref>:
== Ստացում ==
{| class="wikitable" style="float: right; margin: 0; margin-right: 1em;"
!Իզոտոպ ||Կյանքի տևողություն
|-
|<sup>101</sup>Rh||3,3 տարի
|-
|<sup>102</sup>Rh||207 օր
|-
|<sup>102m</sup>Rh||2,9 տարի
|-
|<sup>99</sup>Rh||16,1 օր
|}
Ռոդիումի ստացման հիմնական աղբյուրը [[պլատին]]ի աֆինաժի կիսապրոդուկտներն են․ արքայաջրում չլուծվող մնացորդը միահալում են H<sub>2</sub>SO<sub>4</sub>-ի հետ և տեղափոխում լուծույթ, որտեղից ռոդիումը անջատում են եռամինաքլորիդի՝ [Rh(NH<sub>3</sub>)<sub>3</sub>]Cl<sub>3</sub> կամ կալիումի քլորռոդիմատի՝ K<sub>3</sub>[RhCl<sub>6</sub>] ձևով և վերականգնում են ջրածնի հոսանքում (900 °C)։
::<math>\mathrm{2\ {(NH_4)}_{3}{[RhCl_6] + 3 \ H_2} \longrightarrow} </math>
::<math>\mathrm{ 2\ Rh + 6\ NH_4^+ + 6\ Cl^-+ 6\ HCl}</math>
Ստացվում է 99,85-99,96 % Rh պարունակող փոշի, որը հալում են վակումում կամ [[արգոն]]ի [[մթնոլորտ]]ում, բարձր հաճախական կամ աղեղային վառարանում։
== Ֆիզիկական հատկություններ ==
{|class="wikitable" style="float: right; margin: 0; margin-left: 1em;"
|-
! colspan=2|Միացություններում ռադոնի օքսիդացման աստիճանը
|-
| +0 ||{{chem|Rh|4|(||CO)|12|}}
|-
| +1 ||{{chem|RhCl||(PH|3|)|2|}}
|-
| +2 ||{{chem|Rh|2|(O|2|CCH|3|)|4}}
|-
| '''+3''' ||{{chem|RhCl|3|, Rh|2|O|3}}
|-
| +4 ||{{chem|RhF|4|, RhO|2}}
|-
| +5 ||{{chem|RhF|5|, Sr|3|LiRhO|6}}
|-
| +6 ||{{chem|RhF|6}}
|}
Ռոդիումը սպիտակ, արծաթափայլ մետաղ է, հալման ջերմաստիճանը՝ 1960 °C, եռմանը՝ 4500°C, [[խտություն]]ը՝ 12420 կգ/մ<sup>3</sup>։ 800 °C-ից բարձր տաքացնելիս կարելի է ձգել ռոդիումի լարեր (1 մմ) և գլանել թերթեր։ Քիմիական միացություններում ցուցաբերում է +3, հազվադեպ՝ +1, +2, +4 և +6 [[օքսիդացման աստիճան]]ներ<ref name="Holl">{{cite book|publisher = Walter de Gruyter|date = 1985|edition = 91–100|pages = 1056–1057|isbn = 3-11-007511-3|title = Lehrbuch der Anorganischen Chemie|first = Arnold F.|last = Holleman|author2 = Wiberg, Egon|author3 = Wiberg, Nils}}</ref>։
Քիմիապես պասսիվ է․ ձուլածո ռոդիումը չի լուծվում ալկալիներում, [[թթուներ]]ում և արքայաջրում։ Դասվում է [[ազնիվ մետաղներ]]ի շարքը։ Սովորական ջերմաստիճաններում օդում չի օքսիդանում, փայլը չի կորցնում անգամ [[Ծծմբաջրածին|ծծմբաջրածնի]] միջավայրում։
== Իզոտոպներ ==
Բնական ռոդիումը բաղկացած է միայն <sup>103</sup>Rh կայուն իզոտոպից։ Ստացվել են 96-110 զանգվածային թվերով ռադիոակտիվ [[իզոտոպներ]]ը։ Ռոդիումը զգալի քանակներով առաջանում է ուրանի և պլուտոնիումի քայքայման հետևանքով միջուկային ռեակտորներում<ref>{{cite journal|doi = 10.1595/147106705X35263|url = http://www.platinummetalsreview.com/pdf/79-90-pmr-apr05.pdf|title = Potential Applications of Fission Platinoids in Industry|date = 2005| last1 = Kolarik|first1 = Zdenek|last2 = Renard|first2 = Edouard V.|journal = Platinum Metals Review|volume = 49|issue = 2|pages = 79}}</ref><ref>{{cite journal|title = Recovery of Value Fission Platinoids from Spent Nuclear Fuel. Part I PART I: General Considerations and Basic Chemistry|url =http://www.platinummetalsreview.com/pdf/pmr-v47-i2-074-087.pdf| first1 =Zdenek|last1 =Kolarik|first2 =Edouard V.|last2 =Renard| journal = Platinum Metals Review|volume = 47|issue = 2|date = 2003|pages = 74–87}}</ref><ref>{{cite journal|title = Recovery of Value Fission Platinoids from Spent Nuclear Fuel. Part II: Separation Process| url =http://www.platinummetalsreview.com/pdf/pmr-v47-i2-074-087.pdf|first1 =Zdenek|last1 =Kolarik|first2 =Edouard V.|last2 =Renard| journal = Platinum Metals Review|volume = 47|issue = 2|date = 2003|pages = 123–131}}</ref>։
== Քիմիական հատկություններ ==
[[Օդ]]ում դանդաղ օքսիդանում է 600 °C-ից բարձր տաքացնելիս և պատվում օքսիդի՝ Rh<sub>2</sub>O<sub>3</sub> շերտով։
:: <math>\mathsf{4Rh + 3O_2 \rightarrow 2Rh_2O_3}</math>
Ռոդիումի (III) օքսիդը սև մոխրագույն փոշի է, լուծվում է [[թթուներ]]ում՝ առաջացնելով ռոդիումի (III) [[աղեր]]։
:: <math>\mathsf{Rh_2O_3 + 12HCl \rightarrow 2H_3[RhCl_6] + 3H_2O}</math>
Լուծույթին ալկալի ավելացնելիս անջատվում է կիտրոնադեղին անլուծելի հիդրատը՝ Rh<sub>2</sub>O<sub>3</sub>•5H<sub>2</sub>O։
:: <math>\mathsf{2Rh + 6KHSO_4 \rightarrow 2K_3[Rh(SO_4)_3] + 3H_2}</math>
:: <math>\mathsf{2Rh + 3BaO_2 \rightarrow Rh_2O_3 + 3BaO}</math>
Տաքացնելիս (> 1100°C) Rh<sub>2</sub>O<sub>3</sub>-ը քայքայվում է։ Բարձր ջերմաստիճաններում ռոդիումը միանում է [[հալոգեններ]]ի (X), ծծմբի, [[ֆոսֆոր]]ի հետ, առաջանում են RhX<sub>3</sub>, փոփոխական բաղադրության սուլֆիդներ, ֆոսֆիդներ։
:: <math>\mathsf{2Rh + 6NaCl + Cl_2 \rightarrow 2Na_3[RhCl_6]}</math>
:: <math>\mathsf{2RhF_6 + 3Cl_2 \rightarrow 2RhF_3 + 6ClF}</math>
Ռոդիումը չի միանում ջրածնի (փոշին ադսորբում է), [[ազոտ]]ի, ածխածնի հետ։ [[Մետաղներ]]ի հետ առաջացնում է [[համաձուլվածքներ]] և ներմետաղական միացություններ (RhBi<sub>4</sub>, RhPb<sub>2</sub> և այլն)։
:: <math>\mathsf{2Na_3[RhCl_6] + 3NaOH \rightarrow Rh(OH)_3\downarrow + 6NaCl}</math>
Համաձուլվածքները Zn, Pb, Bi լուծվում են արքայաջրում, ռոդիումի փոշին՝ նաև տաք ու խիտ H<sub>2</sub>SO<sub>4</sub>-ում։ Ռոդիումին հատուկ է կայուն կոմպլեքսային միացություններ առաջացնելը։
<center>
<gallery widths="200px" heights="180px">
File:Rhodium 78g sample.jpg|
Image:Aufgeschnittener Metall Katalysator für ein Auto.jpg|
Image:White-gold--rhodium-plated.jpg|
Image:Rhodium foil and wire.jpg|
</gallery>
</center>
== Կիրառություն ==
Ռոդիումը օգտագործում են որպես [[կատալիզատոր]] (օրգանական միացությունների հիդրում), [[վոլֆրամ]]ի և [[մոլիբդեն]]ի զոդանյութ, նաև մետաղները ռոդիումապատելոլ համար ստացվում են մաշակայուն, կոռոզիա կայուն, չխամրող և լույսը լավ անդրադարձնող ծածկույթներ (լուսարձակներ, տեխնիկական հայելիներ)։
Ռոդիումի համաձուլվածքները պլատինի հետ օգտագործվում են ապակու հալման և քիմիական անոթներ, ապակե և վիսկոզի մանրաթելեր ձգելու, ջերմազույգեր, ոսկերչական իրեր պատրաստելու համար և որպես կատալիզատոր ([[ամոնիակ]]ի օքսիդացում և այլն):
== Տես նաև ==
*[[Պլատինային մետաղներ]]
* [[Պարբերական աղյուսակ]]
== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ|2}}
== Արտաքին հղումներ ==
* [http://www.webelements.com/webelements/elements/text/Rh/key.html Ռոդիումը Webelements-ում]
* [http://n-t.ru/ri/ps/pb045.htm Ռոդիումը քիմիական տարրերի հայտնի գրադարանում]
* [http://www.periodicvideos.com/videos/045.htm Rhodium] at ''[[The Periodic Table of Videos]]'' (University of Nottingham)
* [http://www.kitco.com/market/ Current Rhodium price]
* [http://www.americanelements.com/rh.html Rhodium Technical and Safety Data]
* [http://www.cdc.gov/niosh/npg/npgd0544.html CDC - NIOSH Pocket Guide to Chemical Hazards]
{{Փոքր պարբերական աղյուսակ}}
Տող 9 ⟶ 238՝
[[Կատեգորիա:Պլատինի խմբի մետաղներ]]
[[Կատեգորիա:Ռոդիում]]
| |||