|
== Գրականություն ==
== Հայկական սովետական հանրագիտարան,հատոր 9,էջ 447 ==
== Պրոտոն ==
Սիմվոլը` p, հադրոնների դասի տարրական մասնիկ. [[ջրածնի]] ատոմի միջուկ:
Ունի դրական էլեկտրական լիցք, որը բացարձակ անժեքով հավասար է էլեկտրոնի լիցքին:Բոլոր հայտնի փոխազդեցություների նկատմամբ պրոտոնը կայուն է, մի բան որ բարիոնային [[լիցքի պահպանման օրենքի]] դրսևորումն է:Պրոտոնները նեյտրոների հետ կազմում են քիմիական տարրերի միջուկի լիցքը, այնպես որ տվյալ միջուկի լիցքը հավասար է իր կազմի մեջ մտնող պրոտոնների թվին:
== Ֆոնոն ==
==== Պրոտոնի հայտնագործումը ====
Պրոտոնների մասին պատկերացում ստեղծվել է 1910-ական թվականերից ատոմային միջուկների և ռադիոակտիվության ուսումնասիրության փորձերից:1919-20-ականերին Ռեզերֆորդը փորձով դիտել է որոշ տարրերի միջուկներից α-մասնիկներով պոկված ջրածնի միջուկներ. նա էլ հենց 20-ական թվակաների սկզբին ներմուծել է <պրոտոն> տերմինը: Պրոտոնի համապատասխան հակամասնիկը` հակապրոտոնը է, որը հայտնաբերվել է 1955 թվականին:
==== Ֆոնոնի ընդհանուր բնութագիրը ====
[[File:Depositphotos 11197338-Illustration-of-atom-nuclues-proton-neutron--electron.jpg|thumb|Illustration of atom in 3d with central nuclues in red color containing proton and neutron and revolving electrons in elliptical orbits]]
Բյուրեղային ցանցի աոմների տատանումներով պայմանավոված տարրական գրգռումների քվանտ, քվազիմասնիկ: Հաշվեկշռության դիրքերի շուրջը, ատոմների փոքր տատանումները, այսպես կոչված [[ներդաշնակ]] մոտավորությամբ, բերվում են անկախ ''օսցիլիատորների'' հավաքածուի , որը քվանտամեխանիկական համապատասխանության սկզբունքի համաձայն, համարժեք է ֆոնոններից բաղկացացծ իդիալական գազին: Ֆոնոնն ունի էներգիա և քվազիիմպուլս:
Լինելով բոզե-մասնիներ Ֆոնոնները թերմոդինամիկական հավասարակշռության վիճակում նկարագրվում են Բոզե-Էյնշտեյնի վիճակագրությամբ: Սակայն ի տարբերություն սովորական մասնիկների Ֆոնոնները կարող են նվել ու ոչնչանալ, և նրանց կոնցետրացիան կախված է ջերմաստիճանից: Ֆոնոնների թվի ոչ հաստատուն լինելը հանգեցնում է ֆոնոնային գազի քիմիական պոտենցիալի զրոյին հավասարբելու: Տվյալ քվանտային վիճակում Ֆոնոնների թիվը որոշվում է Պլանկի բանաձևով:
Վերջինս դիսպերսիայի օրենքի հետ միասին թույլ են տալիս հաշվել բյուրեղի միջին էներգիան և հետևաբար մնացած բոլոր թերմոդինամիկական բնութագրերը:
Ատոմի փոխազդեցության ուժերի ոչ ներդաշնակ մասի հաշվի առնելը հանգեցնում է Ֆոնոնների միջև բախումների դրսևորմանը:
==== Ֆոնոն-ֆոնոնային ցրում ====
Որպես լիցքավոված մասնիկ Պրոտոնը ենթարկվում է էլեկտրամագնիսական փոխազդեցության, իսկ այդ մասնիկների ատոմային միջուկներում շաղկապող ուժերը Պրոտոնների ուժեց փոխազդեցության դրսևորումներից են: Բացի ուժեղ և էլեկտրամագնիսական փոխազդեցություներից Պրոտոնը մասնակցում է նաև թույլ փոխազդեցությունների. օրինակ β-տրոհաման պրոցեսներում:Կայունության և ստացման պարզության շնորհիվ արագացնող Պրոտոնների փնջերը տարրական մասնիկների փորձարարական ֆիզիկայի հիմանական գործիքներից են: Խոշորագույն պրոտոնային արագացուցիչները գտնվում են [[Բատավիայում]](ԱՄՆ), [[Սերպուխովում]](ՄՄՀՄ) և Միջուկային հետազոտությունների եվրոպական կենտրոնում:
Ֆոնոն-ֆոնոնային ցրման պրոցեսներով էլ հենց պայմանավորված է ֆիզիկական այնպիսի երևույթների գոյությունը,ինչպիսիք են բյուրեղների ջերմային ընդարձակումը, զրոյից տարբեր ջերմաստիճաններում:
Պրոտոնները նաև տիեղերական ճառագայթների առաջնային բաղադրիչի հիմնական բաղկացուցիչ մասնն են:
Ֆոնոնները փոխազդում են նաև այլ քվազիմասնիկների հետ: Ֆիզիկական մի շարք երևույթների առաջացման հիմնական մեխանիզմը հիմքում ընկած է էլեկտրոն-ֆոնոնային փոխազդեցությունը:
==== Պրոտոնի քվանտային մոդելը ====
Ըստ քվանտային մոդելի Պրոտոնը երեք [[քվանտներից]] կազմված համակարգի որոշակի էնեգետիկ վիճակ է: Դաշտի միասնական տեսությամբ բոլոր տեսակի փոխազդեցություների միավոման փորձերը հիմք են տալիս կանխագուշակելու նոր գերթույլ փոխազդեցություների գոյությունը, որոնց դեպքում խախտվելու է բարիոնային լիցքի պահպանման օրենքը և պրոտոնը տրոհվելու է լեպտոնի ու մեզոնի` շատ փոքր կարգի ժամանակամիջոցում:Փորձեր նախատեսվում են այդ տրոհումների անմիջական հայտնաբերման համար:
| 