Վիքիպեդիա

«Պետությունների իրավահաջորդություն»–ի խմբագրումների տարբերություն

Դիտել պատմությունը
← Նախորդ տարբՀաջորդ տարբ →
Content deleted Content added
ՎիզուալԵլատեքստ
չ կետադրական, փոխարինվեց: : → ։ (16), )Ս → ) ս
No edit summary
Տող 1.
'''Պետությունների իրավահաջորդություն''', «տվյալ տարածքի վրա, ըստ [[միջազգային իրավունք]]ի, մի [[Պետություն|պետության]] [[Ինքնիշխանություն|ինքնիշխանության]] վերջնական փոխարինումն է մեկ այլ պետության ինքնիշխանությամբ» (''State succession is a definitive replacement of one state by another in respect of sovereignty over a given territory in conformity with international law'')<ref>Brownlie I. Principles of Public International Law. Oxford, 5th ed., 1998, p. 649</ref>։ [[ՄԱԿ]]-ի քարտուղարության իրավական պարզաբանումից միանշանակորեն կարելի է եզրակացնել, որ անջատվող երկիրը չի հանդիսանում նախկին պետության պայմանագրային իրավունքների և պարտավորությունների իրավահաջորդը։
 
Պետությունների իրավահաջորդությունը խարսխված է տարածքի իրավատիրության վրա։ (State succession is based on legal possession of the territory) Այսինքն, երբ որևէ նորաստեղծ պետություն ժառանգում է կամ այլ ձևով իր իրավունքն է հաստատում որոշակի տարածքի վրա, ապա այդ պետությունը ստանձնում է տվյալ տարածքին ամրագրված իրավունքներն ու պարտավորությունները։ Պայմանագրերի մասով պետությունների իրավահաջորդության մասին Վիեննայի 1978թ.1978 թվականի կոնվենցիայի և Պետական գույքի, արխիվների և պարտքերի մասով պետությունների իրավահաջորդության մասին Վիեննայի 1983թ.1983 թվականի կոնվենցիայի համապատասխան հոդվածները ( երկուսի մեջ էլ նույնական` # (2(1)(a)) պետությունների իրավահաջորդությունը (''state succession'') սահմանել են որպես “մի«մի պետության փոխարինումը մեկ այլով [այլ պետությամբ]` միջազգային հարաբերություններում տարածքի պատասխանատվության առումով” (“ the replacement of one State by another in the responsibility for the international relations of territory”)առումով»<ref>Wilfried Fiedler, State Succession, p, 641. [Encyclopedia of Public International Law, (ed. by R. Berhardt) v.4, Amsterdam, 2000, pp. 641-656]</ref><ref name="lragir">[http://www.lragir.am/index/arm/0/comments/view/55046 Հայաստանի հանրապետությունների իրավահաջորդության հարցը միջազգային իրավունքի տեսանկյունից]</ref>։
 
[[Վիեննայի կոնվենցիա]]ն ([[1978]]) ամրագրել է՝
 
{{քաղվածք|''Նորանկախ պետությունը պարտավորված չէ ուժի մեջ թողնել կամ կողմ դառնալ որևէ պայմանագրի միայն այն պատճառով, որ պետությունների փոխհաջորդման օրն այդ պայմանագիրն ուժի մեջ է եղել խնդրո առարկա (պետությունների տարանջատված) տարածքի համար''<ref name="allturkey"/>:|Հոդված 16. Դիրքորոշում նախորդող պետության պայմանագրերի նկատմամբ]: ''A newly independent State is not bound to maintain in force, or to become a party to, any treaty by reason only of the fact that at the date of the succession of States the treaty was in force in respect of the territory to which the succession of States relates. [Article 16. Position in respect of the treaties of the predecessor State''}}
 
Պետությունների իրավահաջորդությունն ածանցվում է ինքնիշխանությունից (''sovereignty'')։ Միմիայն երկու ինքնիշխան պետությունների միջև կարող է լինել իրավահաջորդություն։ Ինքնիշխանությունը պետության բացառիկ իրավունքն է կառավարելու սեփական [[Բնակչություն|բնակչության]] հարաբերությունները և զերծ լինելու արտաքին վերահսկողությունից (''Sovereignty is the exclusive right of a State to govern the affairs of its inhabi¬tants – and to be free from external control'')<ref>Slomanson W.R. Fundamental Perspectives on International Law. Belmont, 3rd ed., 2000, p. 206</ref>։
 
[[ՄԱԿ]]-ի քարտուղարության իրավական պարզաբանումից միանշանակորեն կարելի է եզրակացնել, որ անջատվող երկիրը չի հանդիսանում նախկին պետության պայմանագրային իրավունքների և պարտավորությունների իրավահաջորդը։
Իրավահաջորդույթան հիմքը տարածքն է և իրավահաջորդության մասին [[հռչակագիր]]ը կամ այլ համահունչ [[փաստաթուղթ]]ը բնավ պարտադիր պայման չէ իրավահաջորդության փաստի առկայության համար։ Անգամ հակառակի պնդումը, այսինքն, առ այն որ նորաստեղծ պետությունը չի հանդիսանում նախորդ պետության իրավահաջորդը, բնավ չի ազատում տարածքի հաջորդ իրավատեր երկրին տարածքի նախորդ իրավատիրոջ պարտավորություններից։ Օրինակ, [[ՌՍՖՍՀ]] (հետագայում նաև [[ՍՍՀՄ]]-ը) կամ [[Թուրքիա]]ն ամեն կերպ ժխտում էին համապատասխանաբար [[Ռուսական կայսրություն|Ռուսաստանի կայսրության]] և [[Օսմանյան կայսրություն|Օսմանյան կայսրության]] իրավահաջորդը լինելը, սակայն, քանի որ նրանք երկուսն էլ ժառանգել էին իրենց նախորդող երկրների տարածքների հիմնական մասը, միջազգային հանրության կողմից համարվում էիր նշյալ երկրների իրավահաջորդ երկրներ և դա ամրագրված է մի շարք միջպետական փաստաթղթերով, դատական վճիռներով և միջազգային պրակտիկայով։ Օրինակ, երկու երկրներն էլ տեր կանգնեցին իրենց նախորդների անշարժ գույքին արտասահմանում կամ ստանձնեցին և վճարեցին նախորդների պարտքերը<ref name="lragir"/>։▼
 
▲Իրավահաջորդույթան հիմքը տարածքն է և իրավահաջորդության մասին [[հռչակագիր]]ը կամ այլ համահունչ [[փաստաթուղթ]]ը բնավ պարտադիր պայման չէ իրավահաջորդության փաստի առկայության համար։ Անգամ հակառակի պնդումը, այսինքն, առ այն որ նորաստեղծ պետությունը չի հանդիսանում նախորդ պետության իրավահաջորդը, բնավ չի ազատում տարածքի հաջորդ իրավատեր երկրին տարածքի նախորդ իրավատիրոջ պարտավորություններից։ Օրինակ, [[ՌՍՖՍՀ]] (հետագայում նաև [[ՍՍՀՄ]]-ը) կամ [[Թուրքիա]]ն ամեն կերպ ժխտում էին համապատասխանաբար [[Ռուսական կայսրություն|Ռուսաստանի կայսրության]] և [[Օսմանյան կայսրություն|Օսմանյան կայսրության]] իրավահաջորդը լինելը, սակայն, քանի որ նրանք երկուսն էլ ժառանգել էին իրենց նախորդող երկրների տարածքների հիմնական մասը, միջազգային հանրության կողմից համարվում էիր նշյալ երկրների իրավահաջորդ երկրներ և դա ամրագրված է մի շարք միջպետական փաստաթղթերով, դատական վճիռներով և միջազգային պրակտիկայով։ Օրինակ, երկու երկրներն էլ տեր կանգնեցին իրենց նախորդների անշարժ գույքին արտասահմանում կամ ստանձնեցին և վճարեցին նախորդների պարտքերը<ref name="lragir"/><ref name="allturkey"/>։
 
Նորանկախ երկիրը չի կարող պատասխանատվություն կրել մի բանի համար, օրինակ՝ [[արտաքին քաղաքականություն|արտաքին քաղաքականության]], որի կայացման և ընթացքի վրա ոչ մի ազդեցություն չի ունեցել<ref>: Ի դեպ, [[ԱՄՆ]] արտաքին քաղաքականության մասին օրենքի կրկնամեկնությունը (''Restatement of the Law (3d) of Foreign Relations Law of the United States'') ''tabula rasa''-ի սկզբունքը վերապահում է ոչ միայն նորանկախ երկրներին (''newly independent state''), այլև բոլոր նոր երկրներին (''new states'')</ref>։ Այդպես՝ Հայաստանի ներկայիս Հանրապետությունը չի հանդիսանում ՀԽ(ս) սՀ իրավահաջորդը, բայց հանդիսանում է [[1918]]-[[1920]] թվականների [[Հայաստանի առաջին Հանրապետություն|Հայաստանի առաջին հանրապետության]] իրավահաջորդը<ref name="lragir"/>։
 
Միջազգային իրավունքի վերոհիշյալ սահմանումից ակնհայտ է, որ պետությունների ընդհանուր իրավահաջորդությունը, որն էության մեջ իրարահաջորդություն է, և պայմանագրերի նկատմամբ իրավահաջորդությունը 2 տարբեր իրավական երևույթներ են: Այսինքն, երբ առաջ է գալիս նորանկախ երկիր, ապա դա բնավ չի նշանակում, որ այն ժառանգում է նաև տվյալ տարածքին վերաբերող միջազգային իրավունքով ամրագրված պարտավորությունները<ref>Կոնվենցիան ստորագրման համար բաց է հայտարարվել [[1978]] թվականի [[օգոստոսի 22]]-ից: Ուժի մեջ է մտել [[1996]] թվականի [[նոյեմբերի 6]]-ին: Ներկայումս նրան մաս են կազմում հետևյալ երկրները. [[Բոսնիա]], [[Խորվաթիա]], [[Կիպրոս]], [[Չեխիա]], [[Դոմինիկա]], [[Էկվադոր]], [[Եգիպտոս]], [[Էստոնիա]], [[Եթովպիա]], [[Իրաք]], [[Լիբիա]], [[Մարոկկո]], [[Սենտ Վինսենթ և Գրենադիններ]], [[Սերբիա]], [[Սեյշելներ]], [[Սլովակիա]], [[Սլովենիա]], [[Մակեդոնիա]], [[Թունիս]] և [[Ուկրաինա]] (20 պետություն)</ref><ref name="allturkey">[http://allturkey.am/1638/%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB-%D6%87-%D5%BA%D5%A1%D5%B5%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%A5%D6%80%D5%AB-%D5%B6%D5%AF%D5%A1%D5%BF%D5%B4/#sthash.vq0Fp5m0.dpbs Պետությունների և պայմանագրերի նկատմամբ իրավահաջորդության հարցը /Մոսկվայի և Կարսի պայմանագրերի օրինակով/]</ref>:
 
Իրավահաջորդությունը լայն առումով և, մասնավորապես պայմանագրային իրավունքների ու պարտավորությունների մասով, ոչ թե պետության կամքի կամ ցանկության հարց է, այլ տվյալ պետության ժառանգած տարածքի կարգավիճակից, չափից և նշանակությունից ածանցվող իրավական հետևություն:
 
Այսինքն, այս հարցում վճռորոշն այն իրավական կարգավիճակն է, ինչպես նաև չափն ու նշանակությունը, որն անջատվող տարածքը կամ միավորն ունեցել է նախկին պետության մեջ: Երբ նոր երկիրն առաջանում է նախկին պետության բուն և իշխանակիր (''core and dominant'') տարածքի վրա, ապա այն կոչվում է նոր երկիր (new state) և հանդիսանում է գոյություն ունեցող պայմանագրային իրավունքների և պարտավորությունների (''existing treaty rights and obligations'') իրավահաջորդը: Օրինակ, երբ Ավստրո-Հունգարիան Առաջին աշխարհամարտից հետո տրոհվեց, ապա [[Ավստրիա]]ն և [[Հունգարիա]]ն ամբողջությամբ ժառանգեցին [[Ավստրո-Հունգարիա]]յի իրավունքներն ու պարտավորությունները<ref name="Williamson">Williamson E.D. (Legal Adviser, U,S. Department of State) Treaty Succession and Related Issues in the wake of the Breakup of the USSR, p. 3. (Panel on State Succession and Relations with Federal States,” March 31, 1992, Washington, D.C.)</ref>:
 
Նույն կայսրությունից անջատված [[Չեխոսլովակիա]]ն և [[Լեհաստան]]ը, որոնք առաջ եկան որպես նորաստեղծ պետություններ (newly independent state) չհանդիսացան իրավահաջորդներ և նրանց պարագայում գործեց ''tabula rasa''-յի (մաքուր տապանակի, ''clean slate'') սկզբունքը<ref name="Williamson "/>:
 
== Խնդիրներ ==
Իրավահաջորդության ժամանակ ծագող հիմնական խնդիրը միջազգային պայմանագրերի՝ իրավահաջորդության հիմնական օբյեկտների ժառանգման հարցն է։ Միջազգային պայմանագիրը պետության արտաքին քաղաքականության իրականացման հիմնական միջոցներից է, որը ժամանակի որոշակի հատվածում իրավաբանորեն ամրապնդում է ուժերի քաղաքական հարաբերակցությունը միջազգային ասպարեզում։ Յուրաքանչյուր պայմանագրում դրսևորվում է այն կնքող պետությունների դասակարգային էությունը,
Միջազգային պրակտիկան վկայում է, որ պայմանագրի ժառանգման հարցում վճռորոշ դեր են խաղում քաղաքական շարժառիթները<ref>[http://lraber.asj-oa.am/3475/1/63.pdf Նորաստեղծ պետություններ]</ref>:
 
== ՀՍՍՀ և ՀՀ իրավահաջորդություն ==
Քանի որ ինքնիշխանությունը պետության բացառիկ իրավունքն է կառավարելու սեփական բնակչության հարաբերությունները և զերծ լինելու արտաքին վերահսկողությունից, ապա ակնհայտ է, որ Հայաստանի Սովետական Սոցիալիստական Հանրապետությունը (ՀՍՍՀ) երբևէ '''չի եղել ինքնիշխան պետություն''': Քանի որ ՀՍՍՀ-ն չի եղել ինքնիշխան պետություն, հետևաբար Հայաստանի Հանրապետությունը չի կարող լինել նրա իրավահաջորդը: [[1920]] թվականի [[դեկտեմբեր]]ից, երբ Հայաստանը բռնազավթվեց արտաքին ռազմական ուժի կողմից և ՀՍՍՀ-ում օրենքի ուժ ստացան ՌՍՖՍՀ-ում գործող դեկրետները, մինչև [[1991]] թվականի [[սեպտեմբեր]]-[[դեկտեմբեր]]ը (երբ գործում էին միութենական սահմանադրությունը, օրենքներն ու կարգերը), ՀՍՍՀ երբեք բացառիկ իրավունք չի ունեցել ո՛չ սեփական տարածքի և ո՛չ էլ սեփական բնակչության նկատմամբ:
 
Հայաստանի Հանրապետության ինքնիշխանության վերականգնումը հռչակվել է Անկախության հռչակագրի (23.08.1990) 2-րդ կետով. «Հայաստանի Հանրապետությունը ինքնիշխան պետություն է՝ օժտված պետական իշխանության գերակայությամբ, անկախությամբ, լիիրավությամբ: Հայաստանի Հանրապետության ամբողջ տարածքում գործում են միմիայն Հայաստանի Հանրապետության սահմանադրությունը և օրենքները»:
 
== ԽՍՀՄ և ՀՀ իրավահաջորդություն ==
Բնական է, որ ցանկացած պետություն կայանում է որոշակի տարածքի վրա: Հարմարության համար այդ տարածքն անվանենք պետականաստեղծ տարածք: Եթե պետականաստեղծ տարածքն ունեցել է նախկին գաղութի կամ արտաքին քաղաքականության հարցերում կախյալ տարածքի կարգավիճակ (former colonies and other territories dependent upon a dominant state for the conduct of foreign policy), ապա տվյալ դեպքում գործում է tabula rasa սկզբունքը: 5
Այսինքն, տրամաբանությունը շատ հստակ է. նորանկախ երկիրը չի կարող պատասխանատվություն կրել մի բանի համար, մեզ հետաքրքրող պարագայում՝ արտաքին քաղաքականության, որի կայացման և ընթացքի վրա ոչ մի ազդեցություն չի ունեցել:6
 
Ակնհայտ է, որ արտաքին քաղաքականության հարցերում, ինչպես նաև մնացած բոլոր հարցերում, ՀՍՍՀ ունեցել է կախյալ տարածքի կարգավիճակ: Ըստ այդմ, Հայաստանի Հանրապետության դեպքում անտարակույս գործում է tabula rasa-յի սկզբունքը:
 
Բացի այդ, ՀՍՍՀ իր տարածքով և բնակչությամբ չէր կարող հավակնել ԽՍՀՄ տարածքի բուն և իշխանակիր տարածք լինելուն: ՀՍՍՀ-ն եղել է ԽՍՀՄ տարածքի մոտավորապես 0.14%-ը (22.402.200 կմ²-ից 29.800 կմ²) և ունեցել է բնակչության գրեթե 1.2%-ը (290 միլիոնից 3.4 միլիոնը):
 
Միջազգային իրավունքի տեսանկյունից 14 նորանկախ երկրի, այդ թվում նաև Հայաստանի Հանրապետության, առաջացումը տեղի է ունեցել ոչ թե ԽՍՀՄ տրոհումով, ինչպես հաճախ բնութագրվում է լրագրողական մակարդակում, այլ մայր երկրից (''parent state'')՝ ԽՍՀՄ-ից, նրա մասերի անջատումով և նորանկախ պետությունների ստեղծումով: Անգամ դրանից հետո Ռուսաստանի տարածքը շարունակում է շատ ավելի մեծ լինել, քան հիշյալ բոլոր 14 պետությունների տարածքները միասին վերցրած: Այդ իսկ պատճառով, [[Ռուսաստանի Դաշնություն]]ն անվիճելիորեն համարվեց ԽՍՀՄ շարունակությունը (''continuity'') և նրա համար, ի տարբերություն մյուսների, կարիք չառաջացավ նորից վերանդամակցելու միջազգային կառույցներին կամ վերաստորագրելու ԽՍՀՄ միջազգային, բազմակողմ և երկկողմ պայմանագրերը:
 
== Ծանոթագրություններ ==
Տող 14 ⟶ 47՝
== Աղբյուրներ ==
* [[Արա Պապյան]] - Հայրենատիրություն. Հայոց պահանջատիրության իրավական հիմունքները և հարակից հարցեր (հոդվածների ժողովածու), Ասողիկ, [[Երևան]], [[2012]] (ISBN 978-9939-50-190-1, ՀՏԴ՝ 941(479.25)։341(045), ԳՄԴ՝ 63.3(2Հ) + 67.91ց1, Պ234։ Համակարգչային շարվածքը և ձևավորումը՝ [[Դավիթ Աբրահամյան|Դավիթ Օ. Աբրահամյանի]])
 
== Արտաքին հղումներ ==
* [http://www.lragir.am/index/arm/0/comments/view/30272 Մոսկվայի և Կարսի պայմանագրեր]
* [http://allturkey.am/1638/%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB-%D6%87-%D5%BA%D5%A1%D5%B5%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%A5%D6%80%D5%AB-%D5%B6%D5%AF%D5%A1%D5%BF%D5%B4/#sthash.vq0Fp5m0.dpbs Պետությունների և պայմանագրերի նկատմամբ իրավահաջորդության հարցը /Մոսկվայի և Կարսի պայմանագրերի օրինակով/ - See more at: http://allturkey.am/1638/%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB-%D6%87-%D5%BA%D5%A1%D5%B5%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%A5%D6%80%D5%AB-%D5%B6%D5%AF%D5%A1%D5%BF%D5%B4/#sthash.vq0Fp5m0.dpuf]
* [https://vahagnakanch.wordpress.com/2011/04/06/%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB-%D6%87-%D5%BA%D5%A1%D5%B5%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%A5%D6%80%D5%AB-%D5%B6%D5%AF%D5%A1%D5%BF%D5%B4/ Պետությունների և պայմանագրերի նկատմամբ իրավահաջորդության հարց]
* [http://lraber.asj-oa.am/3475/1/63.pdf Իրավահաջորդության հարցերը երիտասարդ պետությունների միջազգային իրավական պրակտիկայում]
 
[[Կատեգորիա:Միջազգային իրավունք]]
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/wiki/Պետությունների_իրավահաջորդություն» էջից