Վիքիպեդիա

«Բրեստ-Լիտովսկի պայմանագիր»–ի խմբագրումների տարբերություն

Դիտել պատմությունը
← Նախորդ տարբՀաջորդ տարբ →
Content deleted Content added
ՎիզուալԵլատեքստ
No edit summary
No edit summary
Տող 1.
{{unreferenced}}
{{wikify}}
{{Տեղեկաքարտ Պայմանագիր
| Անվանում = Բրեստի-Լիտովսկի հաշտությունպայմանագիր
| Լրիվ_անվանում =
| Պատկեր = Traktat brzeski 1918.jpg
| Վերնագիր = Բրեստի հաշտության առաջինպայմանագրի երկուառաջին էջերըէջ
| Տիպ = Հաշտության պայմանագիր
| Պատրաստման_թվական =
| Ստորագրման_թվական = [[1918]] թ., [[մարտի 3]]
| Ստորագրման_վայր = [[Բրեստ|Բրեստ-Լիտովսկ]]
| Հաստատված_կնիքով =
| Ուժի_մեջ_է_մտել =
| Պայմաններ =
| Ուժը_կորցրել_է = [[1918]], [[նոյեմբերի 13]]
| Ստորագրել_են = Գրիգորի Սոկոլնիկով<br />Ռիխարդ ֆոն Քյուլման<br />[[Լևոն Կարախան]]<br />Ֆրեդերիկ ֆոն Ռոզենբերգ<br />Գեորգի Չիչերին<br />Մաքս Հոֆման<br />Գիգորի Պետրովսկի<br />Գորն<br />Օտոկար Չերնին<br />Կայետան Մերեյ<br />Անդրեյ Տոշև<br />Պյոտոր Գանչև<br />Թեոդոր Անաստասով<br />{{դրոշ|Օսմանյան կայսրություն}}Իբրահիմ Խակի փաշա<br />{{դրոշ|Օսմանյան կայսրություն}}Զեկի փաշա
| Ստորագրել_են =
| Կողմեր = {{դրոշավորում|ՌԽԴՍՀ|1918}}
----
Տող 27 ⟶ 25՝
| wikisource = ru:Брестский мирный договор (1918)
}}
'''Բրեստի հաշտություն, Բրեստ - Լիտովսկի (Բրեստ) հաշտության պայմանագիր''' — միջազգային ինքնուրույն հաշտության պայմանագիր, ստորագրված [[1918 թվական]]ի [[մարտի 3]]-ին Բրեստ - Լիտովսկում մի կողմից [[Սովետական Ռուսաստան]]ի ներկայացուցիչների, մյուս կողմից Կենտրոնական ուժերի ([[Գերմանիա]]յի, [[Ավստրո-Հունգարիա]]յի, [[Թուրքիա]]յի և [[Բուլղարիա]]յի) միջև։ Նշվեց [[Առաջին համաշխարհային պատերազմ]]ում [[Ռուսաստան]]ի պարտության և հեռանալու մասին։▼
 
▲'''Բրեստի հաշտություն, Բրեստ - Լիտովսկի (Բրեստ) հաշտության պայմանագիր''' —, միջազգային ինքնուրույն հաշտության պայմանագիր,պայմանագիր՝ ստորագրված [[1918 թվական]]ի [[մարտի 3]]-ին Բրեստ - ԼիտովսկումԼիտովսկում՝ մի կողմից [[ՍովետականՌուսաստանի ՌուսաստանԽորհրդային Ֆեդերատիվ Սոցիալիստական Հանրապետություն|Ռուսաստանի Խորհրդային Ֆեդերատիվ Սոցիալիստական Հանրապետության]]ի ներկայացուցիչների, մյուս կողմից [[Քառյակ միություն|Կենտրոնական ուժերի]] ({{lang-de|''Mittelmächte''}}, {{lang-hu|''Központi hatalmak''}}, {{lang-tr|''İttifak Devletleri''}}, {{lang-bg|''Централни сили''}}, [[ԳերմանիաԳերմանական կայսրություն]]յի, [[Ավստրո-Հունգարիա]]յի, [[Օսմանյան Թուրքիա]]յի և [[ԲուլղարիաԲուլղարական թագավորություն]]յի) միջև։ Նշվեց [[Առաջին համաշխարհային պատերազմ]]ում [[Ռուսաստան]]ի պարտության և հեռանալու մասին։
== Պատմությունը ==
'''Բրեստի հաշտություն'''ը հաշտության պայմանագիր էր, որ ստորագրվեց մի կողմից Քառյակ միության և մյուս կողմից [[Խորհրդային Ռուսաստան]]ի միջև։ [[Հոկտեմբերյան հեղափոխություն]]ից հետո խորհրդային Ռուսաստանի առաջին քայլը արտաքին քաղաքականության մեջ դարձավ խաղաղության մասին դեկրետը, որը հրապարակվեց 1917 թվականի հոկտեմբերի 26-ին Խորհուրդների երկրորդ Համառուսաստանյան համագումարի ժամանակ։ Դեկրետի հեղինակն էր [[Լենին]]ը։ Դեկրետում առաջարկվում էր բոլոր պատերազմող երկրներին անմիջապես սկսել բանակցություններ «արդար դեմոկրատական աշխարհ» ստեղծելու համար։▼
 
1917 թվականի հոկտեմբերին, զինված հեղաշրջման ճանապարհով գալով իշխանության, բոլշևիկներն արդեն մի քանի ամիս հետո հայտնվել էին ծայրահեղ ծանր վիճակում: Նրանք 1918 թվականի մարտի 3-ին Բրեստ-Լիտովսկում խայտառակ պարտվողական պայմանագիր կնքեցին, որով հսկայական տարածքային զիջումների գնացին [[Եվրոպա]]յում: Միջին արևելքում բոլշևիկներն էական զիջումների գնացին պարտվող և կործանման եզրին կանգնած [[Օսմանյան կայսրություն|Օսմանյան կայսրությանը]]: Մասնավորապես, Բրեստ-Լիտովսկի պայմանագրի '''4-րդ հոդվածի''' 2-րդ և 3-րդ պարբերություններով բոլշևիկները պարտավորվեցին թուրքերին վերադարձնել ոչ միայն պատերազմի ընթացքում գրավված Արևմտյան Հայաստանի տարածքները (կամ «Արևելյան Անատոլիայի նահանգները», ինչպես գրված է պայմանագրում), այլև [[1878]] թվականից Ռուսական կայսրության մաս հանդիսացող «Արդահանի, Կարսի և Բաթումի մարզերը»:
1917 թվականի նոյեմբերի 9-ին Լենինը ելույթ ունեցավ [[ռադիո]]յով և կոչ արեց զինվորներին բանակցություններ սկսել հակառակ ճամբարի զինվորների հետ, որի հետևանքով ռազմաճակատներում սկսվեցին «զինվորական հաշտություններ»։ Դրանով Լենինը և իր կողմնակիցները ձգտում էին իրականացնել համաշխարհային սոցիալիստական հեղափոխություն։ Այդ կոչերից անմիջապես հետո սկսվեցին ցույցեր Մեծ Բրիտանիայում, Ֆրանսիայում, ԱՄՆ-ում, որոնք պահանջում էին միանալ Խորհրդային Ռուսաստանին և կնքել հաշտություն։▼
 
== Նախապատմությունը ==
Այն բանից հետո, երբ Անտանտի երկրները մերժեցին հաշտության մասին դեկրետը, Խորհրդային Ռուսաստանը գնաց բանակցությունների Քառյակ միության երկրների հետ, որոնք գտնվում էին պատերազմի ժամանակ հակառակ ճամբարում։▼
▲'''Բրեստի հաշտություն'''ը հաշտության պայմանագիր էր, որ ստորագրվեց մի կողմից Քառյակ միության և մյուս կողմից [[Խորհրդային Ռուսաստան]]ի միջև։ [[Հոկտեմբերյան հեղափոխություն]]ից հետո խորհրդային Ռուսաստանի առաջին քայլը արտաքին քաղաքականության մեջ դարձավ խաղաղության մասին դեկրետը, որը հրապարակվեց 1917 թվականի հոկտեմբերի 26-ին Խորհուրդների երկրորդ Համառուսաստանյան համագումարի ժամանակ։ Դեկրետի հեղինակն էր [[Լենին]]ը։ Դեկրետում առաջարկվում էր բոլոր պատերազմող երկրներին անմիջապես սկսել բանակցություններ «արդար դեմոկրատական աշխարհ» ստեղծելու համար։
 
▲[[1917]] թվականի [[նոյեմբերի 9]]-ին Լենինը ելույթ ունեցավ [[ռադիո]]յով և կոչ արեց զինվորներին բանակցություններ սկսել հակառակ ճամբարի զինվորների հետ, որի հետևանքով ռազմաճակատներում սկսվեցին «զինվորական հաշտություններ»։ Դրանով Լենինը և իր կողմնակիցները ձգտում էին իրականացնել համաշխարհային սոցիալիստական հեղափոխություն։ Այդ կոչերից անմիջապես հետո սկսվեցին ցույցեր [[Մեծ ԲրիտանիայումԲրիտանիա]]յում, Ֆրանսիայում[[Ֆրանսիա]]յում, [[ԱՄՆ]]-ում, որոնք պահանջում էին միանալ [[Խորհրդային ՌուսաստանինՌուսաստան]]ին և կնքել հաշտություն։
1917 թվականի դեկտեմբերի 9-ին [[Բրեստ]]ում սկսվեցին հաշտության բանակցություններ մասնակցությամբ Խորհրդային Ռուսաստանի, [[Գերմանիա]]յի, [[Ավստրո-Հունգարիա]]յի, [[Բուլղարիա]]յի և [[Թուրքիա]]յի։ Խորհրդային պատվիրակությունը գլխավորում էր Իոֆֆեն։ Խորհրդային պատվիրակության գլխավոր առաջարկներն էին զորքերի դուրս բերումը գրավված տարածքներից, ազատություն այն ազգերին, որոնք զրկվել էին դրանից պատերազմի ընթացքում, հրաժարում բոլոր տեսակ ռազմատուգանքներից և նման այլ պայմաններ։▼
 
▲Այն բանից հետո, երբ Անտանտի[[Անտանտ]]ի երկրները մերժեցին հաշտության մասին դեկրետը, Խորհրդային Ռուսաստանը գնաց բանակցությունների Քառյակ միության երկրների հետ, որոնք գտնվում էին պատերազմի ժամանակ հակառակ ճամբարում։
Գերմանական պատվիրակությունը երկար ժամանակ քննեց պայմանները և մշակեցին սեփական ծրագիրը, որոնք բխում էին նրանց իսկ շահերից։ Դրանք էին Միացնել Գերմանիային Մերձբալթիկան և մասնատել [[Լեհաստան]]ը, որպիսի ղեկավարեն ոչ արիական ծագում ունեցող ազգերին։ Բացի դա Գերմանիան ձգտում էր պահպանել Ռուսաստանից գրավված տարածքները, որպիսի օտագործեր Ռուսաստանի տնտեսական ռեսուրսները։ Դրանով իսկ Գերմանիան հաղթանակած էր դուրս գալիս պարտված պատերազմից։ Այս ծրագիրը սկզբնապես գաղտնի էր պահվում։▼
 
▲1917 թվականի [[դեկտեմբերի 9]]-ին [[Բրեստ]]ում սկսվեցին հաշտության բանակցություններ մասնակցությամբ Խորհրդային Ռուսաստանի, [[Գերմանիա]]յի, [[Ավստրո-Հունգարիա]]յի, [[Բուլղարիա]]յի և [[Թուրքիա]]յի։ Խորհրդային պատվիրակությունը գլխավորում էր Իոֆֆեն։ Խորհրդային պատվիրակության գլխավոր առաջարկներն էին զորքերի դուրս բերումը գրավված տարածքներից, ազատություն այն ազգերին, որոնք զրկվել էին դրանից պատերազմի ընթացքում, հրաժարում բոլոր տեսակ ռազմատուգանքներից և նման այլ պայմաններ։
 
▲Գերմանական պատվիրակությունը երկար ժամանակ քննեց պայմանները և մշակեցին սեփական ծրագիրը, որոնք բխում էին նրանց իսկ շահերից։ Դրանք էինէին՝ Միացնելմիացնել Գերմանիային Մերձբալթիկան և մասնատել [[Լեհաստան]]ը, որպիսի ղեկավարեն ոչ արիական ծագում ունեցող ազգերին։ Բացի դա Գերմանիան ձգտում էր պահպանել Ռուսաստանից գրավված տարածքները, որպիսի օտագործեր Ռուսաստանի տնտեսական ռեսուրսները։ Դրանով իսկ Գերմանիան հաղթանակած էր դուրս գալիս պարտված պատերազմից։ Այս ծրագիրը սկզբնապես գաղտնի էր պահվում։
 
Համաձայնելով ռուսական առաջարկի հետ՝ Քառյակ միության երկրները արեցին հետևյալ հայտարարությունը, որ իրենց համար ընդունելի կլինի Ռուսաստանի առաջարկը, եթե նա տա երաշխիք, որ պատերազմին մասնակից տերությունները կընդունեն այս պայմանները։ Դրանով Գերմանիան ցույց էր տալիս, որ հաշտություն հնարավոր չէ, քանի որ Գերմանիան համոզված էր, որ Անտանտի երկրները համաձայն չեն լինի այդ պայմաններով պայմանագրին։
Տող 44 ⟶ 45՝
Այս հարցերի լուծման համար հայտարարվեց 10-օրյա ընդմիջում։ Այդ ընթացքում՝ դեկտեմբերի 17-ին Խորհրդային իշխանությունը Անտանտի երկրներին կոչ արեց ազատություն շնորհել իրենց հպատակության տակ գտնվող երկրներին՝ ելնելով ազգերի ինքնորոշման սկզբունքից՝ օրինակ բերելով [[Ֆինլանդիա]]ն, [[Ուկրաինա]]ն և [[Բելառուս]]իան։ Դրանով նրանք նաև փորձում էին իրականացնել իրենց ծրագրերը համաշխարհային սոցիալիստական հեղափոխության շուրջ, քանի որ նրանց կարծիքով այդ երկրների կողմից չընդունվելու դեպքում, ժողովուրդները կապստամբեն։
 
Տեսնելով, որ Անտանտի երկրները համաձայն չեն հաշտության հետ, 1917 թվականի [[դեկտեմբերի 27]]-ից Խորհրդային իշխանությունը միայնակ սկսեց բանակցությունները Գերմանիայի հետ։
Տեսնելով, որ Անտանտի երկրները համաձայն չեն հաշտության հետ, 1917-թվականի դեկտեմբերի 27-ից Խորհրդային իշխանությունը միայնակ սկսեց բանակցությունները Գերմանիայի հետ։ Այժմ արդեն Խորհրդային պատվիրակության ղեկավարն էր արտաքին գործերի ժողկոմ [[Լև Տրոցկի|Տրոցկին]]։ Գերմանական պատվիրակությունը դրեց սեղանին մի քարտեզ, որով սահմանը անցնում էր արևելյան Մոոնզունդյան արշիպելագով և [[Ռիգա]]յով, արևմտյան [[Հյուսիսային Դվինա|Դվինայով]] և շարունակվում էր մինչ [[Բրեստ-Լիտովսկ]]։ Բրեստ-Լիտիվսկի հարավային սահմանը որոշվելու էր Գերմանական և Ուկրաինական կենտրոնական Ռադայի միչև բանակցությունների միջոցով։ Ճիշտ է Սովետների Համաուկրաինական առաջին համագումարը, երկիրը հռչակել էր խորհրդային, սակայն Տրոցկին հայտարարեց, որ չունի անհամաայնություն, որ ուկրայնական պատվիրակությունը մասնակցի բանակցություններին։ Դրանով իսկ Ռուսաստանը զրկվում էր Լեհաստանից, [[Լիտվա]]յից, Կուռլանդիայից և այլ տարածքներից, որն անցնում է 160000 կիլոմետր քառակուսի տարածքը։
 
1918 թվականի [[հունվարի 27]]-ին Քառյակ միության երկրները Ուկրաինայի Կենտրոնական Ռադայի հետ եկան համաձայնության, որ նրանց Ուկրաինան պետք է տրամադրի սննդամթերք՝ ռազմական օգնության փոխարեն։ Նույն երեկոյան Խորհրդային Ռուսաստանին տրվեց վերջնագիր գերմանական պահանջները կատարելու համար ու սահմանները հասցնել մինչև [[Նարվա]], [[Պսկով]], [[Դվինյա]]։ Հունվարի 28-ին Տրոցկին պատասխանեց վերջնագրին, որ Ռուսաստանը պայմանագիրը չի ստորագրում, դադարեցնում է պատերազմը և դուրս է բերում զորքերը։ Փետրվարի 18-ին Քառյակ միությունը անցավ հարձակման անցավ ամբողջ արևելյան ճակատով։ Ռուսական բանակները չկարողացան դիմադրել այդ հարձակմանը և արդեն փետրվարի 19-ին համաձայնեցին ստորագրել հաշտությունը։ Գերմանացիները շարունակեցին հարձակումը և միայն փետրվարի 22-ին համաձայնեցին հաշտության՝ հարկադրելով ավելի ծանր պայմաններ քան նախկինում։ Մտածելու համար Խորհրդային պատվրակությանը տրվեց 48 ժամ։
 
Քննարկումից հետո կուսակցության կենտրոնը համաձայնեց ստորագրել պայմանագիրը և Բրեստ-Լիտովսկ ուղարկեց Սոկոլնիկովին պայմանագիրը ստորագրելու համար։ Պայմանագիրը ստորագրվեց 1918 թվականի մարտի 3-ին, որը ուղղակի խայտառակություն էր Ուսաստանի համար։ Հարկ է նշել, որ ՏռոցկինՏրոցկին և մյուսները լավ գիտակցում էին Գերմանիայի հարձակումը և գիտեին, որ իրենք չեն կարող դիմադրել։ 1918 թվականի մարտի 6-8-ը տեղի ունեցած ՌԿբԿ 7-րդ համագումարում, որտեղ քննվում էր Բրեստի հարցը Լենինը հանդես եկավ հայտարարությամբ, որ հաշտությունը դա կապիտուլացիա չէ, այլ ժամանակավոր մանեվր, իշխանություն և ժամանակ շահելու համար։ Լենինին կողմ քվեարկեցին կուսակցության մեծ մասը։ Մարտի 15-ի սովետների 4-րդ արտակարգ համագումարում ընդունվեց Բրեստի հաշտությունը, որի համաձայն Ռուսաստանից կտրվեցին Մերձբալթիկան և Բելոռուսիայի մի մասը, [[Կովկաս]]ում Թուրքիային անցավ [[Կարս]]ը, [[Արդահան]]ը, [[Բաթում]]ը։ Ուկրաինան և Ֆինլանդիան հռչակվեցին ինքնավար հանրապետություններ և պետք է Կարմիր բանակի զորքերը դուրս բերվեին այնտեղից։ Ռուսաստանը զրկվեց իր տարածքի 1 մլն. քռ. կմ.² տարածքից, որտեղ ապրում էր բնակչության շուրջ կեսը և տնտեսության 1/3-ը ևս տեղակայված էր այստեղ։ Կարմիր բանակը դուրս էր բերվում այդ տարածքներից ռազմածովային ուժերի հետ միասին։ Մաքսային հարցում վերականգնվում էր 1904 թվականի իրավիճակը՝ հոգուտ Գերմանիայի։
 
Ռուսական զորքերի դուրս բերումը Արևելյան ճակատից հնարավորություն տվեց Գերմանիային անցնել հարձակման հարավային ուղղությամբ 1918 թվականի [[մարտի 21]]-ից մինչև [[հունիսի 17]]-ը, սակայն մեծ հաջողությունների չհասան, այլ հակառակը, Անտանտի երկրները որդեգրեցին անդադար հարձակումների մարտավարությունը և ի վերջո հաղթեցին նրան։
 
Բրեստի խայտառակ հաշտությունը լրացվեց 1918 թվականի [[օգոստոսի 27]]-ի Բեռլինի համաձայնագրով, որով Ռուսաստանը Գերմանիային էր տալիս 6 մլրդ. մարկ [[ռազմատուգանք]]։
 
1918 թվականի նոյեմբերի 9-ին Գերմանիայում տեղի ունեցավ [[հեղափոխություն]], որից հետո նոյեմբերի 13-ին Բրեստի հաշտությունը չեղյալ համարվեց։
 
Բրեստի հաշտությունը, որը մեծ վնասներ հասցրեց Ռուսաստանին, հնարավորություն տվեց բոլշևիկներին քաղաքական իշխանությունը իրենց ձեռքում պահել և մաքրել քաղաքական հակառակորդներին իշխանությունից։ Խոսքը վերաբերում է ձախ էսեռներին, որոնք դուրս եկան իշխանությունից նաև Բրեստի հաշտության շուրջ ծագած հակասությունների պատճառով։ Սա էր նաև պատճառը, որ Ռուսաստանում սկսվեց [[քաղաքացիական պատերազմ]], ինչի պատճառով էլ մեծ թվով մարդկանց արյուն թափվեց։
 
== Պայմանագիրը միջազգային իրավունքի տեսանկյունից ==
Սույն պայմանագիրն '''անօրինական է ու անվավեր''', ըստ այդմ որևէ իրավական հետևանք չունի հայ-թուրքական սահմանի համար, 2 պատճառով՝
* Բոլշևիկները [[1918]] թվականին չէին հանդիսանում Ռուսաստանի օրինավոր և ճանաչված իշխանությունները, հետևաբար՝ իրավասու չէին միջազգային հարաբերությունների մեջ մտնել, առավել ևս պայմանագիր կնքել, Ռուսաստանի անունից:
 
* Բրեստ-Լիտովսկի պայմանագիրը չեղյալ է հայտարարվել իրենց իսկ կնքողների կողմից (1918 թվականի [[սեպտեմբերի 20]]-ին [[Ռուսաստան]]ի, իսկ 1918 թվականի [[հոկտեմբերի 30]]-ին՝ Թուրքիայի կողմից (Մուդրոսի զինանդադարի 11-րդ հոդվածով)):
 
== Աղբյուրներ ==
* [[Արա Պապյան]] - Հայրենատրություն, Հայոց պահանջատիրության իրավական հիմունքներ և հարակից հարցեր, [[Երևան]], [[2012]] (ISBN 978-9939-50-190-1, ՀՏԴ՝ 941(479.25):341(045), ԳՄԴ՝ 63.3(2Հ) + 67.91ց1, Պ234: Համակարգչային շարվածքը և ձևավորումը՝ [[Դավիթ Աբրահամյան|Դավիթ Օ. Աբրահամյանի]])
 
[[Կատեգորիա:Առաջին համաշխարհային պատերազմ]]
[[Կատեգորիա:Հաշտության համաձայնագրեր]]
[[Կատեգորիա:Ապօրինի պայմանագրեր]]
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/wiki/Բրեստ-Լիտովսկի_պայմանագիր» էջից