«Քրոմոսոմ»–ի խմբագրումների տարբերություն

[[Պատկեր:Number-chromosome.jpg|200px|աջից|upright=1.5|Քրոմոսոմ]]

'''Քրոմոսոմ''', կորիզի գլխավոր բաղադրիչ, որը լավ է երևում [[Բջիջ|բջջի]] բաժանման ժամանակ, և որի հիմնական ֆունկցիան [[ԴՆԹ]]-ի պահպանումն է և փոխանցումը սերնդեսերունդ։<ref name="ReferenceA">Ընդհանուր Կենսաբանություն, հեղինակ Նադեժդա Բեգլարյան, էջ 112-115</ref>

 

Քրոմոսոմ անվանումը առաջարկել է Վ. Վալդեյերը՝ [[1888]] թ.։ Քրոմոսոմն իր անվանումը ստացել է լավ ներկվելու շնորհիվ՝ [[հունարեն]] քրոմա-գույն, ներկ իսկ սոմա-մարմին։

 

[[Պատկեր:HumanChromosomesChromomycinA3.jpg|մինի|250px|աջից|Մարդու քրոմոսոմները մետաֆազի ընթացքում]]

Քրոմոսոմները երևում են միայն բաժանվող [[բջիջ]]ներում. ունեն բարակ՝ 14 նմ տրամագծով թելերի ձև։ Քրոմոսոմներն ունեն բարդ կառուցվածք։ Բջջի բաժանման սկզբնական և միջին փուլերում նրանք կազմված են երկու իրար կցված թելանման կամ ձողաձև մարմնիկներից՝ քրոմատիդներից։ Վերջիններս ոլորված են գալարաձև և կախված գալարվածության աստիճանից, քրոմոսոմները փոխում են իրենց չափերը՝ երկարանում կամ կարճանում։ Քրոմատիդները իրենց հերթին կազմված են մեկ կամ մի քանի զույգ թելիկներից՝ քրոմանեմաներից՝ [[հունարեն]] նեմա-թել, որոնք լուսային մանրադիտակով տեսանելի ամենափոքր կառուցվածքներն են։

 

[[Պատկեր:PLoSBiol3.5.Fig1bNucleus46Chromosomes.jpg|ձախից|250px]]

 

Քրոմոսոմի բաղադրության մեջ մտնում են՝

 

Հիստոնային սպիտակուցների որոշ հատվածներ միմյանց հետ կազմում են գնդաձև գոյացություն՝ նուկլեոսոմ, որը տեղակայվում է [[ԴՆԹ]]-ի մոլեկուլի երկու պարույրների միջև՝ դրանով իսկ նպաստելով նրա հաստատուն վիճակի պահպանմանը։ Բացի կառուցողական նշանակությունից, հիստոնային սպիտակուցները չափազանց կարևոր դեր են կատարում գենի ակտիվության կարգավորման մեխանիզմում։<ref name="ReferenceA"/><ref name="ReferenceB"/>

 

Քրոմոսոմի ֆունկցիաներն են՝

 

* քրոմոսոմային [[ԴՆԹ]]-ն կարգավորում է [[ՌՆԹ]]-ի մոլեկուլների առաջացումը, որոնք կորիզից անցնում են [[ցիտոպլազմա]]յի մեջ, որտեղ մասնակցում են [[սպիտակուց]]ի սինթեզին։<ref name="ReferenceA"/><ref name="ReferenceC"/>

 

Հարկ է գիտենալ, որ քրոմոսոմների քանակը կախված չէ տեսակի կազմավորման և զարգացման աստիճանից։

 

|}

 

Սեռական [[բջիջ]]ները պարունակում են քրոմոսոմների հապլոիդ հավաք, այսինքն՝ այն կազմում է մարմնի [[բջիջ]]ների քրոմոսոմների քանակի կեսը։ Էգի և արուի մարմնի բջիջների համեմատական ուսումնասիրությունը բացահայտել է նրանց քրոմոսոմների հավաքների ոչ լրիվ միատեսակություն։ Տարբերությունը միայն քրոմոսոմների մեկ զույգում է. նրանք կրում են '''սեռական քրոմոսոմներ'''՝ հետերոքրոմոսոմներ անունը։ Էգի և արուի մյուս քրոմոսոմների զույգերը իրենց կառուցվածքով նույնն են և կոչվում են աուտոսոմներ։

 

Մարդու սեռական [[բջիջ]]ներում քրոմոսոմների հապլոիդ հավաքը 23 է, իսկ մարմնի [[բջիջ]]ներում դիպլոիդը՝ 46։

Քրոմոսոմների 22 զույգը տղամարդու և կնոջ մոտ նույնն են. 23-րդ զույգը՝ սեռական քրոմոսոմները, կանանց մոտ ներկայացված են երկու խոշոր X քրոմոսոմներով, տղամարդու մոտ՝ մեկ X և մեկ Y քրոմոսոմով։<ref name="ReferenceA"/>

 

[[Պատկեր:Single Chromosome Mutations.svg|մինի|ձախից|Քրոմոսոմային երեք մուտացիաներ; ջնջում (1), կրկնապատկում (2) և ներխուժում (3).]]

Այս մուտացիաների հիմքում ընկած է քրոմոսոմների կառուցվածքի փոփոխությունը։ Այսպես, երբեմն քրոմոսոմի մասը պակասում է, իսկ երբեմն էլ այն շրջվում է 180 աստիճան անկյան տակ։ Բացի այդ, որոշ դեպքերում քրոմոսոմի մի մասը պոկվում և միանում է մեկ այլ՝ ոչ հոմոլոգ քրոմոսոմին, որից առաջանում է [[գեն]]երի նոր համակցություն։

Քրոմոսոմային մուտացիաները կամ աբերացիաները, հաճախ բերում են տարբեր ծանրության մտավոր և ֆիզիկական թերզարգացության, իսկ երբեմն էլ օրգանիզմը դարձնում են բոլորովին անկենսունակ։ Օրինակ՝ [[սպիտակարյունություն]], [[Դաունի սինդրոմ]]։<ref name="ReferenceA"/><ref name="ReferenceB"/><ref name="ReferenceC"/>

 

* [[սեքսոպաթոլոգ]]

* [[սեքս]]

 

* Ընդհանուր Կենսաբանություն, հեղինակ Նադեժդա Բեգլարյան, էջ 112-115

* Կենսաբանություն, հեղինակ Տիգրան Թանգամյան, էջ 54-56