«Ջերմակարգավորում»–ի խմբագրումների տարբերություն
Content deleted Content added
հեռացվել է Կատեգորիա:Կենսաբանություն, ավելացվեց Կատեգորիա:Ջերմակարգավորում ՀոթՔաթ գործիքով |
No edit summary |
||
Տող 1.
[[Պատկեր:Nacktmull.jpg|thumb|right|266px|[[Մերկ հողափոր]] - միակ արնարյուն կաթնասուն կենդանին]]
'''Ջերմակարգավորում''', օրգանիզմի [[ջերմաստիճան]]ի հարաբերական կայունությունը (անկախ արտաքին միջավայրի ջերմաստիճանի տատանումներից) ապահովող մեխանիզմների ընդհանրություն։
Բնորոշ է կայուն ջերմաստիճան ունեցող (տաքարյուն) [[կենդանիներ]]ին և մարդուն։ Փոփոխական ջերմաստիճան ունեցող (սառնարյուն) կենդանիները զուրկ են այդ մեխանիզմներից և նրանց մարմնի ջերմաստիճանը փոփոխվում է միջավայրի ջերմաստիճանի տատանումներից։Ջերմակարգավորումը կատարվում է [[քիմիա]]կան և [[ֆիզիկա]]կան ջերմակարգավորիչ պրոցեսների շնորհիվ։
== Քիմիական ջերմակարգավորում==
Քիմիական ջերմակարգավորումը իրականանում է օրգանիզմի տարբեր [[հյուսվածքներ]]ում օքսիդացման, հետնաբար ջերմագոյացման ինտենսիվության փոփոխությամբ։ Ցուրտ պայմաններում ջերմագոյացումն ուժեղանում է (հատկապես կմախքային մկաններում, [[լյարդ]]ում, [[երիկամներ]]ում), տաք պայմաններում՝ հակառակը։
== Ֆիզիկական ջերմակարգավորում ==
Ֆիզիկական ջերմակարգավորում իրականանում է օրգանիզմի ջերմատվությամբ, տեղի է ունենում ջերմաճառագայթման, ջերմափոխադրման և գոլորշիացման ճանապարհով։ Արտաքին միջավայրի +20 °C-ի պայմաններում ջերմաճառագայթմամբ օրգանիզմից անջատվում է հեռացվող ջերմության մոտ 65%-ը, ջերմափոխադրմամբ՝ 15%-ը, գոլորշիացմամբ՝ 20 %-ը։ Որքան միջավայրի ջերմաստիճանը բարձր է, այնքան մեծ է գոլորշի ացման նշանակությունը։ Եթե օդի ջերմաստիճանը հավասար է կամ բարձր օրգանիզմի ջերմաստիճանից, ապա ջերմատվությունը կատարվում է միայն գոլորշիացման միջոցով։
Քրտինքի գոլորշիացումն ուղեկցվում է 580 կկաl ջերմության կորստով։ Ջերմակարգավորումը կառավարվում է հատուկ ջերմակարգավորիչ կենտրոնով, որը տեղադրված է միջանկյալ ուղեղի [[ենթատեսաթումբ|ենթատեսաթմբ]]ում։ Դրան մասնակցում են նաև [[գլխուղեղ]]ի [[մեծ կիսագնդեր]]ը և նրանց կեղեը։ Ջերմակարգավորուման գործում մեծ դեր ունեն նաև որոշ ներզատիչ գեղձեր, հատկապես [[վահանագեղձ]]ը և մակերիկամները, որոնց արտադրած [[հորմոններ]]ն ազդում են հյուսվածքներում կատարվող [[Նյութափոխանակություն|նյութափոխանակության]] ինտենսիվության և բնույթի վրա։
== Գրականություն ==
*{{cite book |date=2001. First published 1998 |editor=Blatteis, Clark M |title=Physiology and Pathophysiology of Temperature Regulation |place=Singapore & River Edge, NJ |publisher=World Scientific Publishing Co |isbn=981-02-3172-5 |url=http://books.google.com/?id=if9jXQvVylgC&printsec=frontcover&dq=Physiology+%5Cpathophysiology+temperature#v=onepage&q&f=false |accessdate=8 September 2010}}
*{{cite book |doi=10.4065/78.5.603 |date = May 2003|author=Charkoudian, Nisha |title=Skin Blood Flow in Adult Human Thermoregulation: How It Works, When It Does Not, and Why |journal=Mayo Clinic Proceedings |volume=78 |issue=5 |pages=603–612 |url=http://www.mayoclinicproceedings.com/content/78/5/603.abstract |pmid=12744548}} [http://www.mayoclinicproceedings.com/content/78/5/603.full.pdf full pdf]
*{{cite book |year=1910 |chapter=Animal Heat (citing work of Simpson & Galbraith) |chapterurl=http://www.archive.org/stream/encyclopaediabri02chisrich#page/48/mode/1up |pages=48–50 |title=The Encyclopædia Britannica |series=A Dictionary of Arts, Sciences, Literature and General Information |edition=[[Encyclopædia Britannica Eleventh Edition|11th]] |volume=Vol.2 Andros to Austria |place=Cambridge, England |publisher=Cambridge University Press |url=http://www.archive.org/stream/encyclopaediabri02chisrich#page/n7/mode/2up |accessdate=8 September 2010}} [http://books.google.com.au/books?id=7lHfMwovpa8C&pg=PA216&dq=Galbraith+monkeys+diurnal&hl=en&ei=BAKITI_0HYzmvQOl0IzBBA&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=4&ved=0CDUQ6AEwAw#v=onepage&q=Galbraith%20monkeys%20diurnal&f=false relevant section in Google books version]
*{{cite book |year=1917 |author=Green, Charles Wilson |title=Kirke's Handbook of Physiology |series=North American Revision |place=New York |publisher=William Wood & Co |url=http://www.archive.org/stream/kirkeshandbookof1917kirk#page/n9/mode/2up |accessdate=8 September 2010}} [http://www.archive.org/search.php?query=title%3A%28Handbook%20of%20Physiology%29 Other Internet Archive listings]
*{{cite book |title=Guyton and Hall Textbook of Medical Physiology with Student Consult Online Access |last=Hall|first=John E. |year=2010|edition=12th|publisher=Elsevier Saunders|location=Philadelphia|page=|isbn=978-1-4160-4574-8}} [http://www.us.elsevierhealth.com/Medicine/Physiology/book/9781416045748/Guyton-and-Hall-Textbook-of-Medical-Physiology/ see Table of Contents link] (Previously ''Guyton's Textbook of Medical Physiology''. Earlier editions back to at least 5th edition 1976, contain useful information on the subject of thermoregulation, the concepts of which have changed little in that time).
*{{cite book |year=1970 |editor=Hardy, James D; Gagge, A. Pharo; Stolwijk, Jan A (editors) |title=Physiological and Behavioral Temperature Regulation |place=Springfield, Illinois |publisher=Charles C Thomas}}
*{{cite book |year=1998 |author=Havenith, George; Coenen, John M.L; Kistemaker, Lyda; Kenney, W. Larry |title=Relevance of individual characteristics for human heat stress response is dependent on exercise intensity and climate type |journal=European Journal of Applied Physiology |volume=77 |issue=3 |pages=231–241 |doi=10.1007/s004210050327}}
*{{cite book |doi=10.1109/10.914795 |date = March 2001|author=Kakuta, Naoto; Yokoyama, Shintaro; Nakamura, Mitsuyoshi; Mabuchi, Kunihiko |title=Estimation of Radiative Heat Transfer Using a Geometric Human Model |journal=IEEE Transactions on Biomedical Engineering |volume=48 |issue=3 |pages=324–331 |pmid=11327500}} [http://cat.inist.fr/?aModele=afficheN&cpsidt=928950 link to abstract]
*{{cite book |year=2008 |author=Marino, Frank E |title=Thermoregulation and Human Performance: Physiological and Biological Aspects |series=Medicine and Sport Science |volume=Vol.53|place=Basel, Switzerland |publisher=Karger |isbn=978-3-8055-8648-1 |url=http://books.google.com/?id=JdIjd6UQeucC&printsec=frontcover&dq=thermoregulation#v=onepage&q&f=false |accessdate=9 September 2010}}
*{{cite book |date=1 June 1976 |author=Mitchell, John W |title=Heat transfer from spheres and other animal forms |journal=Biophysical Journal |pmid=1276385 |volume=16 |issue=6 |pages=561–569 |doi=10.1016/S0006-3495(76)85711-6 |pmc=1334880 }}
*{{cite book |year=1994 |author=Milton, Anthony Stewart |title=Temperature Regulation: Recent Physiological and Pharmacological Advances |place=Switzerland |publisher=[[Birkhäuser Verlag]] |isbn=0-8176-2992-0 |url=http://books.google.com/?id=b9dyOVqzY4gC&printsec=frontcover&dq=temperature+regulation#v=onepage&q&f=false |accessdate=9 September 2010}}
*{{cite book |date = November 2001|author=Selkirk, Glen A & McLellan, Tom M |title=Influence of aerobic fitness and body fatness on tolerance to uncompensable heat stress |journal=Journal of Applied Physiology |volume=91 |issue=5 |pages=2055–2063 |url=http://jap.physiology.org/cgi/content/abstract/91/5/2055 |accessdate=9 September 2010 |pmid=11641344}}
*{{cite book |year=1905 |author=Simpson, S. & Galbraith, J.J |title=Observations on the normal temperatures of the monkey and its diurnal variation, and on the effects of changes in the daily routine on this variation |journal=Transactions of the Royal Society of Edinburgh |volume=45 |pages=65–104 |doi=10.1017/S0080456800011649}}
*Weldon Owen Pty Ltd. (1993). ''Encyclopedia of animals - Mammals, Birds, Reptiles, Amphibians.'' Reader's Digest Association, Inc. Pages 567-568. ISBN 1-875137-49-1.
== Արտաքին հղումներ ==
*{{cite book |author=Australian Government Bureau of Meteorology | title=Thermal Comfort Observations |url=http://www.bom.gov.au/info/thermal_stress/ |accessdate=28 January 2013}}
*[http://www.richannel.org/christmas-lectures-1998-nancy-rothwell--chilling-out Royal Institution Christmas Lectures 1998]
*{{Cite web
| last = Wong
| first = Lena
| title = Temperature of a Healthy Human (Body Temperature)
| work = The Physics Factbook
|deadurl=no |accessdate=24 October 2013
| year = 1997
| url = http://hypertextbook.com/facts/LenaWong.shtml
}}
{{ՀՍՀ}}
| |||