«Հեկատա (աստվածուհի)»–ի խմբագրումների տարբերություն
Content deleted Content added
չ ծանոթագրությունների ամսաթվերի ձևաչափի ուղղում |
չ կետադրական, փոխարինվեց: : → ։ (62) |
||
Տող 36.
| Վիքիպահեստ = Hecate
}}
'''Հեկատա''' (աստվածուհի), '''Հեկատե''' (անգլերեն՝ /ˈhɛkətiː/ կամ /ˈhɛkət/; հունարեն՝ Ἑκάτη, Hekátē), հին հունական դիցաբանության մեջ անդրերկրյա աստվածուհին էր։ Շատ հաճախ պատկերված էր լինում երկու ջահ ձեռքին կամ բանալիով<ref name="Charles M 1986 pp. 307-318">The Running Maiden from Eleusis and the Early Classical Image of Hekate by Charles M. Edwards in the American Journal of Archaeology, Vol. 90, No. 3 (Jul., 1986), pp. 307-318</ref>, հետագա ժամանակաշրջաններում նրան պատկերում էին եռակի
Նա մեկն էր այն հիմնական աստվածներից, որին երկրպագում էին
Պաշտամունքը Հունաստան Է ներմուծվել Փոքր Ասիայից։ Հեկատեն հնարավոր է, որ առաջացել է Անատոլիայում, Կարիացիների
Նա նաև սերտորեն կապված է հռոմական աստվածուհի [[Տրիվիա]]յի հետ, ում հետ նա նույնացվում է
==Անունը ==
Հեկատեի (Ἑκάτη, hekate) անվան ստուգաբանությունը հայտնի
* Հունարեն “կամք”<ref>At least in the case of [[Hesiod]]'s use, see {{cite book |first=Jenny Strauss |last=Clay |title=Hesiod's Cosmos |location=Cambridge |publisher=Cambridge University Press |year=2003 |page=135 |isbn=0-521-82392-7 }} Clay lists a number of researchers who have advanced some variant of the association between Hecate's name and will (e.g. Walcot (1958), Neitzel (1975), Derossi (1975)). The researcher is led to identify "the name and function of Hecate as the one 'by whose will' prayers are accomplished and fulfilled." This interpretation also appears in Liddell-Scott, ''A Greek English Lexicon'', in the entry for Hecate, which is glossed as "lit. 'she who works her will'"</ref> (կամ “ցանկություն”)
* Ἑκατός Hekatos - Ապոլլոնի անհասկանալի մականուններից, որը թարգմանվել է որպես “Նա, ով գործում է հեռվից”, “Նա, ով վերացնում կամ մղում / քշում է”, “Հեռու հասնող մեկը”
* Եգիպտական ծննդաբերության աստվածուհի Հեքետ<ref>{{cite book |last=McKechnie |first=Paul |first2=Philippe |last2=Guillaume |title=Ptolemy II Philadelphus and His World |location=Leiden |publisher=Brill |year=2008 |page=133 |isbn=978-90-04-17089-6 }}</ref> Heqet
Վաղ ժամանակակից անգլերենում, անունը նույնպես արտասանվել է երկվանկ և երբեմն գրվում էր
Heact առանց վերջին “E” ուղղագրությունը պայմանավորված է Արթուր Գոլդինգի 1567թ. Օվիդիոսի “Կերպարափոխություններ”<ref>{{cite book |authorlink=Arthur Golding |last=Golding |first=Arthur |year=1567 |url=http://books.google.com/books?id=asGFKAUTQC8C&lpg=PA243&pg=PA243&f=false |title=Ovid's Metamorphoses, Book Seven }}</ref> թարգմանութունից և ուշ հայտնվում է Ելոզաբեթ թագուհու – Ջակոբիան ժամանակահատվածի ներկայացումների մեջ
Նոյ Վեբստերը 1866թ. բացատրում է անվան երկվանկ լինելու պատճառը` Շեքսպիրի ծամանակահատվածի
==Հասկացություն==
[[Պատկեր:AN00969955 001 l.jpg|thumb| Եռակերպար Հեկատեի արձան]]
Ամենավաղ հունական գեղանկարչության մեջ Հեկատեն պատկերված էր միայն երկերեսանի, այլ ոչ թե երեք կերպարանքով. Ֆարնելը ասվում է՝ Հեկատեի կերպարի և նշանակության մասին վկայող ապացույցները հուշարձանների վրա նույնքան ամբողջական էին, որքան գրականության մեջ<ref name="autogenerated2">Lewis Richard Farnell, (1896). "Hecate in Art", ''The Cults of the Greek States.'' Oxford University Press, Oxford.</ref>
Հեկատեի ամենա վաղ հայտնաբերված հուշարձանը Աթենքում իրենից ներկայացնում էր փոքր տերակոտա, գրավոր ոճով 6 - րդ
2 - րդ դարի Ճանապարհորդ- գրող Պավսանիոսը հայտարարել է, որ Հեկատեի առաջին եռակերպար պատկերը քանդակել է Ալկամենեսը ՝ Հունական Դասական ժամանակաշրջանի մ.թ.ա 5 - րդ դարի վերջերում, և այն տեղադրված է Թևավոր Նիկե աստվածուհու տաճարի
Հունական արվեստի մարդակերպ կոնվենցիան դիմադրում էր և ներկայացնում էր նրան երեք կերպարանքով. մ.թ.ա 3 – րդ դարում Ատիկայում Հեկատեին քանդակել են եռակերպար մի սյունյակի հետ, քարիսներով շրջապատված, որոնք բռնել էին շուրջ
[[Պատկեր:Hekate Kharites Glyptothek Munich 60.jpg|thumb|ձախ|Եռակերպար Հեկատեն շրջապատված պարող [[քարիսներով]]]]
Նրա մի կերպարանքի և եռակերպարանքի վերաբերյալ նկարագրությունները, շատ քիչ հանդիպող չորս գլխանի, շարունակում է իր ողջ պատմության
Հունական էզոտերիկ գրվածքներում՝ ոգեշնչված եգիպտոսական ոճից, Հեկատեին կապում էին Հերմես Տրիսմեգիստոսի (Trismegistus) հետ, և Ուշ Անտիկ ժամանակահատվածի կախարդական պապիրուսներում նրան նկարագրում էին երեք գլխով՝ շան, օձի, և ձիու<ref>Yves Bonnefoy, Wendy Doniger,'' Roman and European Mythologies'', University of Chicago Press, 1992, p. 195.</ref>
Արգոլիդում, Դիսկուրների ստբավայրի մոտակայքում, Պավսանիոսը տեսել էր Հեկատեի տաճար, որը Իլիփիայի սրբավայրին ընդեմն էր, հակառակն էր
Հեկատեին պատկերում էին շան կամ շների հետ միասին, իսկ որպես զոհ, նրան մատուցում էին շան միս խաչմերուկի
“Արգոնավորդներ”<ref>"The legend of the Argonauts is among the earliest known to the Greeks," observes Peter Green, ''The Argonautika'', 2007, Introduction, p. 21.</ref> պոեմում, Մեդեան՝Էյեթոսի կրտսեր դուստրն էր, Հեկատե աստվածուհու սպասարկող ամենազոր կախարդն
{{quote|Լսի'ր Յասոն, ահա թե ո'րը կլինի իմ օգնությունը. Գիշերը սև զգեստներ հագած լողացիր գետում, ափին մի փոքր փոս փորիր և նրա վրա Հեկատեին զոհաբերիր մի սև խոյ' վրան մեղր լցնելով: Հետո վերադարձիր քո նավը, բայց տես՝ ետ չնայես<ref>Apollonios Rhodios (tr. Peter Green), ''The Argonautika'', University of California Press, 2007, p140</ref>: Դու ձայներ և շան կատաղի հաչոց կլսես, բայց դու ուղիղ գնա ու մի ' վախենա: Առավոտյան օծիր մարմինդ, նիզակդ, վահանդ ու սուսերդ այդ յուղով: Անպարտելի ուժ կտա քեզ յուղը և կկատարես Էյեթոսի հանձնարարությունը: }}</b>
<center>''' Ըստ Ապոլոն Հռոդոսցու “Արգոնավտիկա” պոեմի ''' </center>
{{quote|Երբ լիալուսինը ելավ, կես-գիշերին, Մեդեան դուրս եկավ տանից՝ սև զգեստներով, ոտաբոբիկ, հերարձակ: Շուրջը ամըն ինչ ընկղմված էր խոր քնի մեջ, ամենուրեք քար լռություն էր տիրում: Լուսնի լույսով ողողված, լուռ ու մունջ քայլում է Մեդեան: Ապա կանգ առավ այնտեղ, ուր երեք ճանապարհները բաժանվում են իրարից, ձեռքը վեր կարկառեց և երեք անգամ բարձրաձայն գոչեց: Նա ծնկի եկավ և սկսեց հմայման խոսքեր շշնջալ: Նա հմայում էր գիծերը, երկնային լուսատուներին, լուսնին, հողին, քամիները, լեռներն ու գետերը: Նա խնդրում էր, որ հայտնվեն անտառների գիծերվա աստվածները: Նա ացերսում էր մեծն Հեկատեին լսել և օգնել իրեն: Լսեց նրան Հեկատեն և Մեդեային հայտնվեց իր երկանվով, որին լծված էին թևավոր վիշապներ: Ինն օր ու գիշեր Մեդեան այդ կառքով կախարդական խոտեր ու արմտիք հավաքեց սարերում, անտառներում և գետերի ու ծովերի ափերին: Երբ նա Էսոնի տունն էր վերադառնում, երկու զոհասեղան կանգնեցրեց, մեկը՝Հեկատեի, մյուսը երիտասարդության աստվածուհու համար: Զոհասեղանների առաջ երկու փոս փորեց և նրանց վրա խավարի ու կախարդանքի մռայլ աստվածուհուն՝ Հեկատեին, զոհաբերեց սևաթույր խոյեր՝ մեղր ու կաթ հեղելով նրանց վրա:}}
<center>''' Շարադրված է ըստ Օվիդիոսի Կերպարանափոխություններ
==Դիցաբանություն==
Հեկատեն համարվունմ էր որպես նախա-օլիմպիական խթոնիկ
Լագինան, որտեղ Հեկատեի հայտնի տաճարն էր, մեծ տոնական հավաքներն էին կազմակերպվում ամեն տարի, պառկած էր սկզբանական մակեդոնիական Stratonikeia գաղութի մոտ, որտեղ Հեկատեն համարվում էր քաղաքի
[[Պատկեր:Hécate - Mallarmé.png|thumb|left|Հեկատե, հին հունական խաչմերուկի; նկարիչ [[Stéphane Mallarmé]] ''Les Dieux Antiques, nouvelle mythologie illustrée'' Փարիզ, 1880]]
Թրակիայում նրա ֆունրցիաները շատ նման էին [[Հերմես]]
Համարվել է տիտանոս [[Պերսես]]ի և տիտանուհի [[Աստերիա]]յի, հաճախ՝ նաև [[Զևս]]ի և [[Հերա]]յի (Աիդայի կամ [[Դեմետրա]]յի) դուստրը։ Նրա մորաքույրը եղել էր [[Լետո]]ն ([[Արտեմիս]]ի և [[Ապոլլոն]]ի մայր), իսկ տատն՝ տիտանուհի [[Փեբե]]ն, լուսնի
Միայն Հեսիոդոսն է իր Թեոգոնիայի մեջ մեծարում ու գովքում Հեկատեին, ինչը գիտնակաների համար անհասկանելի է, քանզի այլ աղբյուրներում հակառակ պատկեր է
Հեկատեի հետ միասին Աթենքում՝ [[Զևս]]ը, [[Հերմես]]ը, [[Հեստիա]]ն և [[Ապոլլոն]]ը, շատ կարևոր դեր էին խաղում առօրյա կյանքում, քանի որ նրանք էին հիմնական տնային տնտեսության
Անատոլիայի Կարիա<ref name="Burkert">Walter Burkert, (1987) ''Greek Religion: Archaic and Classical'', p. 171. Oxford, Blackwell. ISBN 0-631-15624-0.</ref> շրջանում, Հեկատեին կոչում էին Hecataeus կամ Hecatomnus, նրա հայրը Մավսոլուսն էր (Mausolus) և համարում էին նրան “Մեծ
Մինչդեռ շատ հետազոտողները համաձայն են այն միտքին, որ նա ունի Անատոլիական ակունքներ, սակայն ամրապնդվել է տեսություն, որ ”Հեկատեն է եղել հունական
Եթե Հեկատեի պաշտամունքը տարածել է Անատոլիայից Հունաստան, ապա հնարավոր է, որ այդ իսկ պատճառով առաջացել է հակամարտություն, քանի որ նրա դերը արդեն իսկ զբաղված էր [[Արտեմիս]]ի և [[Սելենե]]ի՝ ավելի հայտնի Հունաստանի պանթեոնի աստվածների
[[Պատկեր:AN01020070 001 l.jpg|thumb| Richard Cosway - Հեկատե]]
Հնագույն առասպելների համաձայն, Հեկատան հոգացել Է մարդկանց բարեկեցությունը, հովանավորել նորածիններին, նավագնացներին, որսորդներին, ձկնորսներին, երկրագործներին, անասնապահներին, իմաստություն պարգևել ժողովներում ու դատարաններում, հաղթանակ՝ մրցություններում ու պատերազմներում։ Հեկատայի «Եռակերպարանք» մականունը սկզբում խորհրդանշել Է լուսնի երեք փուլերը (այդ պատճառով երբեմն նույնացվել Է [[Սելենե]] աստվածուհուն), իսկ հետագայում՝ երկրի, երկնքի և ծովերի վրա նրա տիրակալությունը։ Մեր թվարկությունից առաջ 5-րդ դարից հետո Հեկետան փոխվել Է չար դևերի, ուրվականների, խավարի, գիշերային մղձավանջերի (խիպիլիկներ), անդրշիրիմյան ստվերների, անեծքի ու կախարդանքի աստվածուհու՝ նմանվելով [[Պերսեփոնե]]ին։ Հեկատան նմանության որոշ գծեր (գազանների, սողունների տիրուհի) ունի նաև [[Արտեմիս]]ի հետ։ </b>
Նրա սրբանկարները տեղադրված էին լինում դռների արանքում, քաղաքներում, այն համոզմունքով, որ այն կպաշտպանի անհանգիստ մեռած մարդկանց հոգիներից և այլ
Հեկատայի գլխավոր սրբատեղին կառուցվել Է Եգինեում, որտեղ նրա պատվին կատարվել են խորհրդավոր ծեսեր։ Դժբախտություններից խուսափելու համար հին հույները Հեկատայի անդրին զետեղել են ճանապարհների խաչմերուկներում, դարպասների մոտ, տներում։ Հեկատան սովորաբար պատկերվել Է եռակերպարանք և բարձրահասակ կանացի տեսքով՝ ջահը ձեռքին։</b>
[[Պատկեր:AN00866037 001 l.jpg|thumb| Եռակերպարանք Հեկատեն]]
Որպես կույս աստվածուհի, նա մնաց չամուսնացած և չուներ մշտական կենակից, չնայած որոշ ավանդույթներին, նրան համարում են Սցիլլայի<ref>Joseph Eddy Fontenrose, ''Python: A Study of Delphic Myth and Its Origins'', Biblo & Tannen Publishers, 1974, p. 96.</ref>
Չնայած նրան, որ Հեկատեն կապված է այլ լուսինի աստվածուհիների հետ, ինչպիսիք են Սելենե, նա իշխում էր ավելի քան երեք թագավորություններում. երկիրի, ծովի ու
==Այլ անուններ և մականուններ==
Տող 158.
| Զերինթիա լեռան
|}
*Հեկատեի սրբավայրը կոչվում էր
{| border="1"
|style="background:#EE82EE"| Հունարեն անվանումը
Տող 208.
===Խաչմերուկների աստվածուհի===
Եռապատիկ կամ եռակի կերպարանքով Հեկատեի պաշտամունքային պատկերները և զոհասեղանները տեղադրված էին լինում երեք միակողմանի խաչմերուկների վրա (թեև նրանք նույնպես տեղակայված էին տներում և քաղաքի դարպասների առջևում)
==Ատրիբուտներ==
Տող 249.
==Միջմշակութային զուգահեռներ==
Լուցիուս Ապուլեոս (C. 123-C 170 CE) իր Ոսկե Ավանակ աշխատանքում համեմատում է Հեկատեին եգիպտական [[Իսիդե]] աստվածուհու
Սինկրետեզմի ուշ Հելենիստական և Բաբիլոնական շրջանում, նրան նույնացնում էին Էրեշկիգալ և Ինաննա (բաբիլոնական) աստվածուհու
Մինչ նա դարձավ հայտնի հունական դիցաբանության մեջ, նա շատ նմանություններ ուներ Արտեմիս աստվածուհու
==Հեկատեն մշակույթում==
Տող 265.
===Գրականության մեջ===
*Հեսիոդոս, “''Թեոգոնիա''”, Աշխատանք և
*Պավսանիոս, “''Հունաստանի նկարագրությունը''”
*Օվիդիոս, “''Կերպարափոխություններ''”
Տող 291.
{{ՀՍՀ}}
{{Հին հունական դիցաբանություն}}
[[Կատեգորիա:Հին հունական աստվածներ]]
[[Կատեգորիա:Աստվածներ այբբենական կարգով]]
|