|
| վեբկայք =
}}
'''Լեո''' (Առաքել Գրիգորի Բաբախանյան) ({{Հուլյան տոմար|ապրիլի 14}}, [[ապրիլի 26]], [[1860]] - [[նոյեմբերի 14]], [[1932]]), հայ պատմաբան, գրող, գրականագետ, հրապարակախոս, ՀԽՍՀ գիտությունների և արվեստի ինստիտուտի իսկական անդամ, պրոֆեսոր: պրոֆեսոր։
==Կենսագրություն==
Ծնվել է [[1860]] թվի ապրիլի 26-ին [[Քարինտակ]] գյուղում, [[Արցախ]]ում, սովորել է [[Շուշիի թեմական հոգևոր դպրոց|քաղաքային դպրոցում]]։ 1878 թվականին ավարտել է Շուշիի քաղաքային վերակազմյալ դպրոցը:դպրոցը։ Շուշիում և Բաքվում աշխատել է նոտարային գրագիր, հեռագրիչ, «Արոր» տպարանի կառավարիչ:կառավարիչ։ Պատանեկան տարիներից Լեոն աշխատակցել է «Մշակին», թողել է պատմագիտական, գրական և հրապարակախոսական մեծ ժառանգություն, հայոց պատմության մեծահատոր գործեր և բազմաթիվ հրապարակախոսական հոդվածներ։ 1877 թվականից աշխատակցել է «Մշակ», «Արձագանք», «Արմենիա», «Մուրճ», «Հանդես ամսօրյա», «Տարազ», «Հորիզոն», «Համբավաբեր» և այլ պարբերականների, տպագրել հարյուրավոր քննադատ, հոդվածներ, վիպակներ, պատմագիտական ու գրականագիտական ուսումնասիրություններ:ուսումնասիրություններ։ Մինչև պատմագիտական իր աշխատությունները, Լեոն իր գրական գործունեության առաջին տասնամյակում զբաղվել է գրական–հրապարակախոսական աշխատանքներով, գրել է վեպեր, պատմվածքներ, վիպակներ, նաև [[«Վարդանանք»]] պիեսը։ 1906–1907 թթ. դասավանդել է Էջմիածնի Գևորգյան ճեմարանում, ապա տեղափոխվել է Թիֆլիս և նվիրվել գիտական աշխատանքի։
1924 թվականին Խորհրդային Հայաստանի կառավարության հրավերով նա [[Թիֆլիս]]ից եկել է [[Երևան]] և աշխատանքի անցել [[ԵՊՀ]]-ում, որտեղ կարդացել է հայոց պատմության դասընթաց:դասընթաց։ Նրա դասախոսությունները տպագրվել են ձեռագրի իրավունքով և [[Հակոբ Մանանդյան]]ի դասախոսությունների հետ միասին դարձել հայոց պատմության համալսարանական առաջին դասագրքերը:դասագրքերը։
ԵՊՀ-ում հայագիտական առարկաների դասավանդումը գիտական մակարդակի վրա դնելու գործում Հակոբ Մանանդյանի, [[Մանուկ Աբեղյան]]ի, [[Հրաչյա Աճառյան]]ի և ուրիշների հետ միասին մեծ երախտիք ունի նաև Լեոն:Լեոն։
1925 թվականին Լեոյին շնորհվել է պրոֆեսորի կոչում:կոչում։ Նույն թվականին նա դարձել է ՀԽՍՀ գիտության և արվեստի ինստիտուտի (1930 թվականից` ՀԽՍՀ գիտությունների ինստիտուտ) իսկական անդամ:անդամ։
Վախճանվել է [[1932]] թ. նոյեմբերի 14-ին՝ [[Երևան]]ում։
Լեոյի անունով Երևանում կոչվել են դպրոց և փողոց։ Լեոյի բրոնզաձույլ կիսանդրին գտնվում է ԵՊՀ կենտրոնական մասնաշենքի նախասրահում:նախասրահում։
== Գործունեություն ==
Լեոն գրել է հարյուրավոր քննադատական հոդվածներ, պատմագիտական ու գրականագիտական ուսումնասիրություններ:ուսումնասիրություններ։ [[Հայոց պատմություն|Հայոց պատմության]] հանգուցային շատ հարցեր լուսաբանել է նորովի:նորովի։ Արժեքավոր են հատկապես «Հայկական տպագրություն» (2 հատոր, 1901–1902), «Հովսեփ կաթողիկոս Արղության» (1902), «Գրիգոր Արծրունի» (3 հատոր, 1902–1905), «Սուրբ Մեսրոպ» (1904), «Հայոց հարցը» (1906), «Հայ գրքի տոնը» (1912), «Վանի թագավորությունը» (1915), «Հայոց հարցի վավերագրերը» (1915), «Անի» (հրատարակվել է 1946 թվականին) աշխատությունները:աշխատությունները։
Լեոյի գիտական ժառանգության մեջ բացառիկ է «Հայոց պատմություն» եռահատոր մենագրությունը (1-ին հատորը լույս է տեսել 1917 թվականին, 2–3-րդը՝ 1946–1947 թթ.), որտեղ ներկայացրել է հայոց պատմությունը նախապատմական ժամանակներից մինչև XVIII դարի վերջը՝ բացի XII–XV դարերից:դարերից։ Նրա աշխատությունները պարունակում են հայ և օտար պատմիչների, ժամանակագիրների մեծարժեք վկայություններ, հնագիտական, վիմագրական, լեզվագիտական, բանասիրական հարուստ նյութեր, ճանապարհորդական նոթեր ու հուշեր, գիտական ուսումնասիրություններ, վավերագրեր և այլն:այլն։
Մինչև 1920-ական թվականները հրատարակած երկերում Լեոն հասարակության զարգացման համար կարևորել է հոգևոր և աշխարհագրական գործոնները, մեծ տեղ հատկացրել անհատի դերին:դերին։ Հետագայում` «Անցյալից» (1925), «Հայոց պատմություն» (նորագույն շրջան, 1927), «Խոջայական կապիտալ» (1934), «Թուրքահայ հեղափոխության գաղափարաբանությունը» (2 հատոր, 1934) և այլ աշխատություններում վերանայել է իր սկզբունքները՝ փորձելով մոտենալ պատմության նոր ըմբռնմանը:ըմբռնմանը։ Հատկապես հայ ազգային-ազատագրական շարժումների, հայ-ռուսական հարաբերությունների, Արևելյան Հայաստանի` Ռուսաստանին միացման գնահատման հարցերում առաջադրել է իր նախկին տեսակետներին հակառակ կարծիքներ ու դրույթներ, հայ առևտրական կապիտալը համարել է մեր ժողովրդի նոր պատմության հիմնական շարժիչ ուժը:ուժը։
Լեոն գրել է նաև գեղարվեստական ու գրականագիտական երկեր:երկեր։ Հայ ժողովրդի պայքարի առանձին դրվագներ գրողն արտացոլել է «Վահան Մամիկոնյան» (1888), «Սպանված հայրը» (1891), «Վերջին վերքեր» (1891), «Թաթախման գիշերը» (1892), «Լեռնցիները» (1896) պատմական զրույցներում, «Մելիքի աղջիկը» (1898) ավանդավեպում և «Վարդանանք» (1916) դրամայում:դրամայում։ Նման գաղափարներ են արտահայտված նաև «Ուխտավորի հիշատակարանը» (1885), «Իմ հիշատակարանը» (1890) գործերում:գործերում։
Լեոն անդրադարձել է [[Սայաթ-Նովա]]յի, [[Միքայել Նալբանդյան]]ի, [[Մատթեոս Մամուրյան]]ի, [[Ստեփան Ոսկան]]ի, [[Սրբուհի Տյուսաբ]]ի, [[Մկրտիչ Խրիմյան]]ի, [[Րաֆֆի|Րաֆֆու]], [[Ղազարոս Աղայան]]ի և ուրիշների դիմանկարներին:դիմանկարներին։ Հայ, ռուս և համաշխարհային գեղարվեստական երևույթներին վերաբերող տեսական հոդվածներում, «Ռուսահայոց գրականությունն սկզբից մինչև մեր օրերը» (1904) և այլ ուսումնասիրություններում մեկնաբանել է գրական հարստությունները՝ հնագույն շրջանից մինչև XX դարի սկիզբը<ref>[http://www.encyclopedia.am/pages.php?bId=2&hId=1203 Լեո]</ref>:։
==Աշխատություններ==
|
