|
| image descr =
| regnum = Բույսեր
|divisio= [[Ծածկասերմեր]]
|classis =[[Միաշաքիլավորներ]]
|ordo =
|ordo = [[Հատիկածաղկավորներ]]
|familia = [[Դաշտավլուկազգիներ]]
|genus = '''ՎարսակԽոտաբույսեր'''
| latin = Avena
| author = [[L.]], 1753
| syn =
* {{btname|Anelytrum|[[Hack.]]}}
* {{btname|Preissia|[[Opiz]]}}, [[nom. inval.]]
| typus =
| section name =
| section text = <center>{{btname|Cortinarius violaceus|([[L.]]) Gray, 1821}}</center>
| wikispecies = Avena
| commons = Category:Avena
| range map =
| range map caption =
| ncbi =
| eol =
| grin = 1190
| ipni =
}}
'''Վարսակ''' ({{lang-lat|Avena}}), կոտշուկ, վարճոխ, [[դաշտավլուկազգիներ]]ի ([[հացագգիներ]]) [[ընտանիք]]ի միամյա և բազմամյա խոտաբույսերի [[ցեղ]]։
'''Վարսակ''' (Avena), կոտշուկ, վարճոխ, դաշտավլուկազգիների (հացագգիներ) [[ընտանիք]]ի միամյա և բազմամյա խոտաբույսերի [[ցեղ]]: Հայտնի է 25 (այլ տվյալներով՝ 70), [[ՀՀ]]-ում վայրի վիճակում տարածված է 6 (7) տեսակ՝ խրփուկ (A. fatua), վարսակ Լյուդովիկի (A. ludoviciana), վարսակ մորուս ավոր (A. barbata) և այլն։այլն: Հանդիպում է [[Կոտայք]]ի, [[Գեղարքունիք]]ի, [[Վայոց ձոր]]ի, [[Շիրակ]]ի, [[Սյունիք]]ի և այլ [[մարզ]] երում։երում: Աճում է ճամփեզրերին, թփուտներում, դաշտերում, աղբոտ վայրերում և որպես մոլախոտ՝ ցանքերում։ցանքերում: Մշակության մեջ տարածված է վարսակ ցանովին (A. sativa) ։:▼
== Բուսաբանական նկարագիր ==
== Կառուցվածքը ==
[[Արմատ]]ը փնջաձև է։է: [[Ցողուն]]ը կանգուն, հանգուցավոր ծղոտ է, բարձրությունը ՝ 60-120 սմ։սմ: [[Տերև]]ները նշտարաձև են, մերկ։մերկ: [[Ծաղկաբույլ]]ը ցրված կամ կողքի թեքված հուրան է, [[ծաղիկ]]ները՝ երկսեռ, գտնվում են հասկիկներում։հասկիկներում: Ծաղկում է մայիս-հունիսին։հունիսին: [[Պտուղ]]ը թեփուկավոր կամ մերկ հատիկ է։է: Հատիկի մակերեսը ծածկված է երկար, բարակ, միմյանց սեղմված մազմզուկներով։մազմզուկներով: [[Վարսակ]] հատիկակերային [[բույս]] է։է:
Ծաղկաբույլը մինչև 25 սմ երկարության հուրան է, ծաղկում է հունիս-օգոստոս ամիսներին։ [[Տերև]]ները գծային են, հերթադիր, անհարթ` 20-45 սմ երկարությամբ, 8-30 մմ լայնքով։ Հատիկը, ինչպես եւ [[ցորեն]]ի, գարու, [[աշորա]]յի հատիկները ունի ակոսիկ, սակայն ցորենի եւ գարու ծաղկաբույլերն ունեն հասկի տեսք։
== Կիրառում և նշանակություն == ▼== Դասակարգում ==
[[Հատիկ]]ը (պարունակում է [[սպիտակուցներ]], [[օսլա]], [[ճարպ]], [[թաղանթանյութ]], [[վիտամիններ]]) օգտագործվում է որպես խտացրած կեր, կանաչ զանգվածը, ծղոտը, մղեղը՝ որպես կեր: [[Վարսակ]]ից պատրաստում են ալյուր (պարունակում է կարոտին՝ [[A]]-նախավիտամին), տարբեր վիտամիններ, հանք, աղեր), ձավար («Հերկուլես»), որոնք կիրառվում են բուժական և մանկական սննդում:
▲Հայտնի է 25 (այլ տվյալներով՝ 70), [[ՀՀ]]-ում վայրի վիճակում տարածված է 6 (7) տեսակ՝ խրփուկ (A. fatua), վարսակ Լյուդովիկի (A. ludoviciana), վարսակ մորուս ավոր (A. barbata) և այլն։ Հանդիպում է [[Կոտայք]]ի, [[Գեղարքունիք]]ի, [[Վայոց ձոր]]ի, [[Շիրակ]]ի, [[Սյունիք]]ի և այլ [[մարզ]]երում։ Աճում է ճամփեզրերին, թփուտներում, դաշտերում, աղբոտ վայրերում և որպես մոլախոտ՝ ցանքերում։ Մշակության մեջ տարածված է վարսակ ցանովին (A. sativa)։
== Պատկերասրահ ==
<gallery>
[[Պատկեր:Illustration Avena sativa0.jpg|մինի]]
Avena fatua1.jpg
Ունեն 33 տեսակ, որում ընդգրկվում է են 2 հիբրիդային տեսակ<ref>См. ссылку GRIN в карточке растения.</ref>.
</gallery>
<div class= style="-moz-column-count:2; column-count:2; -webkit-column-count:2;">
<div class= style="-moz-column-count:1; column-count:1; -webkit-column-count:1;">
* {{Bt-latarm|Avena abyssinica|aut=[[Hochst.]]|txt=|}}
* {{Bt-latarm|Avena agadiriana|aut=[[B.R.Baum]] [[Fedak]]|txt=|}}
* {{Bt-latarm|Avena volgensis|aut=([[Vav.]]) [[Nevski]]|txt=|}}
* {{Bt-latarm|Avena wiestii|aut=[[Steud.]]| |}}
</div>
</div>
▲== Կիրառում և նշանակություն ==
Օգտակար նյութերի բազմազանությունը, դրանց բավարար քանակությունը և համաչափությունը թույլ են տալիս օգտագործել վարսակի հատիկը, օսլան, փաթիլները բազմաթիվ [[հիվանդություն]]ների դեպքում. որպես դիետիկ կազդուրող [[սննդամթերք]], մաշկային հիվանդությունների բուժման համար։
Բուժիչ հատկություններ ունի նաև խոտը և հատիկի թեփը։ Արտադրվում է վարսակի դեղատնային ոգեթուրմ, որն ունի հանգստացնող հատկություն։ Վարսակի հատիկի կալորիականությունը 370 կկալ է, փաթիլներինը` 305 կկալ, եփված վիճակում զգալիորեն ավելի քիչ` 55 կկալ։ Այս ցուցանիշով հում վարսակը քիչ է տարբերվում մյուս հատիկավոր բույսերից, սակայն եփված վիճակում զգալիորեն զիջում է [[Բրինձ|բրնձին]] (105 կկալ) և [[եգիպտացորեն]]ին (90)։
Պարունակում է 11-18 տոկոս սպիտակուց։ [[Ամինաթթուներ]]ի բաղադրությամբ առավել մոտ է մարդու մկանների սպիտակուցին։ Պարունակում է մարդու օրգանիզմում չսինթեզվող ամինաթթուներ [[լիզին]] եւ տրիպտոֆան, շատ կարեւոր է, որ ի տարբերություն ցորենի, գարու, աշորայի (տարեկան)` չի պարունակում «ալերգածին» (ցելիակիա) գլյուտեն։ Ճարպերի պարունակությամբ` 4-6,5 տոկոս, գերազանցում է այլ հացահատիկներին։ Վարսակում պարունակվող [[օսլա]]ն (40-60 տոկոս) կտրուկ չի բարձրացնում շաքարի մակարդակը արյան մեջ, քանի որ դանդաղ է յուրացվում` ապահովելով օրգանիզմը գլյուկոզայով եւ գլիկոգենով։
Վարսակը պարունակում է նաև բավարար քանակի [[վիտամին E]] - 3,4 մգ, [[նիկոտինաթթու]] (PP)- 1,1 մգ, պանտոտենաթթու (B5)-0,9 մգ, ֆոլացին (B9)-29 մկգ, պիրիդոքսին (B6)-0,27 մգ, ռիբոֆլավին (B2)-0,11 մգ, վիտամին K։
== Գրականություն ==
* {{ռուսերեն գիրք|автор=Мальцев А. И.|заглавие=Овсюги и овсы|место=Л.|издательство=Изд-во Всесоюзн. ин-та прикл. ботаники и новых культур|год=1930|страниц=506}}
* Ordem Gramineae em Jussieu, Antoine Laurent de (1789). "Genera Plantarum, secundum ordines naturales disposita juxta methodum in Horto Regio Parisiensi exaratam
* Рожевиц Р. Ю. Род 132. Овёс — Avena // Флора СССР. В 30 т. / Гл. ред. акад. В. Л. Комаров; Ред. тома Р. Ю. Рожевиц и Б. К. Шишкин. — М.—Л.: Изд-во АН СССР, 1934. — Т. II. — С. 259. — 778 + XXXIII с. — 5175 экз.
== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
== Արտաքին հղումներ ==
*{{Link|2=http://mymcorpo.blogspot.com/2011/06/super-alimentos-aveia.html|3=Aveia}}
*{{Link|2=http://globoreporter.globo.com/Globoreporter/0,19125,VGC0-2703-19547-3-319422,00.html|3=Aveia contra o colesterol}}
*{{Link|2=http://www.mobot.org/MOBOT/Research/APWeb/orders/poalesweb.htm#Poaceae|3= Família Poaceae}}
*{{Link|2=http://delta-intkey.com/angio/www/graminea.htm|3=Família Gramineae}}
*{{Link|2=http://delta-intkey.com/grass/www/avena.htm|3=Avena}}
*{{Link|2=http://www.kew.org/data/grasses-db/www/gen00073.htm|3=Avena}}
*{{Link|2=http://www.ppp-index.de/pppindex.dll?MID=2756|3=PPP-Index Lista de espécies}}
*{{Link|2=http://www.kew.org/data/genformhelp.html|3=Abreviaturas (status nomenclatural dos sinônimos)}}
*{{Link|2=http://plants.usda.gov/java/nameSearch?keywordquery=Avena&mode=Scientific%20Name&sort=1 |3= USDA Plants Database}}
*{{Link|2=http://www.ars-grin.gov/cgi-bin/npgs/html/genus.pl?1190 |3= Germplasm Resources Information Network (GRIN)}}
[[Կատեգորիա: Հացազգիներ Բույսեր]] ▼{{ՀԲ}}
▲[[Կատեգորիա:Հացազգիներ]]
| 