«Հիդրոէլեկտրակայան»–ի խմբագրումների տարբերություն
Content deleted Content added
չ Լավ/Ընտրյալ հոդվածի կամ ցանկի կաղապարների հեռացում: Այժմ Վիքիշտեմարանից է գալիս։, ջնջվեց: {{Link FA|hr}} |
No edit summary |
||
Տող 1.
[[Պատկեր:Wasserkraftwerk-Bratsk.jpg|մինի|աջից|350px|Հիդրոէլեկտրակայան]]
'''Հիդրոէլեկտրակայան''' կամ '''ջերմաէլեկտրակայան''' (ՀԵԿ), [[Էլեկտրակայան]], որտեղ օրգանական [[վառելիք]]ի, այրման [[ջերմություն]]ը փոխակերպվում է էլեկտրական էներգիայի, ջրի հոսքի էներգիան էլեկտրական էներգիայի փոխակերպող կառույցների և սարքավորումների համալիր։ Զերմաէլեկտրակայաններն առավել տարածված էլեկտրակայաններն են. նրանցում արտադրվում է էլեկտրաէներգիայի ամբողջ արտադրանքի ավելի քան 80%-ը:
10 կՎտ հզորության առաջին պարզունակ հէկը [[Հայաստան]]ում կառուցվել է [[Դիլիջան]]ում ([[1903]])՝ [[Աղստև]] գետի ջրերով աշխատող սղոցարանի հիման վրա։ Դրան հաջորդել են Ողջիի, Ջրախորի և Սյունիքի հէկերը։ 1908-09-ին [[Դեբեդ]] գետի վրա կառուցվել է Ալավերդու հէկը (1080 կՎտ)՝ հզորությամբ երկրորդը [[Ռուսական կայսրություն]]ում։ 1908-11-ին [[Հրազդան]] գետի վրա կառուցվել են կոնյակի և կաշվի գործարանների էլեկտրամատակարարման համար նախատեսված հէկեր՝ համապատասխանաբար 50 և 25 կՎտ հզորություններով։ Մինչև առաջին համաշխարհային պատերազմը Հայաստանում կառուցվել է 9 հէկ՝ 2150 կՎտ ընդհանուր հզորությամբ։▼
==Աշխատանքի սկզբունք ==
1923-26-ին կառուցված առաջին հիդրոհանգույցը [[Երևանի հէկ]]-1 էր (4, 56 ՄՎտ)՝ [[ԽՍՀՄ]] հիդրոէներգետիկայի առաջնեկը։ 1932-ին շարք է մտել Երևանի հէկ-2 (2, 4 ՄՎտ)՝ ԽՍՀՄ առաջին ավտոմատացված հէկը։ Երկուսն էլ էլեկտրաէներգիա են մատակարարել [[Երևան]]ին, [[Արարատի ցեմենտի գործարան]]ին և Այղր լճի ջրհան կայանին։ [[1928]]-ին ավարտվել է Գյումրու հիդրոէլեկտրակայանի (5, 28 ՄՎտ) շինարարությունը։ 1928-32-ին կառուցվել է Ձորագետի հիդրոէլեկտրակայանը (22 ՄՎտ), որի արտադրած էլեկտրաէներգիան բարձր լարման էլեկտրահաղորդման գծերով հաղորդվել է [[Վանաձոր]], [[Ալավերդի]] և [[Ստեփանավան]]։ [[1936]]-ին՝ միաժամանակ շարք են մտել Քանաքեռի հիդրոէլեկտրակայանը (102 ՄՎտ) և Շաքիի հիդրոէլեկտրակայանը (840 կՎտ)։ [[1938]]-ին էլեկտրահաղորդման գծերով միմյանց են միացվել Երևանի, Գյումրու, Ձորագետի և Քանաքեռի հէկերը՝ սկիզբ դնելով Հայկական էներգահամակարգին։ [[1948]]-ին շարք է մտել Սևան-Հրազդան կասկադի գլխային հիդրոհանգույցը՝ [[Սևանի հիդրոէլեկտրակայան]]ը (34, 2 ՄՎտ), որը [[ԽՍՀՄ]]-ում կառուցված առաջին ստորգետնյա հէկն էր։ 1946-53-ին կառուցվել է կասկադի ամենահզոր՝ Գյումուշի հիդրոէլեկտրակայանը (224 ՄՎտ)։ Հետագա տարիներին շարք են մտել Սևան-Հրազդան կասկադի մնացած հիդրոհանգույցները․ [[1956]]-ին՝ Արզնիի հիդրոէլեկտրակայանը (70, 5 ՄՎտ), [[1959]]-ին՝ Աթարբեկյանի հիդրոէլեկտրակայանը (81, 6 ՄՎտ), [[1962]]-ին՝ Երևանի հիդրոէլեկտրակայանը (88 ՄՎտ)։ [[1970]]-ին գործարկվել է Որոտանի կասկադի երրորդ հիդրոհանգույցը՝ [[Տաթևի հիդրոէլեկտրակայան]]ը (157, 2 ՄՎտ), [[1977]]-ին՝ կասկադի երկրորդ, ամենահզոր կայանը՝ Շամբի հիդրոէլեկտրակայանը (171 ՄՎտ), իսկ 1988-ին՝ կասկադի գլխային հիդրոհանգույցը՝ Սպանդարյանի հիդրոէլեկտրակայանը (76 ՄՎտ)։▼
Ստացված շոգին գլխավոր շոգեխողովակագծերով տրվում է շոգետուրբին, որտեղ ընդարձակվելով (ճնշման անկման հետեանքով), ձեռք է բերում մեծ արագություն՝ շոգու պոտենցիալ էներգիան կինետիկի փոխակերպվելու շնորհիվ։ Շոգու կինետիկ էներգիան փոխակերպվում է տուրբինի ռոտորի պտտական շարժման (1500 և 3000 պտույտ/րոպե արագությամբ)։ Վերջինիս միացվում է էլեկտրական գեներատորի ռոտորը, որի պատման հետեանքով առաջանում է էլեկտրական [[հոսանք]]։ Արտադրված էլեկտրական էներգիան ենթարկվում է տրանսֆորմացման և հաղորդվում էներգահամակարգին։ Շոգետուրբինային ջրաէլեկտրակայաններն աշխատում են ածխով, հեղուկ (մազութ) և գազանման (բնական ու արհեստական գազ) վառելիքով, տորֆով, այրվող թերթաքարերով։ Շոգետուրբինային Զ-ները, որոնք սարքավորված են կոնդենսացիոն տուրբիններով, կոչվում են կոնդենսացիոն էլեկտրակայաններ : Սրանք էներգահամակարգի առանցքային կայաններն են , ելնելով էներգամատակարարման մեջ նրանց ունեցած ֆունկցիոնալ նշանակությունից, կոչվում են ՊՇԷԿ-ներ (Պետական շրջանային էլեկտրակայաններ)։ Դրանք ՍՍՀՄ էներգետիկայի հիմքն են, որոնց հզորությունը կազմում է ջերմաէլեկտրակայանների ամբողջ հզորության 2/3-ը։ ՊՇԷԿ-ները սարքավորված են 500,800,1200 Մվտ միավոր հզորությամբ էներգաբլոկներով։ 1931թ-ին ՍՍՀՄ-ում գործում էին 1 մլն կվտ հզորությամբ 55 Զ-ներ, իսկ 1980-ին միայն Զապորոժիեի և Ուգլեգորսկի ՊՇԷԿ-ների հզորությունը կազմել է 3600-ական կվտ։ Նախագծվում են 4500 կվտ և ավելի hզnրության Զ-ներ։ Հրազդանի ՊՇԷԿ-ի հզորությունը 1110 Մվտ է։ Այն էլեկտրակայանները, որոնք բավարարում են սպառիչների էլեկտրական և ջերմային էներգիաների նկատմամբ ունեցած պահանջարկը, կոչվում են ջերմաէչեկտրակենտրոններ (ՋԷԿ)։ Զ-ների մեջ որոշակի տեղ են գրավում շոգեգազային և գազատար քինային էչեկտրակայանները։ Ջերմաէլեկտրակայանի տարատեսակ է ատոմային էչեկտրակայանը։ Մեծ հեռանկարներ ունեն մագնիսահիդրոդինամիկական [[գեներատոր]]ներով սարքավորված էլեկտրակայանները։ ՍՍՀՄ-ի որոշ շրջաններում գործում են երկրի ընդերքի ջերմությունն օգտագործող երկրաջերմային էլեկտրակայաններ։
{{Համայնապատկեր|Itaipu Décembre 2007 - Vue Générale.jpg|1500px|Իտապուի ՀԷԿ, ԱՄՆ<ref>{{Citation
| last = Pope
| first = Gregory T.
| title = The seven wonders of the modern world
| newspaper = Popular Mechanics
| pages = 48–56
| date = December 1995
| url = http://books.google.ca/books?id=O2YEAAAAMBAJ&lpg=PA50&dq=itaipu&as_brr=1&pg=PA50#v=onepage&q&f=false}}</ref>
}}
▲10 կՎտ հզորության առաջին պարզունակ հէկը [[Հայաստան]]ում կառուցվել է [[Դիլիջան]]ում
1923-1926 թվականներին կառուցված առաջին հիդրոհանգույցը [[Երևանի հէկ]]-1 էր (4, 56 ՄՎտ)՝ [[ԽՍՀՄ]] հիդրոէներգետիկայի առաջնեկը։ 1932-ին շարք է մտել Երևանի հէկ-2 (2, 4 ՄՎտ)՝ ԽՍՀՄ առաջին ավտոմատացված հէկը։ Երկուսն էլ էլեկտրաէներգիա են մատակարարել [[Երևան]]ին, [[Արարատի ցեմենտի գործարան]]ին և Այղր լճի ջրհան կայանին։ [[1928]]-ին ավարտվել է Գյումրու հիդրոէլեկտրակայանի (5, 28 ՄՎտ) շինարարությունը։
1928-1932 թվականներին կառուցվել է Ձորագետի հիդրոէլեկտրակայանը (22 ՄՎտ), որի արտադրած էլեկտրաէներգիան բարձր լարման էլեկտրահաղորդման գծերով հաղորդվել է [[Վանաձոր]], [[Ալավերդի]] և [[Ստեփանավան]]։ [[1936]] թվականին՝ միաժամանակ շարք են մտել Քանաքեռի հիդրոէլեկտրակայանը (102 ՄՎտ) և Շաքիի հիդրոէլեկտրակայանը (840 կՎտ)։ [[1938]] թվականին էլեկտրահաղորդման գծերով միմյանց են միացվել Երևանի, Գյումրու, Ձորագետի և Քանաքեռի հէկերը՝ սկիզբ դնելով Հայկական էներգահամակարգին։
▲
{|class="wikitable"
|-
!Կարգավիճակ !! width=150 | Հիդրոէլեկտրակայան !! width=150 | Երկիր !! [[Աշխարհագրական կոորդինատներ]] !! Կարողություն (ՄՎ)
|-
| align=center | 1. || Երեք կիրճեր (Հիդրոէլեկտրակայան) {{lang-en|Three Gorges Dam}}|| {{դրոշ|Չինաստան}} || {{Coord|30|49|15|N|111|00|08|E|name=Three Gorges Dam}} || align=center | 22,500
|-
| align=center | 2. || Իտայպու || {{դրոշ|Բրազիլիա}}<br />{{դրոշ|Պարագվայ}} || {{Coord|25|24|31|S|54|35|21|W|name=Itaipu Dam}} || align=center | 14,000
|-
| align=center | 3. ||Սիլոդու ՀԵԿ || {{դրոշ|Չինաստան}} || {{Coord|28|15|35|N|103|38|58|E|name=Xiluodu Dam}} || align=center | 13,860
|-
| align=center | 4. || Գուրի ՀԷԿ || {{դրոշ|Վենեսուելա}} || {{Coord|07|45|59|N|62|59|57|W|name=Guri Dam}} || align=center | 10,235
|-
| align=center | 5. || Տուկուրի ՀԵԿ || {{դրոշ|Բրազիլիա}} || {{Coord|03|49|53|S|49|38|36|W|name=Tucuruí Dam}} || align=center | 8,370
|-
| align=center | 6. || Գրանդ Կուլի ՀԷԿ || {{դրոշ|ԱՄՆ}} || {{Coord|47|57|23|N|118|58|56|W|name=Grand Coulee Dam}} || align=center | 6,809
|}
== Տարածված ջերմաէլեկտրակայաններ ==
Տարածված են շոգետուրբինային ջերմաէլեկտրակայանները, որոնցում աշխատող մարմինը ջրային գոլորշին է։
* Հրազդանի ՊՇէԿ-ում տեղադրված՝
* -200-300 էներգաբլոկի ջերմային սխեման Շկ-շոգեկաթսա,
* ՄԳ-միջանկյալ գերտաքացուցիչ,
* ԲձԳ, ՄՃԳ, ՑՃԴ- տուրբինի բարձր,
*միջին, ցածր ճնշման գլաններ,
*Կ-կոնդենսատոր,
*էգէլեկտրական գեներատոր,
*ԿՊ-կոնդենսատային պոմպեր,
*Տ1-ՏՅ-բարձր ճնշման ռեգեներատիվ տաքացուցիչներ,
* Տ4-Տ8-ից ցածր ճնշման ռեգեներատիվ տաքացուցիչներ,
*ՍՊ-սնող պոմպեր,
*Գազազրկիչ,
*ՅՊ-ցամաքուրդային պոմպեր,
*ՌՀՏ-ռեկոյպերատիվ հիդրոտուրբին,
* ԱՋ-Հաշտարակային ջրահովացուցիչ կերպվում է ջերմայինի, որը հաղորդվելով ջրին, այն փոխակերպում է բարձր պարամետրերի (ճնշումը՝ 12,75, 23,5 մպա և ավելի, ջերմաստիճանը՝ 560-565 աստիճան) շոգու։
== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
== Արտաքին հղումներ ==
*[http://www.hydropower.org/ International Hydropower Association]
*{{dmoz|Science/Technology/Energy/Renewable/Hydro/}}
*[http://www.hydro.org/ National Hydropower Association, USA]
*[http://www.hydroreform.org/ Hydropower Reform Coalition]
*[http://www.dameffects.org/ Interactive demonstration on the effects of dams on rivers]
*[http://www.esha.be/ European Small Hydropower Association]
{{ՀՍՀ}}
{{ՀՀՀ}}
| |||