չ
կետադրական, ձևաչափ, փոխարինվեց: : → ։ (547), ,( → , ( (3), )տ → ) տ, )ռ → ) ռ, )չ → ) չ, )ն → ) ն (3), )է → ) է (2), << → « (15), >> → » (17)
Content deleted Content added
No edit summary |
չ կետադրական, ձևաչափ, փոխարինվեց: : → ։ (547), ,( → , ( (3), )տ → ) տ, )ռ → ) ռ, )չ → ) չ, )ն → ) ն (3), )է → ) է (2), << → « (15), >> → » (17) |
||
Տող 2.
{{main|Օրգանական քիմիա}}
Ի տարբերություն անօրգանական նյութերի օրգանական նյութերն ունեն մի շարք բնորոշ
Օրգանական մոլեկուլներում ատոմների միջև կապը կովալենտային
Եթե իոնային (անօրգանական) միացությունները հեշտությամբ ջրում դիսոցվում են իոնների և դրանց միջև ռեակցիաները ընթանում են շատ արագ,ապա պարզ (միակի) C-C և C-H կապեր պարունակող օրգանական նյութերը ռեակցում են իրար հետ մեծ դժվարությամբ կամ ընդհանրապես չեն
Օրգանական միացությունները 400-600°С տաքացնելիս ամբողջապես քայքավում և ածխանում են,իսկ թթվածնի ներկայությամբ՝
Օրգանական միացությունների կարևոր առանձնահատկությունը հանդիսանում է այն,որ դրանց մոտ շատ տարածված է [[իզոմերիա]]յի
Ածխածնի ատոմի առանձնահատկությունը բացատրվում է իր կառուցվածքով՝ այն ունի չորս արժեքական
Օրգանական քիմիայում սովորաբար օգտվում են կառուցվածքային բանաձևերից, քանի որ մոլեկուլում ատոմներն ունեն տարածական
Կառուցվածքային բանաձևերում կովալենտային կապը նշվում է
{| class="wikitable"
Տող 24.
| C<sub>2</sub>H<sub>4</sub> || [[Պատկեր:Elektronenformel Punkte C2H4.svg|thumb|Էթիլեն]] ||[[Պատկեր:Etheen2.png|thumb|Էթիլեն]]
|-
| C<sub>2</sub>H<sub>2</sub> || H
|-
|}
Օրգանական քիմիայում օքսիդացման աստիճան հասկացության փոխարեն կիրառվում է արժեքականություն
== Օրգանական միացությունների քիմիական կառուցվածքը Ա.Մ. Բուտլերովի տեսությունը ==
Օրգանական քիմիայի զարգացման ընթացքում խոշորագույն իրադարձություն էր անցած դարի 60-ական թվականներին ռուս մեծ գիտնական Ա.Մ. Բուտլերովի կողմից ստեղծված օրգանական միացությունների կառուցվածքի տեսությունը։ Այդ տեսությունը դրեց օրգական քիմիայի գիտական հիմքը և բացատրեց դրա կարևորագույն
Կառուցվածքի տեսության հիմնադրույթները հանգում են հետևյալին.
# Մոլեկուլներում ատոմները իրար հետ միացած են որոշակի հաջորդականությամբ՝ համապատասխան իրենց
# Նյութի հատկությունները կախված են ոչ միայն նրանից,թե ինչ ատոմներ և ինչ քանակությամբ են մտնում դրա մոլեկուլի բաղադրության մեջ, այլ նաև նրանից, թե դրանք ինչ կարգով են միացած իրար հետ,այսինքն մոլեկուլի քիմիական
# Մոլեկուլ առաջացնող ատոմները կամ ատոմների խմբերը փոխադարձաբար ազդում են մեկը մյուսի վրա, որից և կախված է մոլեկուլի
Պարզաբանենք այդ
Քիմիական կառուցվածքի տեսությունը հաշվի է առնում ածխածին տարրի
ինչպիսին են սպեկտրազննությունը,միջուկային մագնիսական ռեզոնանսը,մասս-սպեկտրաչափությունը,դիպոլների էլեկտրական մոմենտների որոշումը,ռենտգենա- և
իզոբութանն էր,որը նորմալ բութանից տարբերվում է մոլեկուլի կառուցվածքով,չնայած երկուսն էլ ունեն C<sub>4</sub>H<sub>10</sub> փորձային
[[Պատկեր:Butan Lewis.svg|thumb|ն-բութան]]
Տող 49.
[[Պատկեր:3 Butan.svg|thumb|Բութան]]
Այսպիսով,քիմիական կառուցվածքի տեսությունը բացատրում է օրգանական միացությունների
Մեկը մյուսի վրա փոխադարձ ազդեցություն կարող են ունենալ նաև անմիջապես միմյանց հետ չկապված
Ժամանակակից տեսանկյունից կառուցվածքի տեսության հիմնադրույթները պահանջում են որոշ լրացումներ կապված էլեկտրոնային և տարածական կառուցվածքի
իրենց քիմիական,տարածական և էլեկտրոնային
Քիմիական կառուցվածքի Ա.Մ. Բուտլերովի տեսությունը հանդիսանում է օրգանական քիմիայի տեսական հիմքի կարևորագույն
ապահովեց օրգանական սինթեզի չտեսնված
== Օրգանական միացությունների հոմոլոգիական շարքերը ==
Օրգանական միացությունների բազմազանության մեջ կարելի է առանձնացնել նյութերի խմբեր,որոնք քիմիական հատկություններով նման են և մեկը մյուսից տարբերվում են CH<sub>2</sub>
Քիմիական հատկություններով համանման և մեկը մյուսից CH<sub>2</sub> խմբով տարբերվող միացությունները կոչվում են
Հոմոլոգիական շարքի օրինակ է ծառայել սահմանային ածխաջրածինների (ալկանների)
Հոմոլոգիական շարքի բոլոր անդամների մոլեկուլների բաղադրությունը կարելի է արտահայտել միասնական ընդհանուր
Հոմոլոգիական շարք կարելի է կառուցել օրգանական միացությունների տարբեր դասերի
== Օրգանական միացությունների դասակարգումը ==
Օրգանական միացությունները դասակարգվում են ըստ ածխածնային շղթայի կառուցվածքի և մոլեկուլի կազմի մեջ մտնող ֆունկցիոնալ
=== Դասակարգումը ըստ ածխածնային շղթայի կառուցվածքի ===
Ըստ ածխածնային շղթայի կառուցվածքի օրգանական միացությունները բաժանվում են երկու խմբի՝ ացիկլիկ (բաց շղթայով) և
[[Պատկեր:GruppenformelPropanH1 (1).svg|thumb|Պրոպան]]
Տող 84.
[[Պատկեր:2-methyl-propane 2.GIF|thumb|Մեթիլպրոպան]]
Ցիկլիկ միացությունները,կախված ցիկլի կազմի մեջ մտնող ատոմների բնույթից,բաժանվում են կարբոցիկլիկ և հետերոցիկլիկ
[[Պատկեր:Cyclopropaan.png|thumb|Ցիկլոպրոպան]]
Տող 91.
[[Պատկեր:Naphthalene-2D-Skeletal.svg|thumb|Նավթալին]]
[[Հետերոցիկլիկ միացություններ]]ի ցիկլի կազմի մեջ բացի ածխածնի ատոմներից մտնում են նաև մեկ կամ մի քանի այլ տարրերի
=== Դասակարգումը ըստ ֆունկցիոնալ խմբերի բնույթի ===
Ֆունկցիոնալ խմբերը մտնում են միացության կազմի մեջ որպես ածխածնային շղթայի տեղակալիչներ և պայմանավորում են տվյալ միացության պատկանելիությունը որոշակի
Աղյուսակից երևում է,որ առաջին չորս դասերի ներկայացուցիչները պարունակում են միայն ածխածնի և ջրածնի ատոմներ,այսինքն ածխաջրածիններ
Հաջորդ դասերում [[ածխածին]]ը կապված է պարզ կապեր ունեցող,ֆունկցոնալ խմբերի կազմի մեջ մտնող էլեկտրաբացասական ատոմի
Մնացած դասերի կազմի մեջ մտնող ֆունկցիոնալ խմբերը պարունակում են կրկնակի կապ ածխածնի և թթվածնի միջև՝ ալդեհիդներ,կետոններ,կարբոնաթթուներ,անհիդրիդներ,էսթերներ,
Օրգանական միացությունների հիմնական դասերը.
Տող 139.
| -COOR || Ալկօքսիկարբոնիլ || [[Բարդ եթերներ]] ||[[Պատկեր:Ester-general.png|thumb|right|Բարդ եթերներ]]
|-
| -CONH<sub>2</sub> || Կարբօքսիամիդային || [[Ամիդներ]] ||[[Պատկեր:Amide-general.png|right|thumb|180px
|}
Մեկ ֆունկցիոնալ խումբ պարունակող միացությունները կոչվում են մոնոֆունկցիոնալ,նույն խմբի երկու և ավելի դեպքում՝ պոլիֆունկցոնալ,տարբեր ֆունկցոնալ խմբերի դեպքում՝
Օրինակ՝
Տող 155.
== Օրգանական միացությունների անվանակարգը ==
[[Օրգանական քիմիա]]յում օգտագործվում են միացությունների տրիվիալ կամ գործածական անունները,որոնք տրվում էին միացությունների օրգանական քիմիայի զարգացման առաջին փուլում և հիմնականում արտահայտում են նրանց ստացման աղբյուրները,եղանակը կամ առավել աչքի ընկնող հատկությունները և կիրառման ասպարեզները ([[մրջնաթթու]],[[քացախաթթու]],[[գլիցերին]],[[պիրոխաղողաթթու]] և այլն)
Որոշ միացությունների համար այդ անվանումները պահպանվել և կիրառվում են մինչ այսօր ([[ամինաթթու]]ներ,[[ածխաջրեր]],[[ալկալոիդներ]],[[ստերոիդներ]]),սակայն,օրգանական քիմիայի բուռն զարգացման շնորհիվ,այժմ նկարագրված է մոտ 12 միլիոն բնական և արհեստական ծագում ունեցող օրգանական միացություն,և այդ բազմության մեջ կողմնորոշվելու համար այժմ կիրառվում է տեսական և կիրառական քիմիայի միջազգային միության կողմից (IUPAC-տեսական և կիրառական քիմիայի միջազգային միություն) առաջարկված
=== Սիստեմատիկ տեղակալիչային անվանակարգ ===
IUPAC-ի սիստեմատիկ անվանակարգից օգտվելու համար անհրաժեշտ է ծանոթանալ հետևյալ հասկացությունների հետ՝ օրգանական ռադիկալ,հիմնական կառուցվածք,բնութագրիչ խումբ,
Ածխածնի ատոմները,կախված ածխածնի այլ ատոմների հետ ունեցած կապերի քանակից,կարող են լինել առաջնային (մեկ ածխածնի ատոմի հետ),երկրորդային (երկու ածխածնի ատոմի հետ),երրորդային (երեք ածխածնի ատոմների հետ),չորրորդային (չորս ածխածնի ատոմների)
[[Պատկեր:2,3,4,6-Tetrametil-4-propilheptan.jpeg|thumb|2,3,4,6-տետրամեթիլ-4-պրոպիլհեպտան]]
Օրգանական ռադիկալներ են կոչվում մոլեկուլների մնացորդները,որոնք առաջանում են (մեր երևակայության մեջ,իրականում նման ձևով գոյություն չունեն) մոլեկուլներից մեկ կամ մի քանի ջրածնի ատոմ հեռանալու արդյունքում և համապատասխանաբար ունեն մեկ կամ մի քանի ազատ
Օրինակ՝
Ալկիլ ռադիկալներ (ալիֆատիկ շարքի)
*-CH<sub>3</sub> մեթիլ
Տող 189.
[[Պատկեր:Tert-butyl-group-2D-skeletal.png|thumb|right|80px|երրորդ-բութիլ]]
Երկրորդ.(երկրորդային) նախածանցը նշանակում է,որ ազատ վալենտականությունը գտնվում է երկրորդային ածխածնի մոտ,երրորդ.(երրորդային) նախածանցը՝ երրորդային ածխածնի
Լայն տարածում ունեն նաև վինիլ (CH<sub>2</sub>=CH-),ալիլ (CH<sub>2</sub>=CH-CH<sub>2</sub>-),ֆենիլ (C<sub>6</sub>H<sub>5</sub>-),բենզիլ (C<sub>6</sub>H<sub>5</sub>CH<sub>2</sub>-)
ալկիլ,ալկենիլ,ալկինիլ,արոմատիկ շարքինը՝
գտնվում են մոլեկուլի ծայրերին,օգտագործվում է վերջածանց
*-CH- մեթիլեն
Տող 199.
*-CH<sub>2</sub>CH<sub>2</sub>CH<sub>2</sub>- տրիմեթիլեն
Այլ օրգանական միացությունների համար նույնպես օգտվում են ռադիկալների
ռադիկալները կոչվում են ացիլ
*CH<sub>3</sub>-CO- ≡CH<sub>3</sub>C(O)- ացետիլ
*C<sub>6</sub>H<sub>5</sub>CO- ≡C<sub>6</sub>H<sub>5</sub>C(O)- բենզոիլ
Հիմնական կառուցվածքը տվյալ միացության հիմքը կազմող քիմիական կառուցվածքն
Բնութագրիչ խումբ են կոչվում այն ֆունկցիոնալ խմբերը,որոնք կապված են հիմնական կառուցվածքի հետ և որոշ դեպքերում մասամբ մտնում են նրա կազմի
Տեղակալիչ են համարվում ցանկացած ատոմ կամ ատոմների խմբեր,որոնք տեղակալվում են հիմնական կառուցվածքի ջրածնի
Տեղակալիչների ավագության կարգը.
Տող 237.
| -NH<sub>2</sub> || ամինա || ամին
|}
<sup>1</sup></tt>(C)-փակագծում նշված ածխածնի ատոմը մտնում է հիմնական շղթայի
Բնութագրիչ խմբեր,որոնք նշվում են միայն նախածանցի ձևով.
Տող 257.
Օրգանական միացության անվանումը կազմվում է հետևյալ կանոնակարգով՝
*1.Ընտրվում է հիմնական կառուցվածքը,որը իրենից ներկայացնում է ամենաերկար շղթան և պարունակում է՝
*ա) տեղակալիչների ու բ) չհագեցած կապերի ամենամեծ
*2.Համարակալվում են հիմնական շղթայի ածխածիններն այնպես,որ ավագ բնութագրիչ խումբը ստանա ամենափոքր համարը կամ գտնվի ամենափոքր համարը կրող ածխածնի
դասը անվան
*3.Հավասար պայմանների դեպքում որպես հիմնական կառուցվածք ընտրվում է ավելի մեծ թվով տեղակալիչ կրող
*4.Հագեցվածությունը արտահատվում է վերջածանցներով (ան-հագեցած,են-կրկնակի կապ,ին-եռակի կապ)
*5.Մնացած տեղակալիչները նշվում են այբբենական կարգով (նշվում են ածխածնի համարները)
[[Պատկեր:2-methyl-1-butene.png|thumb|2-մեթիլ-1-բութեն]]
Տող 273 ⟶ 271՝
*CH<sub>3</sub>-CH(CH<sub>3</sub>)-CH(OH)-COOH 2-հիդրօքսի 3-մեթիլբութանաթթու
*CH<sub>3</sub>-CH(CH<sub>3</sub>)-CH(SH)-CH(NH<sub>2</sub>)-COOH 2-ամինա-3-մերկապտո-4-մեթիլպենտանաթթու
=== Ռադիկալա-ֆունկցիոնալային անվանակարգ ===
[[Սպիրտներ]]ի,[[կետոններ]]ի,[[պարզ եթերներ]]ի անվանման համար նշված երկու անվանակարգումներից բացի,կիրառվում է նաև ռադիկալաֆունկցիոնալային
[[Պատկեր:2-Chloro-2-methylpropane.png|100px|Երրորդ բութիլքլորիդ (երրորդային բութիլքլորիդ)]]
Տող 290 ⟶ 287՝
*C<sub>6</sub>H<sub>5</sub>COCH<sub>3</sub> մեթիլֆենիլկետոն
Ավելի բարդ միացությունների դեպքում տեղակալիչների դիրքերը նշվում են թվերով,օրթո-,մետա-,պարա- նախածանցներով կամ հունական տառերով՝α,β,γ,δ և
* γ β α
*H<sub>2</sub>N-CH<sub>2</sub>-CH<sub>2</sub>-CH<sub>2</sub>-COOH γ-ամինակարագաթթու
== Քիմիական կապերը օրգանական միացություններում ==
Օրգանական մոլեկուլը քիմիական կապերի որոշակի հաջորդականությամբ ատոմների համակցություն
Հիբրիդացումով է բացատրվում կապերի առաջացումը այն դեպքերում,երբ հիմնական վիճակում չզույգված էլեկտրոնների թիվը փոքր է նրա առաջացրած քիմիական կապերի
համար հնարավոր են երեք հիբրիդացման տեսակներ՝ sp<sup>3</sup></tt>,sp<sup>2</sup></tt>,
*1.sp<sup>3</sup></tt>
*2.sp<sup>2</sup></tt>
*3.sp
[[Պատկեր:Carbono em Estado Natural.PNG|Ածխածնի ատոմը]]
Տող 311 ⟶ 307՝
[[Պատկեր:Carbono híbrido em sp³.PNG|sp<sup>3</sup></tt> հիբրիդացված վիճակում]]
=== Կովալենտ կապերի առաջացում ===
*1.Ալիֆատիկ միացություններում [[ածխածին]]ները գտնվում են sp<sup>3</sup></tt> հիբրիդացված վիճակում և միմյանց հետ կապված են սիգմա (σ)
*2.Կրկնակի կապը ներկայացնում է իրենից σ և π կապերի համակցություն և բնորոշ է չհագեցած միացություններին,[[ալկեններ]]
[[Պատկեր:Pi-Bond.svg|thumb|right|250px|π կապ]]
Եթե էլեկտրոնային խտությունը տարածվում է միայն երկու ատոմների միջուկների միջև,դա երկկենտրոնային,տեղայնացված (լոկալիզացված) կապ
Կովալենտ կապը բնութագրվում է կապի էներգիայով,երկարությամբ,բևեռայնությամբ,
=== Զուգորդում,մեզոմերիա ===
Եթե երկու կրկնակի կապերը բաժանված են միմյանցից պարզ կապով,կամ ընդհանուր դեպքում,կրկնակի կապի հարևան ատոմի p<sub>z</sub> օրբիտալի վրա գտնվում է չբաշխված էլեկտրոնային զույգ,կամ օրբիտալը ազատ է,ապա նրանք նույնպես վերածածկվում են,առաջացնելով ընդհանուր π էլեկտրոնային
*CH<sub>2</sub>=CH-CH=CH<sub>2</sub>
Տող 332 ⟶ 327՝
1.π,π-զուգորդում
Պարզագույն զուգորդված համակարգի օրինակ է հանդիսանում բութադիեն-1,3-
Հետևաբար բոլոր [[ածխածին]]ների չհիբրիդացված P<sub>z</sub> օրբիտալները ուղղահայած լինելով σ-կապերի հարթությանը,զուգահեռ են միմյանց և ունեն կողմնային վերածածկման
[[Պատկեր:Budova molekuly buta-1,3-dijenu.png|thumb|π,π-զուգորդում]]
[[Պատկեր:13butadiene resonance.gif|thumb|բութադիեն-1,3]]
Այսինքն,վերածածկումը կատարվում է ոչ միայն C-1 և C-2,C-3 և C-4 զույգերի միջև,այլ նաև մասնակիորեն C-2 և C-3 միջև և տեղի է ունենում p-էլեկտրոնների ընդհանրացում՝ չորս p<sub>z</sub>-էլեկտրոններ միաժամանակ գտնվում են չորս ածխածինների միջուկների դաշտում,առաջացնելով ընդհանուր π-էլեկտրոնային
*1.CH<sub>2</sub>=CH-COH պրոպենալ (ակրոլեին)
Տող 345 ⟶ 340՝
2.p,π-զուգորդում
p,π-զուգորդումը տեղի է ունենում այն դեպքերում,երբ կրկնակի կապի հարևան X ատոմը p-օրբիտալի վրա ունի կովալենտ կապի առաջացմանը չմասնակցող էլեկտրոնային
C=C-X X=O,Hal,S
Տող 355 ⟶ 350՝
CH<sub>2</sub>=CH-O-CH=CH<sub>2</sub>
Զուգորդման յուրահատուկ տեսակ է σ-π զուգորդումը (հիպերկոնյուգացիա,Նատան-Բեյկերի էֆեկտ)
առաջանում է,երբ մեթիլ խումբը միացած է կրկնակի կապ ունեցող ածխածնի հետ,օրինակ՝ քացախաթթվում,
▲Զուգորդման յուրահատուկ տեսակ է σ-π զուգորդումը (հիպերկոնյուգացիա,Նատան-Բեյկերի էֆեկտ):Զուգորդման այս ձևը
▲առաջանում է,երբ մեթիլ խումբը միացած է կրկնակի կապ ունեցող ածխածնի հետ,օրինակ՝ քացախաթթվում,տոլուոլում:Զուգորդմանը մասնակցում են σ-կապի և կրկնակի (-C=O) կապի էլեկտրոնները,որի շնորհիվ մեթիլ խմբի ջրածինները դառնում են ավելի շարժուն և հեշտությամբ տեղակալվում են հալոգեններով:Զուգորդում առաջանում է ոչ միայն չեզոք մոլեկուլներում,այլ նաև լիցքավորված մասնիկներում և ռադիկալներում:
▲Ռեզոնանսի տեսություն:
Համաձայն այս տեսության (Լ.Պոլինգ,Ջ.Ուելանդ) իրական մոլեկուլը կամ մասնիկը նկարագրվում է մի քանի,այսպես կոչված,ռեզոնանսային կամ կանոնիկ (սահմանային),կառուցվածքներով,որոնք միմյանցից տարբերվում են միայն էլեկտրոնների բաշխումով և իրականում գոյություն չունեն՝
Տող 370 ⟶ 364՝
*Ալիլ ազատ ռադիկալ
(երկկողմանի սլաքը ռեզոնանսի պատկերման հատուկ նշանն է)
Իրական էլեկտրոնային բաշխումը կարելի է ստանալ սահմանային կանոնիկ կառուցվածքների վերածածկումից և պատկերել ռեզոնանսային հիբրիդի
Բազմակենտրոն զուգորդված համակարգերի առաջացման ժամանակ տեղի է ունենում կապերի երկարության մասնակի
▲Բազմակենտրոն զուգորդված համակարգերի առաջացման ժամանակ տեղի է ունենում կապերի երկարության մասնակի հավասարում:π-էլեկտրոնների ապատեղայնացումը ուղեկցվում է էներգիայի անջատումով:Համակարգի էներգիան նվազում է,այն դառնում է ավելի կայուն:Օրինակ,բութադիեն 1,3-ի զուգորդումը ուղեկցվում է 15 կՋ/մոլ էներգիայի անջատումով:Դրանով է բացատրվում ալիլային բնույթի իոնների և ռադիկալների,ացիլ ռադիկալների կայունությունը:
[[Պատկեր:Аллил-катион -М-эффект.gif|thumb|Ալիլ-կատիոն]]
[[Պատկեր:radicalaliloresonancia.gif|thumb|300px|right|Ալիլային ազատ ռադիկալ]]
[[Պատկեր:cationaliloresonancia.gif|thumb|300px|right|Ալիլ-կատիոն]]<br />▼
[[Պատկեր:
Բազմաթիվ օրգանական ռեակցիաները հնարավոր են շնորհիվ թթուների անիոնների (կարբօքսիլատ-իոն,ֆոսֆատ-իոն,սուլֆոնատ-իոն) հարաբերական կայունության,որը նույնպես էլեկտրոնների զուգորդման և ապատեղայնացման արդյունք է.
Տող 394 ⟶ 386՝
[[Պատկեր:Phosphat-Ion.svg|90px|Ֆոսֆատ-իոն]]
Զուգորդման
Թերմոդինամիկական կայունության աստիճանը արտահայտվում է տեղայնացված կապերով համակարգի և զուգորդված π-էլեկտրոնային համակարգի էներգիաների
=== Փակ շղթայով զուգորդված համակարգեր ===
[[Պատկեր:Benzen.svg|thumb|Բենզոլ]]
Տող 406 ⟶ 398՝
[[Պատկեր:Benzene-2D-full.svg|thumb|Բենզոլ]]
Բենզոլի զուգորդման էներգիան կազմում է 227,8 կՋ/
Կոնդեսացված զուգորդված համակարգերի ([[նավթալին]], [[անտրացեն]], [[ֆենանտրեն]]) թերմոդինամիկական կայունությունը ավելի ցածր է,քան բենզոլինը,ինչը պայմանավորված է կոնդեսացված արեններում էլեկտրոնային խտության ոչ լրիվ հավասար
<gallery widths="200">
Տող 419 ⟶ 411՝
*1.մոլեկուլը ունի ցիկլիկ կառուցվածք,
*2.ցիկլի բոլոր ատոմները գտնվում են sp<sup>2</sup></tt> հիբրիդացման վիճակում և բոլոր ցիկլերը հարթ են,
*3.ապատեղայնացված π-էլեկտրոնային համակարգի առաջացմանը մասնակցում են (4n+2) թվով էլեկտրոններ,որտեղ n=0,1,2,3,...
Արոմատիկ միացություններ են ցիկլոպրոպենիլ-կատիոնը (2 π-էլեկտրոն,n=0),բենզոլը (6 π էլեկտրոն,n=1),նավթալինը (n=2)`
Տող 427 ⟶ 419՝
[[Պատկեր:Cation ciclopropenilo.png|thumb|Ցիկլոպրոպենիլ-կատիոն]]
Ցիկլոօկտատետրաենը (π-էլեկտրոնների թիվը-8) արոմատիկ միացություն չէ,քանի որ չի համապատասխանում արոմատիկության
Կոնդեսացված բենզոլային համակարգերը համապատասխանում են արոմատիկության չափանիշներին-նավթալին (10 π-էլեկտրոն,n=2),անտացենը և ֆենանտրենը (14 π-էլեկտրոն,n=3)
=== Հետերոցիկլիկ արոմատիկ միացություններ ===
Այս միացությունները բացի ածխածնի ատոմներից, պարունակում են նաև այլ տարրեր, [[ազոտ]], [[ծծումբ]] և [[թթվածին]]
[[Պատկեր:Furan-2D-numbered.svg|thumb|Ֆուրան]]
[[Պատկեր:Thiophene-2D-numbered.svg|thumb|Թիոֆեն]]
Քանի որ ազոտի չբաշխված էլեկտրոնային զույգը մասնակցում է արոմատիկ սեքստետի առաջացմանը և չի կարող միացնել պրոտոն, պիրոլը հիմնային հատկություններ չի
Պիրոլ>ֆուրան>թիոֆեն
Վեցանդամանի հետերոցիկլերը կարող են պարունակել մեկից ավելի
[[Պատկեր:Pyridine-2D-Skeletal.png|miniatur|80px|Պիրիդին]]
[[Պատկեր:Chinolin.svg|thumb|Խինոլին]]
[[Պատկեր:Acridin.svg|thumb|Ակրիդին]]
Պիրիդինի մոլեկուլում ազոտի ատոմը գտնվում է sp<sup>2</sup></tt> հիբրիդային վիճակում, արոմատիկ սեքստետի առաջացմանը տրամադրում է մեկ
=== Ատոմների փոխադարձ ազդեցությունը օրգանական մոլեկուլներում ===
Ոչ բևեռային
Օրինակ՝ CH<sub>3</sub>-CH<sub>3</sub>,CH<sub>2</sub>=CH<sub>2</sub>
Բևեռային
{| class="wikitable"
Տող 460 ⟶ 452՝
Քանի որ Hal,O,N ատոմները ածխածնի համեմատությամբ օժտված են ավելի մեծ էլեկտրաբացասականությամբ,
ապա ավելի մեծ էլեկտրաբացասականությամբ,ապա հալոգենածանցյալներում,սպիրտներում,ամիններում կապերը բևեռացված
C<sup>δ+</sup></tt>→Cl<sup>δ-</sup></tt> C<sup>δ+</sup></tt>→O<sup>δ-</sup></tt> C<sup>δ+</sup></tt>→N<sup>δ-</sup></tt>
Ածխածնի ատոմները տարբեր հիբրիդացման վիճակներում տարբերվում են իրենց
sp<sup>3</sup></tt> < sp<sup>2</sup></tt> < sp
Եվ այս շարքում ձախից աջ մեծանում է
=== Ինդուկտիվ էֆեկտ ===
Կովալենտ կապերի էլեկտրոնային խտության տեղաշարժը σ-կապերի շղթայով տեղակալիչների ազդեցության հետևանքով
կոչվում է ինդուկտիվ էֆեկտ -
բացասական ինդուկտիվ էֆեկտ (-I) և կոչվում են
H<sub>3</sub>C→CH=CH<sub>2</sub>
[[Պատկեր:Toluene acsv.svg|thumb|Տոլուոլ]]
π-կապերի բևեռացումը նշվում է կլոր
բայց զուգորդման չի
=== Մեզոմեր էֆեկտ կամ զուգորդման էֆեկտ ===
Էլեկտրոնային խտության վերաբաշխումը զուգորդված համակարգում համակարգին մասնակից տեղակալիչի ազդեցության
տակ կոչվում է մեզոմեր էֆեկտ,
Որպեսզի տեղակալիչը մասնակցի զուգորդմանը,նա պետք է ունենա կամ կրնակի կապ (π,π զուգորդում),կամ չբաշխված էլեկտրոնային զույգ կրող հետերոատոմ (p,π-զուգորդում)
դրսևորվում են -M
Նման ազդեցություն ունեն վինիլային բնույթի
[[Պատկեր:
Օրգանական միացության մոլեկուլում ինդուկտիվ և մեզոմեր էֆեկտները գործում են
Օրգանական միացությունների ռեակցիոնունակությունը,թերմոդինամիկական կայունությունը,նրանց միջև ընթացող ռեակցիաների արագությունը,բիոլոգիական ակտիվությունը,ռեակցիաների ուղղությունը և այլ հատկությունները կախված են նրանց կառուցվածքից,կոնֆիգուրացիայից,կապի բնույթից,մոլեկուլում էլեկտրոնային խտության վերաբաշխումից,հարձակվող ռեագենտի բնույթից,ռեակցիայի
▲Օրգանական միացության մոլեկուլում ինդուկտիվ և մեզոմեր էֆեկտները գործում են միաժամանակ:Արդյունքում տեղի է ունենում գումարային էֆեկտ:Ընդհանուր դեպքում ընդունված է ղեկավարվել հետևյալ կանոնով՝ մեզոմեր էֆեկտը գերակշռում է ինդուկտիվին:
▲Օրգանական միացությունների ռեակցիոնունակությունը,թերմոդինամիկական կայունությունը,նրանց միջև ընթացող ռեակցիաների արագությունը,բիոլոգիական ակտիվությունը,ռեակցիաների ուղղությունը և այլ հատկությունները կախված են նրանց կառուցվածքից,կոնֆիգուրացիայից,կապի բնույթից,մոլեկուլում էլեկտրոնային խտության վերաբաշխումից,հարձակվող ռեագենտի բնույթից,ռեակցիայի պայմաններից:
Տեղակալիչների էլեկտրոնային էֆեկտները.
Տող 507 ⟶ 498՝
| Ալկիլ- (մեթիլ-,էթիլ- և այլն) || +I || - || էլեկտրադոնոր
|-
| -NH<sub>2</sub>, (-NHAlK,-NAlK<sub>2</sub> || -I || +M || +M
|-
| -OH || -I || +M || +M>-I էլեկտրադոնոր
Տող 525 ⟶ 516՝
== Իզոմերիա ==
[[Օրգանական քիմիա]]յին բնորոշ է միևնույն մոլեկուլային բանաձև ունեցող,բայց հատկություններով տարբերվող միացությունների
*1.կառուցվածքային և 2.տարածական (ստերեոիզոմերներ)
=== Կառուցվածքային իզոմերիա ===
Մոլեկուլի կառուցվածքը որոշվում է ատոմների միջև եղած կապերի բնույթով և
Կառուցվածքային իզոմերիայի տեսակներից են.
*1.պայմանավորված ածխածնային շղթայի
Օրինակ՝ բութան և մեթիլպրոպան,C<sub>4</sub>H<sub>10</sub>
Տող 538 ⟶ 529՝
*CH<sub>3</sub>CH<sub>2</sub>CH<sub>2</sub>CH<sub>3</sub>-բութան
*CH<sub>3</sub>CH(CH<sub>3</sub>)<sub>2</sub>-2-մեթիլպրոպան
*2.Տեղակալիչի դիրքի
*CH<sub>3</sub>CJHCH<sub>2</sub>CH<sub>3</sub>-2-յոդբութան
*JCH<sub>2</sub>CH<sub>2</sub>CH<sub>2</sub>CH<sub>3</sub>-1-յոդբութան
Տող 544 ⟶ 535՝
*CH<sub>3</sub>OCH<sub>3</sub>-դիմեթիլեթեր
*C<sub>2</sub>H<sub>5</sub>OH-էթանոլ
*4.
Օրինակ՝ C<sub>2</sub>H<sub>5</sub>OC<sub>2</sub>H<sub>5</sub> CH<sub>3</sub>OCH(CH<sub>3</sub>)<sub>2</sub>
*
CH<sub>3</sub>-CO-CH<sub>2</sub>-CO-O-C<sub>2</sub>H<sub>5</sub>-կետո ձև
Տող 556 ⟶ 547՝
=== Ստերեոիզոմերիա,կոնֆիգուրացիա,կոնֆորմացիա ===
Ստերեիզոմերներ են կոչվում այն միացությունները,որոնք ունեն նույն մոլեկուլային կառուցվածքը (կապերի և ատոմների հաջորդականությունը) և տարբերվում են միայն միմյանց հետ կապ չունեցող ատոմների տարածական
Ստերեոիզոմերները իրենց հերթին կարող են լինել կոնֆիգուրացիոն և կոնֆորմացիոն
Տարբեր կոնֆիգուրացիա ունեցող իզոմերները կոչվում են կոնֆիգուրացիոն իզոմերներ,օրինակ՝ D- և L- գլիցերինային ալդեհիդները,ցիս- և տրանս-
[[Պատկեր:L-D isomerism.svg|thumb|L-D Իզոմերիա]]
Տող 566 ⟶ 557՝
[[Պատկեր:Cis-2-Buten.svg|thumb|Ցիս-2-բութեն]]
[[Պատկեր:Newman Projektion 2.png|thumb|Բութանի արգելակված և ծածկված կոնֆորմացիաները]]
Խիրալություն։
Հայտնի են բազմազան օրինակներ,երբ երկու առարկա միմյանց համար հանդիսանում են հայելապատկեր,օրինակ,աջ և ձախ ձեռքը,աջ և ձախ բյուրեղը և
Մոլեկուլները,որոնք ունեն սիմետրիայի տարրեր (առանցք,հարթություն կամ կենտրոն) օժտված են արտացոլման սիմետրիայով և կոչվում են
▲Հայտնի են բազմազան օրինակներ,երբ երկու առարկա միմյանց համար հանդիսանում են հայելապատկեր,օրինակ,աջ և ձախ ձեռքը,աջ և ձախ բյուրեղը և այլն:<<Խիրալություն>> տերմինը օգտագործում են այն դեպքում,երբ երկու առարկա գտնվում են նման հարաբերության մեջ:Մոլեկուլների այդպիսի զույգերը կոչվում են էնանթիոմերներ:Մոլեկուլները երկրաչափական մարմիններ են,որոնց համար կարելի է կիրառել սիմետրիայի հատկությունները:Սիմետրիայի հիմնական տարրերն են սիմետրիայի առանցքը,սիմետրիայի հարթությունը և սիմետրիայի կենտրոնը:
▲Մոլեկուլները,որոնք ունեն սիմետրիայի տարրեր (առանցք,հարթություն կամ կենտրոն) օժտված են արտացոլման սիմետրիայով և կոչվում են ախիրալ:Այդպիսի մոլեկուլները չեն կարող կազմել էնանթիոմեր զույգեր և օպտիկական ակտիվություն չեն ցուցաբերում:Օրինակ,մեզոգինեթթուն:Սիմետրիայի տարրեր չունեցող մոլեկուլները կոչվում են խիրալ:Այս միացությունները չեն համընկնում իրենց հայելապատկերի հետ և կարող են գոյություն ունենալ էնանթիոմեր զույգերի ձևով.
<gallery>
Տող 583 ⟶ 573՝
</gallery>
Սիմետրիայի բացակայությունը պայմանավորված է տվյալ միացություններում ասիմետրիկ ածխածինների,կամ խիրալ կենտրոնների,
▲Սիմետրիայի բացակայությունը պայմանավորված է տվյալ միացություններում ասիմետրիկ ածխածինների,կամ խիրալ կենտրոնների,առկայությամբ:Այդպես են անվանում ածխածնի այն ատոմները,որոնց չորս կապերը առաջացած են տարբեր ռադիկալների հետ:Ասիմետրիկ ածխածին պարունակող միացությունները հարթության վրա պատկերելու համար օգտագործում են Ֆիշերի պրոյեկցիոն բանաձևերը:Այս բանաձևերում ածխածնային շղթան հարթության վրա տեղադրվում է ուղղահայած դիրքով այնպես,որ ավագ խումբը գտնվի վերևում:Ուղղահայած և հորիզոնական գծերի հատման կետերը համապատասխանում են ասիմետրիկ ածխածիններին,այդ ածխածինները չեն գրվում:Օրինակ.
[[Պատկեր:DL Nomenclature of Sugars.png|400px|Գլիցերինային ալդեհիդները]]
Ասիմետրիկ ածխածին պարունակող միացությունները հիմնականում օպտիկապես ակտիվ
▲Ասիմետրիկ ածխածին պարունակող միացությունները հիմնականում օպտիկապես ակտիվ են:Օպտիկապես ակտիվ են կոչվում այն միացությունները,որոնք պտտում են բևեռացված լույսի հարթությանը:Անհրաժեշտ է նշել,որ ոչ բոլոր ասիմետրիկ կենտրոն ունեցող միացություններն են խիրալ և օժտված օպտիկական ակտիվությամբ:Այն դեպքում,երբ ասիմետրիկ ածխածին պարունակող միացություններում գոյություն ունի սիմետրիայի հարթություն,մոլեկուլը ախիրալ է (մեզոգինեթթու,ցիստին և այլն):
=== Բացարձակ և հարաբերական կոնֆիգուրացիա ===
Բոլոր խիրալ կենտրոն ունեցող միացությունները ընդունված է բաժանել երկու ստերեոքիմիական շարքերի՝ D և
Օրինակ՝
Տող 600 ⟶ 587՝
[[Պատկեր:DL-Milchsäure.svg|thumb|DL-կաթնաթթու]]
Այժմ բավականին հաճախ D,L համակարգի փոխարեն կիրառվում է R,S-նոր ստերեոքիմիական անվանակարգը,որը հիմնված է խիրալ կենտրոնի մոտ գտնվող տեղակալիչների ավագության նվազման ուղղության վրա (տեղակալիչների ավագությունը որոշվում է խիրալ կենտրոնի հետ կապված տարրի ատոմական համարով)
Մեկ ասիմետրիկ ածխածին պարունակող միացությունը կարող է հանդես գալ երկու ստերեոիզոմերների
Կոնֆիգուրացիոն ստերեոիզոմերները բաժանվում են էնանթիոմերների և
Մոլեկուլները,որոնք ունեն նույն կառուցվածքային բանաձևերը,իսկ բոլոր խիրալ կենտրոնների կոնֆիգուրացիաները հակառակն են (միմյանց հայելապատկերն են),կոչվում են
Էնանթիոմերներ են D(+) և L(-) գլիցերինային ալդեհիդները,D և L կաթնաթթուները,D և L գլյուկոզները և
Դիաստերեոմերներ:Բոլոր ստերեոիզոմերները,որոնք էնանթիոմեր չեն,կոչվում են դիաստերեոմերներ,որոնք նույն կառուցվածքային բանաձևը,բայց տարբերվում են միմյանցից▼
խիրալ կենտրոնների կոնֆիգուրացիայով:Դիաստերեոմերիայի մասնավոր դեպք է էպիմերիան,երբ իզոմերները տարբերվում են միայն մեկ խիրալ կենտրոնի կոնֆիգուրացիայով:Դիաստերեոմերները տարբերվում են իրենց ֆիզիկաքիմիական հատկություններով:▼
▲
▲խիրալ կենտրոնների
=== Կոնֆորմացիոն իզոմերներ:Բաց շղթայով միացությունների կոնֆորմացիաները ===
Ինչպես վերը նշեցինք,ատոմների տարբեր տարածական դասավորվածության հետևանքով,որը առաջանում է պարզ կապերի շուրջ կատարվող պտույտի ժամանակ,առաջանում են կոնֆորմացիոն իզոմերներ (կոնֆորմերներ)
հավասար 60°
էներգիայով և կոչվում են
[[Պատկեր:Lilpscomb-ethane-barrier.png|thumb|Էթանի կոնֆորմացիաները]]
[[Պատկեր:Newman projection ethane.png|thumb|Էթանի ծածկված և արգելակվաշ կոնֆորմացիաները]]
Էթանի ծածկված կոնֆոմացիայի պոտենցիալ էներգիան 12կՋ/մոլ-ով բարձր է,քան
[[Պատկեր:Butane sc.png|thumb|Բութանի շեղված (գոշ կոնֆորմացիա)]]
Էներգետիկ առումով միջին դիրք գրավող կոնֆորմացիաները կոչվում են շեղված,կամ գոշ-
=== Ցիկլիկ միացությունների կոնֆորմացիաներ ===
Ցիկլոալկաններում,տորսիոն և Վան-դեր-Վալսի լարվածությանը գումարվում է Բայերի անկյունային
[[Պատկեր:C3str.png|thumb|Ցիկլոպրոպան]]
[[Պատկեր:Cyclobutane skeletal.png|thumb|Ցիկլոբութան]]
Ցիկլոպրոպանում պտույտ C-C կապերի շուրջ չի կատարվում,և ջրածնի բոլոր ատոմները գտնվում են ծածկված
Ելնելով վերը նշվածից,հասկանալի է,որ եռանդամ ցիկլը անկայուն
Ցիկլոպենտանի համար հայտնի է երկու կոնֆորմեր,հարթ ձևի մոտ բացակայում է անկյունային լարվածությունը,քանի որ վալենտային անկյունները հավասար են 108°,որը
մոտ է նորմալ
[[Պատկեր:Cyclopentane.svg|thumb|Ցիկլոպենտան]]
Տող 647 ⟶ 633՝
Պատկեր:Cyclohexane-chair-2D-stereo-skeletal.png|Ցիկլոհեքսանի բազկաթոռ
</gallery>
Ցիկլոհեքսանում անկյունները հավասար են 120°
[[Պատկեր:Cicloesano howtodraw.jpg|thumb|Ցիկլոհեքսանի բազկաթոռ]]
[[Պատկեր:C6 Newman.svg|thumb|Բազկաթոռ ըստ Նյումենի]]
Նյումենի պրոյեկցիոն բանաձևերը հնարավորություն են տալիս հստակ պատկերացնել ատոմների փոխադարձ
[[Պատկեր:Cyclohexan-Sessel-schwarz.svg|thumb|Նավակ]]
Տող 657 ⟶ 643՝
[[Պատկեր:Cyclohexane Newman.jpg|thumb|Նավակ ըստ Նյումենի]]
Ցիկլոհեքսանի բազկաթոռի կոնֆորմացիայում ջրածնի ատոմների դիրքը նույնն է,ինչ էթանի արգելակված կոնֆորմացիայում,իսկ ածխածինները՝ բութանի շեղված
▲Ցիկլոհեքսանի բազկաթոռի կոնֆորմացիայում ջրածնի ատոմների դիրքը նույնն է,ինչ էթանի արգելակված կոնֆորմացիայում,իսկ ածխածինները՝ բութանի շեղված կոնֆորմացիայում:Նավակ կոնֆորմացիայի դեպքում C-2,C-3,C-5,C-6 ածխածինների մոտ գտնվող ջրածինների ծածկված դիրքի շնորհիվ,ցիկլի լարվածությունը մեծ է:Հետևաբար,բազկաթոռ կոնֆորմերը էներգետիկ տեսակետից ավելի շահավետ է:
== Օրգանական միացությունների թթվային և հիմնային հատկությունները ==
Բազմաթիվ օրգանական միացությունների ֆիզիկաքիմիական և կենսաբանական դերը պայմանավորված է այդ միացությունների թթվահիմնային
Օրգանական քիմիայում թթուների և հիմքերի մի քանի տեսություններից (Արենիուսի,Բրեստեդ-Լոուրիի,Լյուիսի),առավել կիրառելի է 1923 թվականին դանիացի քիմիկոս Յոհան Բրենստեդի և անգլիացի քիմիկոս Թոմաս Լոուրիի կողմից առաջադրվածը,որն անվանում են Բրեստեդ-Լոուրիի
ընդունել պրոտոն (պրոտոնների ակցեպտորներ)
A-H(թթու)+
Այն թթուները,որոնք ռեակցիայում տրամադրում են մեկ պրոտոն,օրինակ HCl կամ HNO<sub>3</sub>,մոնոպրոտիկ թթուներ
Քացախաթթուն (CH<sub>3</sub>COOH)` օրգանական թթուների ներկայացուցիչը,իր կազմում ունի չորս ջրածնի ատոմ,բայց միայն մեկը,որը կապված է թթվածնի հետ,
թթվային
ջրածնի ատոմներ,բայց միայն -COOH խմբի մեջ մտնողն է
=== Օրգանական միացությունների թթվայնությունը ===
Օրգանական միացությունների մեծամասնությունը կարելի է դիտարկել որպես թթուներ,քանի որ նրանք պարունակում են զանազան տարրերի հետ (O,N,C,S) կապված ջրածնի
Օրգանական միացությունների իոնացման ունակությունները փոխվում են լայն
*1.թթվային կենտրոնում գտնվող տարրի բնույթով՝ էլեկտրաբացասականությամբ և բևեռունակությամբ,
*2.անիոնում բացասական լիցքի ապատեղայնացման աստիճանով,
*3.ռադիկալի բնույթից,
*4.սոլվատացման
Էլեկտրաբացասականության աճի հետ մեծանում է տարրի բացասական լիցք կրելու հնարավորությունը և առաջացող անիոնի
Ալիֆատիկ թթուների թթվայնությանը համեմատական գնահատական տալու համար կարելի է համեմատել միայն այն թթուները,որոնց թթվային կենտրոնում նույն պարբերության տարրերն են,և գործնականում չի փոխվում բևեռունակությունը.
Տող 689 ⟶ 673՝
CH<NH<OH
SH-թթուների մոտ գերակշռում է բևեռունակության գործոնը՝ ծծմբի ատոմը ունի ազատ օրբիտալ,և բացասական լիցքը հնարավորություն ունի ապատեղայնացվելու ավելի մեծ ծավալում,որը և նպաստում է անիոնի բարձր
2R-OH+2Na→2RONa+H<sub>2</sub>↑
Թիոլների համեմատաբար բարձր թթվայնության վրա է հիմնված մի շարք դեղամիջոցների ազդման
*ClCH=CHAsCl<sub>2</sub>-լյուիզիտ
*CH<sub>2</sub>SH-CHSH-CH<sub>2</sub>OH-ԲԱԼ
*CH<sub>2</sub>SH-CHSH-CH<sub>2</sub>SO<sub>3</sub>Na-ունիթիոլ
Թիոլային թույներ են կոչվում այն միացությունները (օր՝ լյուիզիտ),որոնք փոխազդելով ֆերմենտների,սպիտակուցների SH-խմբերի հետ ինակտիվացնում են
Նույն ռադիկալի դեպքում,ըստ թթվայնության նվազման օրգանական թթուները կարելի է դասավորել հետևյալ հաջորդականությամբ՝
Տող 704 ⟶ 688՝
SH>OH>NH>CH
Թթվայնության հարաբերական մեծությունը որոշվում է անիոնի բացասական լիցքի ապատեղայնացումով և սոլվատացման
[[Պատկեր:Fenossido.jpg|thumb|Ֆենօքսիդ-իոն]]
R-O<sup>-</sup></tt>-ալկօքսիդ-իոն
Անմիջական շփման ժամանակ ֆենոլները առաջացնում են
Կարբոնաթթուների բարձր թթվայնությունը պայմանավորված է անիոնի ռեզոնանսային կայունությամբ՝ բացասական լիցքի հավասարաչափ բաշխումով թթվածնի էլեկտրաբացասական ատոմների
Թթվային կենտրոնի նույն ատոմի դեպքում,թթվայնությունը կախված է ռադիկալի բնույթից՝ էլեկտրադոնոր տեղակալիչները նվազեցնում են թթվայնությունը՝
Տող 719 ⟶ 703՝
*HCOOH>CH<sub>3</sub>COOH>(CH<sub>3</sub>)<sub>3</sub>C-COOH
Էլեկտրաակցեպտոր տեղակալիչները նպաստում են թթվային կենտրոնի բացասական լիցքի ապատեղայնացմանը և,հետևաբար թթվային հատկությունների
CH<sub>3</sub>-CH<sub>2</sub>-COOH-պրոպանաթթու pK<sub>a</sub> 4,9
[[Պատկեր:Acide lactique.PNG|thumb|Կաթնաթթթու pK<sub>a</sub> 3,9]]
Այսպիսով,α-հիդրօքսիթթուները ավելի ուժեղ թթուներ են,քան համապատասխան
▲Այսպիսով,α-հիդրօքսիթթուները ավելի ուժեղ թթուներ են,քան համապատասխան կարբոնաթթուները:Էլեկտրոաակցեպտոր տեղակալիչները զգալիորեն բարձրացնում են և CH
թթվայնությունը,օրինակ՝ քլորոֆորմի (CHCl<sub>3</sub>) pK<sub>a</sub>=15,7,իսկ մեթանի (CH<sub>4</sub>) pK<sub>a</sub>=40,մոնոքլորքացախաթթվի ուժն ավելի մեծ է,քան պրոպիոնաթթվինը՝
Cl←CH<sub>2</sub>←COOH(մոնոքլորքացախաթթու)>CH<sub>3</sub>→CH<sub>2</sub>→COOH(պրոպանաթթու)
Եվ այս շարքում աջից ձախ մեծանում է
Կարբոնաթթուների և նրանց ածանցյալների դերը մեծ է ոչ միայն նյութափոխանակության համար,այլ նաև բազմաթիվ այլ
=== Օրգանական միացությունների հիմնայնությունը ===
Ըստ Բրեստեդ-Լոուրիի հիմքեր են հանդիսանում այն միացությունները,որոնք կարող են ընդունել
Գոյություն ունի ևս մեկ խումբ՝ π-հիմքեր,որոնցում հիմնայնության կենտրոն են հանդիսանում տեղայնացված π-կապի էլեկտրոնները կամ զուգորդված համակարգի π-էլեկտրոնային
Հիմնային հատկությունների համեմատական
Որպես քանակական բնութագիր օգտագործում են զուգորդված թթվի (BH<sup>+</sup></tt>) pK<sub>a</sub>-ի (pK<sub>BH</sub><sup>+</sup></tt>)
CH<sub>3</sub>NH<sub>2</sub>(մեթիլամին(հիմք))+HOH=CH<sub>3</sub>NH<sub>3</sub><sup>+</sup></tt>(pK<sub>a</sub>=10,62 մեթիլամոնիումի կատիոն (թթու))+OH<sup>-</sup></tt>
Որքան ավելի մեծ է pK<sub>BH</sub><sup>+</sup></tt>-ը,այնքան ավելի ուժեղ է
Որքան ավելի մեծ է ատոմի էլեկտրաբացասականությունը,այնքան ավելի ուժեղ է ատոմը պահում չբաշխված էլեկտրոնային զույգը և ավելի փոքր է պրոտոնի հետ կապ հաստատելու
Հիմայնության ուժը կախված է նույն գործոններից,ինչ որ թթվայնությունը,բայց էլեկտրադոնոր և էլեկտրաակցեպտոր խմբերի ազդեցությունը հակառակն
Օրգանական միացություններից ամենաբարձր հիմնայնություն ունեն
R-NH<sub>2</sub>+HCl↔RNH<sub>3</sub><sup>+</sup></tt>Cl<sup>-</sup></tt>(ալկիլամոնիումի քլորիդ)
Տեղակալիչները ազդում են ոչ միայն շնորհիվ էլեկտրոնային էֆեկտների,այլ նաև ազդելով լուծիչի հետ փոխազդեցության
Ալիֆատիկ ամինների հիմնայնությունը (որոշված գազային ֆազում) աճում է ալկիլային բնույթի (էլեկտրադոնոր) տեղակալիչների կուտակման զուգահեռ՝
Տող 762 ⟶ 744՝
NH<sub>3</sub><CH<sub>3</sub>→NH<sub>2</sub><(CH<sub>3</sub>)<sub>2</sub>NH<(CH<sub>3</sub>)<sub>3</sub>N
Եվ այս շարքում ձախից աջ մեծանում է
Դա բացատրվում է և պայմանավորված է զուգորդված թթվի կատիոնի վրա ռադիկալների կայունացնող ազդեցությամբ (+I)
Ցիկլիկ ամինները (օր.անիլին),ավելի թույլ հիմքեր են,քան ացիկլիկ ամինները,քանի որ ազոտի էլեկտրոնային զույգը ընդգրկվում է արոմատիկ համակարգում՝ մասնակցում է
== Օրգանական ռեակցիաների դասակարգումը ==
Բազմազան օրգանական ռեակցիաները դասակարգվում են հաշվի առնելով մի շարք գործոններ՝ ռեակցիային մասնակից մոլեկուլների թիվը,կապերի փոփոխությունների բնույթը,ռեակցիայի
Ռեակցիոնունակությունը միշտ պետք է գնահատել տվյալ ռեակցիային մասնակցող նյութերի
=== Ռեագենտների և ռեակցիաների դասակարգում ===
Ռեակցիոն կենտրոնի վրա գրոհող ռեագենտները կարող են լինել երեք հիմնական տեսակի.ռադիկալային,էլեկտրաֆիլ և
#Ռադիկալ ռեագենտները (R-radical) գոյանում են կովալենտ կապի հոմոլիտիկ ճեղքման
#Էլեկտրաֆիլ և նուկլեաֆիլ ռեագենտները գոյանում են կապի հետերոլիտիկ ճեղքման դեպքում՝
Br|
Էլեկտրաֆիլները մասամբ լրացված վալենտային էլեկտրոնային օրբիտալներով մասնիկներ
Էլեկտրաֆիլ ռեագենտներ, (E-electrophie)`
#դրական լիցքավորված իոններ՝ H<sup>+</sup></tt>,Br<sup>+</sup></tt>,R<sub>3</sub>C<sup>+</sup></tt>
[[Պատկեր:Carbocationlewis.PNG|thumb
#չեզոք մոլեկուլներ՝
C<sup>δ+</sup></tt>→X
Նուկլեաֆիլ ռեագենտներ (N-nucleophile)
#բացասական լիցքավորված իոններ՝ OH<sup>-</sup></tt>,Cl<sup>-</sup></tt>,RCOO<sup>-</sup></tt>,RO<sup>-</sup></tt>,HS<sup>-</sup></tt>,RS<sup>-</sup></tt>:
#չեզոք մոլեկուլներ ազատ (չբաշխված) էլեկտրոնային զույգ կրող,օրինակ` H<sub>2</sub>O,ROH,RSH,
Սինխրոն մեխանիզմով ընթացող են կոչվում այն ռեակցիաները,երբ կապի ճեղքումը և նոր կապի առաջացումը տեղի է ունենում առանց ռադիկալային կամ իոնային բնույթի մասնիկների
▲կամ Դիլս-Այդերի դիենային սինթեզի ռեակցիան և այլն:
[[Պատկեր:Dareaction.png|thumb|Դիլս-Այդերի ռեակցիան]]
Ըստ գումարային պրոցեսի արագությունը պայմանավորող (լիմիտավորող) փուլին մասնակցող մոլեկուլների թվի,տարբերում են մոնոմոլեկուլյար և բիմոլեկուլյար
Հաշվի առնելով վերջնական արդյունքը ռեակցիաները դասակարգվում են հետևյալ կերպ՝
#տեղակալման ռեակցիաներ (S-substitution)`
*ա) ռադիկալային (S<sub>R</sub>),բ) էլեկտրաֆիլ (S<sub>E</sub>),գ) նուկլեաֆիլ (S<sub>N</sub>)
#միացման ռեակցիաներ (A-addition),երբ տեղի է ունենում կրկնակի կամ եռակի կապի քանդում և պարզ կապերի
#էլիմինացման կամ պոկման ռեակցիաներ (E-elimination)
#օքսիդավերականգնման ռեակցիաներ
#վերախմբավորման ռեակցիաներ
#թթվահիմնային
Վերախմբավորման ռեակցիաների շնորհիվ առաջանում են իզոմերի միացություններ (կետո-ենոլ,լակտամ-լակտիմ տաուտոմերիա և այլն)
=== Օքսիդավերականգնման ռեակցիաներ ===
Օրգանական քիմիայում օքսիդացման ռեակցիաներ են հանդիսանում այն ռեակցիաները,որոնց ընթացքում տեղի է ունենում ջրածնի ատոմների հեռացում մոլեկուլից չհագեցած (կրկնապատիկ) կապերի առաջացումով կամ բևեռացված կապերի առաջացումով ջրածնից ավելի էլեկտրաբացասականություն ունեցող հետերոատոմի
Ածխածնի օքսիացման աստիճանը օքսիդավերականգման ռեակցիաների ընթացքում փոխվում
CH<sub>4</sub>(մեթան)→CH<sub>3</sub>OH(մեթանոլ)→HCHO(մեթանալ)→HCOOH(մեթանաթթու)→CO<sub>2</sub>(ածխաթթու գազ)
Հագեցած ածխաջրածինները առավել դժվար օքսիդացող օրգանական միացություններ են և օքսիդանում են միայն խիստ պայմաններում՝ բարձր ջերմաստիճանի և ուժեղ օքսիդիչի ազդեցության
:Սաթաթթու + [[FAD]] → [[Ֆումարաթթու]] + [[FADH2|FADH<sub>2</sub>]].
Տող 829 ⟶ 809՝
=== Օքսիդավերականգնման ռեակցիաների մեխանիզմը ===
Գոյություն ունի էլեկտրոնների փոխանցման մի քանի եղանակ.
*1.էլեկտրոնների անմիջական տեղափոխում (մեկ էլեկտրոնային տեղափոխում)
Fe<sup>2+</sup></tt>-1e→Fe<sup>3+</sup></tt>
*2.ջրածնի ատոմի տեղափոխում (ազատ ռադիկալային ճեղքում, (օրինակ,ֆումարաթթվի օքսիդացում)՝ R-H
*3.H<sup>-</sup></tt> հիդրիդ իոնի ձևով փոխանցում դոնորից ակցեպտորին (դեհիդրոգենազների մասնակցությամբ)
*4.Օրգանական միացությունների և թթվածնի անմիջական փոխազդեցություն,որի արդյունքում առաջանում է թթվածնի հետ կովալենտ կապ ունեցող միացություն,օրինակ՝ ալիֆատիկ հիդրօքսիլացում՝ դեղամիջոցների բիոտրանսֆորմացիայի հիմնական ուղիներից մեկը,ստերոիդ հորմոնների սինթեզ և
: '''<big>'''<math>~\mathrm{R_CH3\xrightarrow{1/2O2\circ }\ R-CH2OH\uparrow}</math>'''</big>'''
Տող 840 ⟶ 820՝
Հիդրօքսիլ- և օքսո- խմբերի օքսիդացում
Սպիրտներն ունեն օքսիդանալու ավելի բարձր հնարավորություն հագեցած ածխաջրածինների հետ
CH<sub>3</sub>-OH-CH<sub>2</sub>-OH(առաջնային)→CH<sub>3</sub>CHO→CH<sub>3</sub>COOH
(CH<sub>3</sub>)<sub>2</sub>COOH(երկրորդային)→CH<sub>3</sub>-CO-COOH
Երրորդային սպիրտները և կետոնները կայուն են օքսիդիչների նկատմամբ և ուժեղ օքսիդիչների ազդեցության դեպքում ճեղքվում են C-C
Կենսաբանական համակարգերում սպիրտների և ալդեհիդների օքսիդացումը,ամինաթթունի օքսիդացնող դեզամինացումը կատարվում է ֆերմենտատիվ
Հասկանալի է,որ վերականգնված կոնֆորմետը (NADH+H<sup>+</sup></tt>) կարող է մասնակցել որպես ջրածնի դոնոր վերականգնման
[[Պատկեր:NAD oxidation reduction spanish.svg|thumb|left|250px|Ադենինի ռեակցիան]]
Տող 859 ⟶ 839՝
:7 H<sub>2</sub>C=CH<sub>2</sub> + 6 O<sub>2</sub> → 6 C<sub>2</sub>H<sub>4</sub>O + 2 CO<sub>2</sub> + 2 H<sub>2</sub>O
Արոմատիկ ցիկլերը կայուն են օքսիդացման
[[Պատկեր:Benzene oxydation no sub.svg|thumb|Բենզոլի օքսիացումը]]
Կոնդեսացված արոմատիկ միացությունների էպօքսիդները կանցերոգեն
[[Պատկեր:Conversion of phenylalanine and tyrosine to its biologically important derivatives.png|center|thumb|800px|Ֆենիլալանինից թիրոզի առաջացման ռեակցիան]]
=== Վերականգնման ռեակցիաներ ===
Օքսիդավերականգնման երկակիության շնորհիվ ալդեհիդների վերականգնումից առաջանում են առաջնային սպիրտներ,կետոնների վերականգնումից՝ երկրորդային
R-NO<sub>2</sub>→R-N=O(նիտրոզոածանցյալ)→R-NH-OH(հիդրօքսիլ-ամինածանցյալ)→R-NH<sub>2</sub>(ամինածանցյալ)
=== Դարձելի օքսիդավերականգնման համակարգեր ===
Այս համակարգերը բավականին հեշտ վերականգնվելու և օքսիդանալու հատկության շնորհիվ մասնակցում են մեծ թվով կենսաբանական
:[[Պատկեր:Hydrochinon Chinon.svg|300px]]
Խինոնները ուժեղ օքսիդիչներ
[[Պատկեր:Ubiquinone.png|thumb|Ուբիխինոն]]
Սուլֆիդ-դիսուլֆիդային
Ցիստեինի օքսիդացումից առաջանում է դիսուլֆիդային կապ և ցիստին
[[Պատկեր:Cysteine synthesis.JPG|thumb|Ցիստեինի սինթեզը]]
Տող 891 ⟶ 871՝
2CSH→CS-SG
Չափազանց կարևոր դեր ունի դիհիդրոլիպոյաթթուն (6,8-դիթիոօկտանաթթու)
[[Պատկեր:Lipoic acid synthesis.JPG|thumb|Լիպոյաթթվի առաջացման ռեակցիան]]
=== Միացման ռեակցիաների մեխանիզմը ===
Միացման ռեակցիաները բնորոշ են ալկենների և ալկինների համար և կարող է ընթանալ երեք հիմնական
<math>\mathsf{-\stackrel{|}{C}\!\!=\!\!\stackrel{|}{C}\!\!-+\ X^+}\rightarrow\mathsf{-\stackrel{|\ }{C^+}\!\!-\!\!\stackrel{|\ }{CX}\!-}</math> A<sub>E</sub>-1
Տող 905 ⟶ 885՝
=== Էլեկտրաֆիլ միացման ռեակցիաների մեխանիզմը (A<sub>E</sub>-1) ===
Առաջին եղանակի դեպքում պրոցեսը ընթանում է երկու
[[Պատկեր:Markovnikov's rule.png|thumb|Մարկովնիկովի կանոնը]]
Նկարից երևում է,որ առավել տեղակալվածը կարբկատիոն I-ն
Ալկենների հալոգենացումը կատարվում է A<sub>E</sub>1 մեխանիզմով.հալոգենի մոլեկուլի (օրինակ բրոմի) հետերոլիտիկ ճեղքման արդյունքում առաջանում է դրական լիցքավորված հալոգենի ատոմ,որը ալկենի π-կապի էլեկտրոնների հետ առաջացնում է π-
[[Պատկեր:AlkeneAndBr2Reaction.png|500 px]]
Հաջորդ փուլում առաջանում է կարբկատիոն (σ-կոմպլեքս).վերջինս կայունանում է անիոնի միացումով (Br<sup>-</sup></tt>)
[[Պատկեր:Radical-addition.png|450px|Հալոգենացման մեխանիզմը]]
Ալկենների հիդրատացումը (ջրի միացումը) օրգանիզմում ընթացող առավել կարևոր ռեակցիաներից մեկն
Կարբկատիոնը,ունենալով ուժեղ էլեկտրաֆիլ կենտրոն,հեշտությամբ փոխազդում է նուկլեաֆիլի (ջրի) հետ առաջացնելով էթիլօքսոնիումի
▲Կարբկատիոնը,ունենալով ուժեղ էլեկտրաֆիլ կենտրոն,հեշտությամբ փոխազդում է նուկլեաֆիլի (ջրի) հետ առաջացնելով էթիլօքսոնիումի իոն:Էթիլօքսոնիումի,որպես ուժեղ թթու,անջատում է պրոտոն,ինչը հավասարազոր է կատալիզատորի վերականգնման:Ոչ սիմետրիկ ալկենների հիդրատացումը կատարվում է ըստ Մարկովնիկովի կանոնի:
=== Նուկլեաֆիլ միացման ռեակցիաների մեխանիզմը (A<sub>N</sub>) ===
Մասնավոր դեպքում,երբ միացումը գնում է HX տիպի միացության և այնպիսի սուբստրատների միջև,որտեղ կրկնակի կապի հարևան դիրքում գտնվում է Z-էլեկտրաակցեպտոր բնույթի տեղակալիչ (Z=CHO,COR,ներառյալ խինոնները),նշված մեխանիզմներից գործում է
Այսպիսով,ռեակցիաների ուղղությունը պայմանավորված է ինչպես ստատիկ գործոններով՝ էլեկտրոնային խտության բաշխումով մինչ ռեակցիան և տարածական գործոնով,այնպես էլ դինամիկ գործոններով՝ միջանկյալ կարբկատիոնների հարաբերական
Նուկլեաֆիլ միացման մեխանիզմով է տեղի ունենում կարբոնիլ խումբ պարունակող միացությունների (ալդեհիդների կամ կետոնների) փոխազդեցությունը HX կառուցվածքի մոլեկուլների
▲Այսպիսով,ռեակցիաների ուղղությունը պայմանավորված է ինչպես ստատիկ գործոններով՝ էլեկտրոնային խտության բաշխումով մինչ ռեակցիան և տարածական գործոնով,այնպես էլ դինամիկ գործոններով՝ միջանկյալ կարբկատիոնների հարաբերական կայունությամբ:
▲Նուկլեաֆիլ միացման մեխանիզմով է տեղի ունենում կարբոնիլ խումբ պարունակող միացությունների (ալդեհիդների կամ կետոնների) փոխազդեցությունը HX կառուցվածքի մոլեկուլների հետ:
[[Պատկեր:adn2hetero.png|500 px]]
Տող 937 ⟶ 914՝
=== Տեղակալման ռեակցիաներ ===
=== Նուկլեաֆիլ տեղակալման ռեակցիաներ (S) ===
Նուկլեաֆիլ տեղակալման ռեակցիաներ են տալիս sp<sup>3</sup></tt> հիբրիդացված ածխածնի ատոմ պարունակող R-X ընդհանուր բանաձև ունեցող
RX+Y<sup>-</sup></tt>→RY+X<sup>-</sup></tt>
որտեղ X<sup>-</sup></tt>-լավ հեռացող խումբ է,Y<sup>-</sup></tt>-նուկլեաֆիլ
Ռեակցիաներն ընթանում են այն դեպքում,երբ հեռացող խումբը ավելի կայուն
=== Մոնոմոլեկուլային տեղակալման ռեակցիա.S<sub>N</sub>1 ===
Տող 950 ⟶ 927՝
V=K[R-X]
Օրինակ,երրորդային ալկիլքլորիդի փոխազդեցությունը Y<sup>-</sup></tt> նուկլեաֆիլ ռեագենտի
[[Պատկեր:Sn1.oben.gif|thumb|Sn1.ռեակցիա]]
Տող 956 ⟶ 933՝
[[Պատկեր:Mechanismus Sn 1 V1-Seite001.svg|thumb|Sn1 ռեակցիայի մեխանիզմը]]
Որպես կանոն,ռեակցիաներում առաջին փուլը ընթանում է դանդաղ և պայմանավորում ռեակցիայի ընդհանուր
▲Որպես կանոն,ռեակցիաներում առաջին փուլը ընթանում է դանդաղ և պայմանավորում ռեակցիայի ընդհանուր արագությունը:Կարբկատիոնը ունի հարթ կառուցվածք,նուկլեաֆիլի (Y<sup>-</sup></tt>) գրոհը կատարվում է հարթության երկու կողմից և խիրալ կենտրոնի առկայության դեպքում առաջանում է ռացեմատ:
=== Բիմոլեկուլային տեղակալման ռեակցիա.S<sub>N</sub>2 ===
Բիմոլեկուլային մեխանիզմով են ընթանում առաջնային,և որոշ երկրորդային ալկիլհալոգենիդների (ոչ ծավալուն տեղակալիչների դեպքում)
V=K[R-X][Y<sup>-</sup></tt>]
Տող 968 ⟶ 944՝
R-X+Y<sup>-</sup></tt>→[Y...R...X]→Y-R+X<sup>-</sup></tt>
Պրոցեսը ընթանում է մեկ փուլով,ակտիվ միջանկյալ կոմպլեքսի առաջացումով,որում R-X կապը մասնակիորեն խզվել է,իսկ R-Y-ը մասնակիորեն
Այս եղանակներով է կատարվում ալկիլհալոգենիդներից սպիրտների
փոխազդեցությունից,ամինների առաջացումը ալկիլհալոգենիդներից,կարբոնաթթուների էսթերացումը,նրանց հիդրոլիզը՝ (ալկոհոլիզմի և ամինոլիզի ճանապարհով)
=== Ռադիկալային մեխանիզմով ընթացող տեղակալման ռեակցիաներ.S<sub>R</sub> ===
Այս ռեակցիաները տեղի են ունենում,երբ հարձակվող ռեագենտը ռադիկալ է (R<sup>•</sup></tt>)
Cl<sub>2</sub>→2Cl<sup>•</sup></tt>
Տող 982 ⟶ 958՝
CH<sub>3</sub><sup>•</sup></tt>+Cl<sub>2</sub>→CH<sub>3</sub>Cl+Cl<sup>•</sup></tt>
Նման մեխանիզմով է ընթանում չհագեցած ճարպաթթուների հիդրոպերօքսիդային օքսիդացումը (գերօքսիդացումը),որը օրգանիզմում կարևոր դեր
=== Էլեկտրաֆիլ տեղակալման ռեակցիաներ.S<sub>E</sub> ===
Արոմատիկ միացությունները հակված չեն մասնակցելու միացման կամ օքսիդացման ռեակցիաների,որոնց դեպքում արոմատիկությունը
Ar-CH<sub>3</sub>→Ar-COOH
Այս հատկության շնորհիվ դժվարալուծ տոքսիկ արոմատիկ միացությունները վերածվում են լուծելի հիդրոֆիլ միացությունների,որոնք լավ են հեռացվում
Այս միացությունների համար բնորոշ են այնպիսի ռեակցիաներ,որոնք չեն խանգարում արոմատիկ
=== Էլեկտրաֆիլ տեղակալման ռեակցիաների մեխանիզմը ===
Արոմատիկ կամ հետերոցիկլիկ օղակի π-էլեկտրոնները փոխազդեցության մեջ են մտնում էլեկտրաֆիլ ռեագենտի հետ,առաջացնելով անկայուն π-կոմպլեքս,որը վեր է ածվում σ-կոմպլեքսի 6-π էլեկտրոններից երկուսը էլեկտրաֆիլ ռեագենտի հետ առաջացնում են սովորական կովալենտ կապ և σ-կոմպլեքսը զրկվում է արոմատիկ
[[Պատկեր:Electrophilic aromatic substitution.svg|thumb|Էլեկտրաֆիլ տեղակալման ռեակցիա]]
σ-կոմպլեքսը ձգտում է արոմատիկության վերականգնմանը և անջատելով պրոտոն (H<sup>+</sup></tt>),վերածվում է կայուն տեղակալված
=== Տեղակալման կանոնը արոմատիկ օղակում ===
Քննարկենք բենզոլի ցիկլում արդեն ներկա գտնվող տեղակալիչի ազդեցությունը ռեագենտի գրոհի ուղղության վրա (մուտք գործող տեղակալիչի դիրք ընտրելու վրա)
Արոմատիկ ցիկլում գտնվող տեղակալիչները (օրիենտանտները) բաժանվում են երկու խմբի՝ 1-ն կարգի և 2-րդ
Առաջին կարգի տեղակալիչները էլեկտրադոնոր խմբերն են՝ ալկիլ ռադիկալները՝ -CH<sub>3</sub>,-C<sub>2</sub>H<sub>5</sub> և -OH,-OR,-NH<sub>2</sub> և
[[Պատկեր:ElectrophilicAromaticSubstitutionOrthoDirectors.svg|thumb|Տեղակալման կանոնը արոմատիկ օղակում]]
Ալկիլ ռադիկալների դեպքում Z-ը ավելի ցածր էլեկտրաբացասականություն ունեցող խումբն է,քան հարևան ածխածնի ատոմը,չունի ազատ էլեկտրոնային
[[Պատկեր:Benzene nomenclature positions.png|thumb|Բենզոլի օրթո,մետա և պարա դիրքերը]]
Հաջորդ տարբերակը,երբ Z-ն ունի ազատ էլեկտրոնային
Կանոնիկ կառուցվածքների թվի աճը նշանակում է միջանկյալ կարբկատիոնի առաջացման էներգիայի իջեցում,
Տոուոլի բրոմացման արդյունքում FeBr<sub>3</sub> կատալիզատորի ներկայությամբ առաջանում են օրտո- և պարատեղակալված
▲Կանոնիկ կառուցվածքների թվի աճը նշանակում է միջանկյալ կարբկատիոնի առաջացման էներգիայի իջեցում,նվազում:Նշված տարբերակներում մեծանում է էլեկտրոնային ամպի խտությունը օրթո (օ) և պարա (պ) դիրքերում և ներմուծվող էլեկտրաֆիլ տեղակալիչները զբաղեցնում են o և պ դիրքերը (օր.անիլինի,տոլուոլի հետ փոխազդելիս):
▲Տոուոլի բրոմացման արդյունքում FeBr<sub>3</sub> կատալիզատորի ներկայությամբ առաջանում են օրտո- և պարատեղակալված ածանցյալներ:
[[Պատկեր:Toluene Catalytic Halogenation Reactions V.1.png|thumb|Տոուոլի բրոմացման ռեակցիա]]
Տող 1061 ⟶ 1036՝
|}
Երկրորդ կարգի տեղակալիչները էլեկտրաակցեպտոր խմբեր
Նշված կանոնիկ կառուցվածքների ապակայունացումը դժվարացնում է ռեզոնանսային կարբկատիոնների
բացառվում է նման
Նրանք իջեցնում են (աղքատացնում են) էլեկտրոնային ամպի խտությունը օ և պ դիրքերում և ներմուծվող տեղակալիչները ուղղում են մետա (մ)
Այս ռեակցիաների ընթացքը հուշում է մեզ,որ դրական լիցք ունեցող խմբերը (իոնները),օրինակ՝ կարբկատիոնները,հեշտությամբ մուտք կգործեն արոմատիկ համակարգ,այսինքն՝ հալոգենալկանները Լյուիսի թթուների ներկայությամբ (Ֆրիդել-Կրաֆտսի ռեակցիա),ալկենները և սպիրտները թթու միջավայրում լավ ալկիլացվող ագենտներ
▲Նրանք իջեցնում են (աղքատացնում են) էլեկտրոնային ամպի խտությունը օ և պ դիրքերում և ներմուծվող տեղակալիչները ուղղում են մետա (մ) դիրքերը:Օրինակ,բենզոաթթվի բրոմացման ժամանակ առաջանում են մ-բրոմբենզոաթթու (S<sub>E</sub>):
▲Այս ռեակցիաների ընթացքը հուշում է մեզ,որ դրական լիցք ունեցող խմբերը (իոնները),օրինակ՝ կարբկատիոնները,հեշտությամբ մուտք կգործեն արոմատիկ համակարգ,այսինքն՝ հալոգենալկանները Լյուիսի թթուների ներկայությամբ (Ֆրիդել-Կրաֆտսի ռեակցիա),ալկենները և սպիրտները թթու միջավայրում լավ ալկիլացվող ագենտներ են:Նույն մեխանիզմով է ընթանում տեղակալման ռեակցիան հետերոցիկլիկ միացություններում:Օրինակ՝ պիրոլի սուլֆատացումը:
=== Էլիմինացման կամ պոկման ռեակցիաներ (E) ===
Այս ռեակցիաների ընթացքում առաջանում են ալկեններ. տեղի է ունենում պարզ կապերի քայքայում և գոյանում են կրկնակի կապ՝ սպիրտների դեհիդրատացում,հալոգենածանցյալներից հալոգենաջրածնի անջատում,ամինաթթուներից ամոնիակի անջատում և
[[Պատկեր:-Seite001.svg|thumb|Էլիմինացման ռեակցիա]]
Տող 1079 ⟶ 1053՝
[[Պատկեր:E2-mechanism.svg|thumb|Սինխրոն էլիմինացման ռեակցիա]]
Որտեղ X-ը՝ հալոգենի ատոմ,հիդրօքսիլ խումբ,ամինախումբ և
HX-ի էլիմինացումը կարող է կատարվել երեք հիմնական
Առաջին երկու պրոցեսները ընթանում են փուլերով՝ առաջին փուլում առաջանում են կարբկանիոն,երկրորդ դեպքում՝
Առաջին տիպի էլիմինացումը հազվադեպ է հանդիպում.որպես օրինակ կարող է ծառայել ալդոլների դեհիդրատացումը հիմնային
▲Առաջին երկու պրոցեսները ընթանում են փուլերով՝ առաջին փուլում առաջանում են կարբկանիոն,երկրորդ դեպքում՝ կարբկատիոն:
Երկրորդ դեպքում առաջացած կարբկատիոնը երկրորդ փուլում անջատում է
▲Առաջին տիպի էլիմինացումը հազվադեպ է հանդիպում.որպես օրինակ կարող է ծառայել ալդոլների դեհիդրատացումը հիմնային միջավայրում:
ռեակցիաների առաջին փուլում նույնանման
▲Երկրորդ դեպքում առաջացած կարբկատիոնը երկրորդ փուլում անջատում է պրոտոն:Այս մեխանիզմը գործում է միայն այն դեպքերում,երբ պրոցեսը E1 և S<sub>N</sub>1
▲ռեակցիաների առաջին փուլում նույնանման է:Դա է պատճառը,որ երրորդային հալոգենիդների նուկլեաֆիլ տեղակալման ժամանակ,քիչ քանակությամբ,որպես կողմնակի նյութեր,առաջանում են նաև ալկեններ:S<sub>N</sub>2 ռեակցիաների դեպքում նման երևույթ չի նկատվում:Այսինքն,նուկլեաֆիլ տեղակալման և էլիմինացման ռեակցիաները կախված միջավայրից,մրցակից (կոնկուրենտ) ռեակցիաներին են և ընթանում են S<sub>N</sub>1 (հիմքի ջրային լուծույթում-I) և E1 ( հիմքի սպիրտային լուծույթով-II) մեխանիզմով:
R-Hal→R-OH+Hal (S<sub>N</sub>1) I տիպ
Տող 1095 ⟶ 1068՝
R-Hal→R-CH=CH<sub>2</sub>+HHal II տիպ
Սպիրտների դեհիդրատացման ունակությունը կախված է միջանկյալ կարբկատիոնի կայունությունից և նվազում է հետևյալ
▲Սպիրտների դեհիդրատացման ունակությունը կախված է միջանկյալ կարբկատիոնի կայունությունից և նվազում է հետևյալ շարքում:
Երրորդային>երկրորդային>առաջնային
Օրինակ,նույն կատալիզատորի (ուժեղ թթվի H<sub>2</sub>SO<sub>4</sub>) ներկայությամբ էթիլ սպիրտի դեհիդրատացումը կատարվում է 200°С-ում,իսկ եռբութիլ սպիրտինը՝ 80°С-
Երրորդ եղանակը՝ (գ)-սինխրոն (համաձայնեցված) մեխանիզմով էլիմինացումը (E2) տեղի է ունենում առաջնային և երկրորդային ալկիլհալոգենիդների մոտ և ավելի էֆեկտիվ է ընթանում,երբ C-H և C-X կապերը <<անտիպերիպլանար>> են,այսինքն գտնվում են մեկ հարթության մեջ,բայց ընդհանուր ածխածնային շղթայի հակառական կողմերում:▼
▲Երրորդ եղանակը՝ (գ)-սինխրոն (համաձայնեցված) մեխանիզմով էլիմինացումը (E2) տեղի է ունենում առաջնային և երկրորդային ալկիլհալոգենիդների մոտ և ավելի էֆեկտիվ է ընթանում,երբ C-H և C-X կապերը
Անհրաժեշտ է նաև նշել,որ էլիմինացման ռեակցիաներում միծտ առաջանում է ավելի տեղակալված ալկեն:▼
Բերված օրինակում տեղի է ունենում β-ջրածնի ատոմի անջատումը և ավելի տեղակալված ալկենի առաջացում (Զայցևի կանոն)
Օրգանիզմում ընթացող կատալիտիկ (ֆերմենտատիվ) ռեակցիաների հիմքում ընկած են վերը քննարկված
== Տես նաև ==
* [[Օրգանական քիմիա]]
Տող 1119 ⟶ 1089՝
== Գրականություն ==
* [http://runivers.ru/philosophy/lib/book6235/ Менделеев Д. И. Периодический закон: В 3 т.] на сайте [[Руниверс]]
* Некрасов Б. В. Основы общей химии, т. 1. — М.
* Химическая энциклопедия, п. ред. Кнунянц И. Л., т. 5. — М.
*
* ''Бендер М., Бергерон Р., Комияма М.'' [http://rushim.ru/books/biochemie/Bender.djv Биоорганическая химия ферментативного катализа. Пер. с англ. — М.: Мир, 1987. — 352 с.]
* ''Дюга Г., Пенни К.'' Биоорганическая химия. — М.։ Мир, 1983.
* ''Тюкавкина Н. А., Бауков Ю. И.'' [http://rushim.ru/books/biochemie/tukavkina.djvu Биоорганическая химия. — М.: Медицина, 1991.]
*[http://ocw.mit.edu/courses/chemistry/5-12-organic-chemistry-i-spring-2005/ MIT.edu],
*[http://www.haverford.edu/wintnerorganicchem HaverFord.edu], Organic Chemistry Lectures, Videos and Text
*[http://www.organic-chemistry.org Organic-Chemistry.org], Organic Chemistry Portal - Recent Abstracts and (Name)Reactions
|