|
| գոլորշիացման ջերմունակություն =
| խտություն = 7,133
| ջերմունակության = 25,4<ref name="ХЭ"/>{{ռուսերեն գիրք
|автор = Редкол.:Зефиров Н. С. (гл. ред.)
|часть =
|заглавие = Химическая энциклопедия: в 5 т
|оригинал =
|ссылка =
|ответственный =
|издание =
|место = Москва
|издательство = Большая Российская энциклопедия
|год = 1999
|том = 5
|страницы = 378
|страниц =
|серия =
|isbn =
|тираж =
}}
</ref>
| էլեկտրոդային պոտենցիալ=-0,76 В
| օքսիդացման աստիճան= +2
| գոլորշիացման ջերմունակություն =
| խտություն = 7,133
| ջերմունակության = 25,4<ref name="ХЭ"/>{{ռուսերեն գիրք
|автор = Редкол.:Зефиров Н. С. (гл. ред.)
|часть =
|заглавие = Химическая энциклопедия: в 5 т
|оригинал =
|ссылка =
|ответственный =
|издание =
|место = Москва
|издательство = Большая Российская энциклопедия
|год = 1999
|том = 5
|страницы = 378
|страниц =
|серия =
|isbn =
|тираж =
}}
</ref>
| էլեկտրոդային պոտենցիալ=
| ջերմունակություն2 =
{{Պարբերական համակարգի տարր|align=center|fontsize=100%|number=30}}
'''Ցինկ''' ({{lang-lat|''Zincum''}}), քիմիական տարր է որի նշանն է ''Zn'', տարրերի [[պարբերական համակարգ]]ի պարբերության, 2-րդ խմբի տարր:տարր։ Կարգահամարը՝ 30, ատոմական զանգվածը՝ 65,38:38։ d տարր է, ատոմի արտաքին էլեկտրոնային թաղանթների կառուցվածքն է 3d<sup>10</sup>4s<sup>2</sup>:։ K, L, M թաղանթները լրացված են: են։
Բնական ցինկը բաղկացած է <sup>64</sup>Zn (48,89 %), <sup>66</sup>Zn (27,86 %), <sup>67</sup>Zn (4,11 %), <sup>68</sup>Zn (18,57 %) և <sup>70</sup>Zn (0,62 %) կայուն [[իզոտոպներ]]ից:ից։ Ստացվել են 57, 60-77 և 79 [[զանգված]]ի թվերով 15 ռադիոակտիվ իզոտոպները, որոնցից ամենաերկարակյացը <sup>65</sup>Zn-ն է (T<sub>1/2</sub>=249,7 օր):։ Ցինկը մարդու օգտագործած ամենահին տարրերից է:է։
Ցինկը պարունակվում է որոշ [[ֆերմենտներ]]ում և ակտիվացնում է դրանց գործառույթները:գործառույթները։
== Պատմություն ==
[[Արույր]]ը՝ ցինկի և [[Պղինձ|պղնձ]]ի [[Համաձուլվածքներ|համաձուլվածք]]ը, հայտնի էր դեռևս [[Հին Հունաստան]]ում, [[Հին Եգիպտոս]]ում, [[Հնդկաստան]]ում ([[7-րդ դար]]) և [[Չինաստան]]ում ([[11-րդ դար]]):։ Երկար ժամանակ չէր հաջողվում անջատել մաքուր ցինկը<ref>{{ռուսերեն գիրք|автор=Pollard A., Heron C.|заглавие=Archaeological Chemistry|издательство=Royal Society of Chemistry|год=2008|страницы=204|ссылка=http://books.google.com/books?id=CT_FWEfanCIC&pg=PA204}}</ref>:։ Անգլիայում [[1978]] թվականին [[Ուիլիամ Չեմպիոն]]ի կողմից արտոնագրվեց ցինկի առանձնացման մեթոդը:մեթոդը։ Ցինկի արդյունաբերական նպատակով զտումը նույնպես սկսվել է [[18-րդ դար]]ում: ում։
[[1973]] թվականին [[Բրիստոլ]]ում շահագործվեց Ուիլիամ Չեմպիոնի կողմից հիմնադրված առաջին ցինկի գործարանը, որտեղ ցինկի ստացումը կատարվում էր առանձնացման մեթոդով<ref>{{ռուսերեն գիրք|հեղինակ=Gray L.|заглавие=Zinc|издательство=Marshall Cavendish|год=2006|страницы=9|ссылка=http://books.google.com/books?id=4MlROpTXs7IC&pg=PA9}}</ref>:։ [[Անդրեաս Սիգիզմունդ Մարգգրաֆ|Ա.Ս. Մարգգրաֆ]]ը [[1976]] թվականին [[Գերմանիա]]յում մշակեց մաքուր ցինկի առանձնացման մեթոդ, որը նման էր Չեմպիոնի մաքուր ցինկի առանձնացման եղանակին՝ [[կավ]]ե հրակայուն թորանոթներում առանց օդի հոսքի խառնուրդի օքսիդի և [[Քարածուխ|քարածխի]] հալման ապա սառնարաններւմ ցինկի գոլորշու հեղուկացման ճանապարհով: ճանապարհով։
Մարգգրաֆը իր մեթոդը ամենայն մանրամասնությամբ նկարագեց, ինչով հիմք դրվեց ցինկի արտադրությանը:արտադրությանը։ Այդ պատճառով նրան հաճախ անվանում են ցինկը հայտնագործող<ref name="Zinc">{{ռուսերեն գիրք|автор=Gray L.|заглавие=Zinc|издательство=Marshall Cavendish|год=2006|страницы=9|ссылка=http://books.google.com/books?id=4MlROpTXs7IC&pg=PA9}}</ref>:։
== Անվան ստուգաբանություն ==
Առաջին անգամ «ցինկ» բառը հանդիպում է [[Պարացելս]]ի աշխատանքներում, ով այդ մետաղը [[Liber Mineralium II]] գրքում<ref>{{Citation|title=Georgius Agricola de Re Metallica|first=Herbert Clark|last=Hoover|publisher=Kessinger Publishing|year=2003|page=409|isbn=0766131971}}</ref> անվանել է «''zincum''» կամ «''zinken''»:։ Ցինկ բառը, հավանաբար, ծագել է այս բառից:բառից։ Գերմաներենից թարգմանաբար ''zinke'' նշանակում է «ատամիկ» (մետաղական ցինկի բյուրեղները նման են ասեղների)<ref>{{Citation|title=Ullmann's Encyclopedia of Industrial Chemistry|last=Gerhartz|coauthors=''et al.''|edition=5th|year=1996|isbn=3527201009|publisher=VHC|page=509|first=Wolfgang}}</ref>:։
[[1805]] թվականին շեֆիլդացի [[Չարլս Գոբսոն]]ը և [[Չարլս Սիլվեստր]]ը արտոնագրեցին ցինկի՝ գլանում 100-150 ջերմաստիճանում մշակման մեթոդը:մեթոդը։ [[1915]] թվականին [[Կանադա]]յում և [[ԱՄՆ]]-ում գործարկվեցին էլեկտրոլիտային ձևով ցինկի ստացման առաջին գործարանները<ref>[http://www.metalinfo.ru/ru/news/40546 Աշխարհում ցինկի արտադրությունը և օգտագործումը նվազել է, իսկ [[Չինաստան]]ում՝ բարձրացել]</ref>:։
== Բնության մեջ ==
[[Պատկեր:Sfalerit 1.jpg|thumb|ձախից|Սֆալերիտ]]
Ցինկը տարածվածությամբ 23-րդ տարրն է, պարունակությունը [[երկրակեղև]]ում՝ 8,3-10<sup>-3−3</sup> զանգվածային %:։ Հայտնի են ցինկի 66 [[միներալ]]ները, որոնցից կարևորներն են՝
*սֆալերիտը,
*ցինկիտը,
*վիլլեմիտը,
*կալամինը և այլն: այլն։
Ցինկը [[Երկր]]ի վրա ջրի (հատկապես տաք) հետ տեղաշարժվող տարր է:է։ Ցինկի միջին պարունակությունը կենդանի նյութերում՝ 5-10<sup>-4−4</sup> % է:է։ Մարդու օրգանիզմի օրական պահանշը 5-20 մգ է:է։ Մասնակցում է շնչառական, սպիտակուցային փոխանակության ֆերմենտային պրոցեսներին, պտղի կմախքի ձևավորմանը, ակտիվացնում է սեռական գեղձերի աշխատանքը:աշխատանքը։ Ցինկը էական դեր է խաղում [[ԴՆԹ]]-ի համապատասխան մասերում ինֆորմացիոն [[ՌՆԹ]]-մոլեկուլների սինթեզի, [[ռիբոսոմ]]ների և [[կենսապոլիմերներ]]ի կայունացման համար:համար։
[[File:Sphalerite4.jpg|thumb|աջ|upright|(ZnS)]]
[[Բույսեր]]ում ցինկը կարգավորում է աճը, մասնակցում է արիպաոֆանի առաջացմանը, մեծացնում բույսի դիմացկունությունը ցրտի, շոգի և երաշտի նկատմամբ:նկատմամբ։ Ցինկի պակասը մարդու [[օրգանիզմ]]ում դանդաղեցնում է սեռահասունության պրոցեսը, առաշացնում է գաճաճություն:գաճաճություն։
=== Հանքավայրեր ===
Ցինկի հանքավայրեր հայտնի են [[Իրան]]ում, [[Ավստրալիա]]յում, [[Բոլիվիա]]յում, [[Ղազախստան]]ում<ref>[http://uralgold.ru/very_big_f.html Աշխարհի խոշորագույն միամետաղային հանքավայրերը:]</ref>:։ Հայաստանում ցինկ արդյունահանվում է [[Արմանիսի բազմամետաղային հանքավայր|Արմանիս]]ի, [[Շահումյանի ոսկի-բազմամետաղային հանքավայր|Շահումյանի]] հանքավայրերում<ref>[http://www.ada.am/files/622/publications "Mining Industry in Armenia 2011"], Armenian Development Agency Research and Information Department, 2011.</ref>:։
== Ստացում ==
Ցինկի ստացման աղբյուրը բազմամետաղական սուլֆիդային հանքանյութերն են, որոնք պարունակում են 1-4 % Zn և այլ [[մետաղներ]] (Cu, Pb, Ag, Au, Cd, А1 և այլն):։ Արտադրվող ցինկի մոտ կեսն օգտագործվում է պողպատը [[կոռոզիա]]յից պաշտպանելու համար (ցինկապատում):։ Ցինկից ձուլում են [[ինքնաթիռ]]ների և այլ մեքենաների մանր և ձևավոր մասեր: մասեր։
== Ֆիզիկական հատկություններ ==
Ցինկը սպիտակ, արծաթափայլ, կապտավուն երանգով մետաղ է:է։ Հալման ջերմաստիճանը՝ 419,5 °C, եռմանը՝ 906 °C, [[խտություն]]ը՝ 7133 կգ/մ<sup>3</sup> (20 °C):։ Պլաստիկ է՝ 100-150 °C-ում դյուրակռելի և գլանվող:գլանվող։ Քիմիապես ակտիվ է, ուժեղ վերականգնիչ, օքսիդավերականգնման նորմալ պոտենցիալը -0,76 վ: վ։
Միացություններում երկարժեք է:է։ Օդում պատվում է օքսիդի, իսկ СО<sub>2</sub>-ի և խոնավության առկայությամբ՝ հիմնային կարբոնատի շերտով և խամրում (100 °C-ում շատ արագ):։
== Քիմիական հատկություններ ==
Օդում կամ թթվածնում տաքացնելիս ցինկը այրվում է կապտավուն բոցով, առաջացնելով ցինկի օքսիդ:օքսիդ։ Հիդրօքսիդը՝ Zn(OH)<sub>2</sub>, սպիտակ, ջրում չլուծվող նյութ է, ամֆոտեր է՝ լուծվում է [[թթուներ]]ում և [[ալկալիներ]]ում: ում։
:: <math>\mathsf{2Zn + O_2 \rightarrow 2ZnO}</math>
Ցինկի հիդրիդը՝ ZnH<sub>2</sub>, մետաղակերպ է, տաքացնելիս քայքայվում է ջրում՝ [[հիդրոլիզ]]վում:վում։ [[Հալոգեններ]]ի հետ ցինկը միանում է խոնավության առկայությամբ՝ առաջացնելով հալոգենիդներ:հալոգենիդներ։ Ծծմբի և ցինկի ռեակցիան սկսվում է տաքացնելիս ստացվում է ցինկի սուլֆիդ: սուլֆիդ։
:: <math>\mathsf{ZnO + 2HCl \rightarrow ZnCl_2 + H_2O}</math>
:: <math>\mathsf{Zn + 2HCl \rightarrow ZnCl_2 + H_2\uparrow}</math>
[[Ամոնիակ]]ում տաքացնելիս (600 °C) ստացվում է ցինկի նիտրիդ՝ Zn<sub>3</sub>N<sub>2</sub>, [[ացետիլեն]]ում՝ կարբիդ (ZnC<sub>2</sub>):։ [[Մետաղներ]]ի հետ առաջացնում է [[համաձուլվածքներ]] և ներմետաղական միացություններ:միացություններ։ Կարևոր են նաև ցինկ օրգանական միացությունները:միացությունները։
Ցինկը լուծվում է անօրգանական [[թթուներ]]ում՝ առաջացնելով ցինկիի աղեր:աղեր։ Ցնկի ջրում լուծված աղերը տաքացնելիս հիդրոլիզվում են:են։ Հայտնի են կոմպլեքսային աղերը՝ [Zn(NH<sub>3</sub>)<sub>4</sub>]SO<sub>4</sub> և այլն: այլն։
:: <math>\mathsf{Zn + 2NaOH + 2H_2O \rightarrow Na_2[Zn(OH)_4] + H_2\uparrow}</math>
Ցինկը լուծվում է նաև ալկալիների լուծույթներում և հալույթներում․ ստացվում են ցինկատներ՝ M<sub>2</sub>[Zn(OH)<sub>4</sub>] կամ M<sub>2</sub>ZnO<sub>2</sub> և [[ջրածին]]:։ Ալկալիական մետաղների ցինկատները լուծելի են ջրում:ջրում։ Չափազանց մաքուր ցինկը (99,999 % և ավելի) [[թթուներ]]ում չի լուծվում անգամ տաքացնելիս: տաքացնելիս։
== Կիրառություն ==
|}
Արտադրվող ցինկի մոտ կեսն օգտագործվում է [[պողպատ]]ը կոռոզիայից պաշտպանելու համար (ցինկապատում):։ Ցնկից ձուլում են ինքնաթիռների և այլ մեքենաների մանր և ձևավոր մասեր: մասեր։
Օգտագործվում է գալվանական բջիջներ (էլեկտրոդ) պատրաստելու, ցիանական լուծույթից ոսկին անջատելու համար:համար։ Ցինկի փոշին, որպես վերականգնիչ, կիրառվում է քիմիական տեխնոլոգիական տարբեր պրոցեսներում:պրոցեսներում։ Լայնորեն կիրառվում են ցինկ պարունակող պղնձի (արույր, նեյզիլբեր), [[կապար]]ի և այլ մետաղների համաձուլվածքները:համաձուլվածքները։
Ցինկի համաձուլվածքները կիրառվում են կարբյուրատորների և պոմ պերի իրանների, սահքի առանցքակալների միջադիրների, դեկորատիվ շինվածքների պատրաստման համար։
Ցինկի քլորիդը օգտագործվում է որպես արծնիչ ատամի ցեմենտ պատրաստելու, փայտանյութը փտումից պաշտպանելու, [[մետաղ]]ի մակերևույթը զոդումից առաջ օքսիդից մաքրելու համար։
Ցինկի օքսիդը օգտագործվում է որպես վուլկանիզատոր, վուլկանացման ակտիվատոր, կատալիզատոր և սպիտակ [[պիգմենտ]], բժշկության մեջ, կոսմետիկայում։
{{Փոքր պարբերական աղյուսակ}}
{{ՀՍՀ}}
[[Կատեգորիա:Մետաղներ]]
[[Կատեգորիա:Անցումային մետաղներ]]
| 