«Կենդանի օրգանիզմի կենսական ցիկլ»–ի խմբագրումների տարբերություն

[[Պատկեր:Lifecycle diagram.svg|մինի|<small>Հաճախ հանդիպող կենսական ցիկլերի գծապատկերը հապլոիդ և դիպլոիդ ֆազերի հերթագայությամբ:հերթագայությամբ։

1, Մեյոզ (ռեդուկցիա) 2, միտոզ (ռեպլիկացիա) 3. սեռական պրոցես (ռեկոմբինացիա) Ա - մեյոսպորների առաջացմանը նախորդում է մեյոզ (անութային բույսեր) Բ գամետների առաջացմանը նախորդում է մեյոզ (կենդանիներ) Գ - Մեյոզը անմիջապես հաջորդում է զիգոտի առաջացմանը (սնկեր), 2n, կրկնակի գծեր՝ դիպլոյիդ փուլ, n, մեկ գիծ՝ հապլոիդ փուլ:փուլ։</small>]]

'''Կենդանի օրգանիզմների կենսական ցիկլերի''' զարգացման փուլերի հաջորդականությունը, որով անցնում են տվյալ տեսակին պատկանող առանձնյակները, մի սերնդի զիգոտից մինչև հաջորդ սերնդի զիգոտը կոչվում է կենսական ցիկլ:ցիկլ։

Տարբեր կենդանի օրգանիզմների կենսական ցիկլերի բարդության աստիճանը տարբեր է, և կարող է ներառել երկու և ավելի սերունդներ, որոնք տարբերվում են ինչպես ձևաբանորեն, այնպես էլ բազմացման եղանակով:եղանակով։ Հաճախ դա անվանվում է ''սերունդների [[հերթագայություն]]'':։

Ցամաքային [[բույս]]երի և որոշ [[ջրիմուռ]]ների դիպլոիդ, սպոր առաջացնող [[սերունդ]]ը, որը կոչվում է ''սպորոֆիտ'', հերթագայվում է [[հապլոիդ]] գամետներ առաջացնող ''գամետոֆիտով'':։ Անսեռ և սեռական սերունդների հերթագայությունը բնորոշ է նաև որոշ [[աղեխորշավոր]]ների, որոնց մոտ հապլոիդ են միայն գամետները:գամետները։

[[Մակաբույծ]]ների կենսական ցիկլերը հաճախ շատ բարդ են և ներառում են մի քանի սերունդներ:սերունդներ։ Յուրաքանչյուր սերունդ հարմարված է կյանքի որոշակի պայմանների մի դեպքում տիրոջ [[օրգանիզմ]]ում գոյատևելու, մյուս դեպքում` մեկ տիրոջից մյուսին անցնելու համար:համար։ Լրացուցիչ սերունդներ կարող են առաջանալ ապահովելու համար տեսակի առանձնյակների թվաքանակի մեծացումը անսեռ բազմացման միջոցով:միջոցով։

Որոշ ջրիմուռների (օրինակ` քլամիդոմոնադ, [[սպիրոգիրա]]) բնորոշ է սեռահասուն հապլոիդ օրգանիզմը:օրգանիզմը։ Դիպլոիդ է միայն զիգոտը, որի առաջին բաժանումն իրականանում է [[մեյոզ]]ի եղանակով և օրգանիզմը նորից դառնում է հապլոիդ հավաքակազմով:հավաքակազմով։ Գամետներն առաջանում են միտոզով բաժանման արդյունքում:արդյունքում։ Կենդանիների մեծ մասին բնորոշ է այնպիսի կենսական ցիկլ, երբ հասուն օրգանիզմը դիպլոիդ է և հապլոիդ են միայն գամետները, որոնք առաջանում են մեյոտիկ բաժանման արդյունքում:արդյունքում։

Որոշ աղեխորշավորների կենսական ցիկլում բնորոշ է երեք ձևաբանորեն տարբեր ձևերի գոյությունն:գոյությունն։ Ընդ որում, բոլոր ձևերն էլ դիպլոիդ են:են։ Դիպլոիդ սեռական սերնդին հաջորդում է դիպլոիդ անսեռ սերունդն, իսկ գամետներն ստացվում են մեյոզով բաժանման արդյունքում:արդյունքում։

Մամուռներին, պտերանմաններին, սերմնավոր բույսերին բնորոշ է հապլոիդ և դիպլոիդ սերունդների հերթագայությունը, իսկ գամետներն առաջանում են միտոզով բաժանման արդյունքում:արդյունքում։

Սպորոֆիտը և գամետոֆիտն իրենց չափսերով և կյանքի տևողությամբ բույսերի տարբեր բաժիններում էապես տարբերվում են:են։

Էվոլյուցիոն զարգացումն ընթացել է գամետոֆիտի նկատմամբ սպորոֆիտի` անսեռ սերնդի գերակայությամբ:գերակայությամբ։ Այն հստակ դրսևորվում է ծաղկավոր բույսերի մոտ, եթե սպորոֆիտն ամբողջ բույսն է, ապա գամետոֆիտը նրա կյանքի միայն որոշակի փուլում առաջացող [[փոշեհատիկ]]ն (արական գամետոֆիտ) ու սաղմնապարկն (իգական գամետոֆիտ) է:է։ Բարձրակարգ բույսերի բաժիններից միայն մամուռների մոտ է դիտվում գամետոֆիտի գերակայություն սպորոֆիտի նկատմամբ:նկատմամբ։

Մամուռների վերարտադրողական օրգանները` արական անտերիդիումները և իգական արխեգոնիումները գտնվում են բույսի վերին մասերում, որտեղ առաջանում են գամետները:գամետները։ Բեղմնավորման համար անհրաժեշտ է [[Ջուր|ջրի]] առկայությունը:առկայությունը։ Անտերիդիումները խոնավանալու ընթացքում մեծ քանակությամբ ջուր են կլանում, ինչի հետևանքով ուռչում են և պայթում:պայթում։ Այնտեղից դուրս են գալիս սպերմատոզոիդները և մտրակների օգնությամբ լողում են դեպի արխեգոնիումները, որտեղ և տեղի է ունենում բեղմնավորումը:բեղմնավորումը։ Վերջինիս արդյունքում առաջանում է զիգոտը, որն ունենում է քրոմոսոմների դիպլոիդ հավաքակազմ:հավաքակազմ։ Զիգոտից զարգանում է ոտիկով տուփիկը (սպորոֆիտ), որը չունի քլորոֆիլ, չի կարող իրականացնել [[ֆոտոսինթեզ]] և ամբողջությամբ կախված է գամետոֆիտից:գամետոֆիտից։ Ոտիկով տուփիկում գտնվում են սպորների մայրական [[բջիջ]]ներ, որոնց մեյոտիկ բաժանման արդյունքում առաջանում են հապլոիդ սպորներ:սպորներ։ Տուփիկը բացվում է, և սպորներն ընկնելով բարենպաստ, խոնավ պայմաններ ծլում են` առաջացնելով գամետոֆիտ:գամետոֆիտ։ Մամուռների կենսական ցիկլում դիպլոիդ է միայն ոտիկով տուփիկն, իսկ բույսն ամբողջությամբ ունի քրոմոսոմների հապլոիդ հավաքակազմ:հավաքակազմ։ Գամետներն առաջանում են միտոզով բաժանումից:բաժանումից։

Կենսական ցիկլերում կարևոր նշանակություն ունի բջիջների բաժանման եղանակը, որը կարող է իրականացվել միտոզի կամ մեյոզի եղանակով:եղանակով։ Մեյոզը տեղի է ունենում միայն այն օրգանիզմների կենսական ցիկլերում, որտեղ ներառված է սեռական բազմացում:բազմացում։ Մեյոզի արդյունքում դիպլոիդ հավաքակազմով բջջից առաջանում են հապլոիդ հավաքակազմով բջիջներ (վերջին հաշվով` գամետներ), որոնց հետագա միաձուլումից առաջացած զիգոտում նորից վերականգնվում է քրոմոսոմների դիպլոիդ հավաքակազմը և սկսվում է հաջորդ կենսական ցիկլը:ցիկլը։ Եթե մեյոզի պրոցեսը տեղի չունենար, ապա առաջացած գամետները կլինեին դիպլոիդ հավաքակազմով, իսկ զիգոտը տետրապլոիդ:տետրապլոիդ։ Դրա հետ մեկտեղ, մեյոզը մեծացնում է փոփոխականությունը, որն անհրաժեշտ է տվյալ տեսակի առանձնյակներին հարմարվելու միջավայրի փոփոխվող պայմաններին:պայմաններին։

Որոշ դեպքերում, մեյոզի արդյունքում առաջանում են ոչ թե գամետներ, այլ սպորներ:սպորներ։

Ըստ կենսական ցիկլի<ref>А.И. Гранович, А.Н.Островский, А.А.Добровольский. Морфопроцесс и жизненные циклы организмов. // Журнал общей биологии. Том 71, № 6, 2010.</ref>:։ սերունդների քանակը (օնտոգենեզները) լինում է՝

Բարդ՝ցիկլը իր մեջ ներառում է երկու և ավելի սերունդ, այդպիսի ցիկլը բնորոշ է օրինակ էուկարիոտիկ օրգանիզմներին:օրգանիզմներին։

* Մետագենեզ (Կենսաբանություն)

Հեղինակ՝ Է.Ս. Գևորգյան, Ֆ.Դ. Դանիելյան, Ա.Հ. Եսայան, Գ.Գ. Սևոյան