«Ծերացում»–ի խմբագրումների տարբերություն

Ծերացման վերաբերյալ կան տարբեր մոտեցումներ։ Ծերացման խնդրին են անդրադարձել սկսած մեր թվարկությունից առաջ։ Ըստ Ցիցերոնի (Մ.թ.ա.106-143թթ․) ծերությունը խոչընդոտում է ազատ կենսագործունեությանը, ծերությունը տկարացնում է մեր մարմինը, ծերությունը զրկում է մեզ կյանքի հաճույքներից, ծերությունը մոտեցնում է մահվան ժամը։ Ըստ [[Ցիցերոն|Ցիցերոնի]]ի նշված պատճառները անտանելի են դարձնում ծերության գործընթացը։ Ծերացման մեխանիզմների բացատրման վերաբերյալ գոյություն են ունեցել բազմաթիվ վարկածներ, որոնց մեծ մասն այժմ արդեն ունի պատմական նշանակություն։ Չնայած մարդու և կենդանիների [[օրգանիզմ]]ների ծերացման գործընթացները մանրամասն ուսումնասիրվել են, սակայն նրա մեխանիզմների մասին չկա միասնական բացատրություն։ Տարիքային փոփոխություններն ընթանում են տարբեր օրգաններում ու համակարգերում և զարգանում են ոչ միանգամից, անհավասարաչափ։ Որոշ հետազոտողների կարծիքով ծերացումն սկսվում է բջիջների [[բեղմնավորում|բեղմնավորման]] պահից։ Ըստ Լյոբի՝ ծերացումն արդյունք է քիմիական որոշ նյութերի ծախսման, որոնք օրգանիզմին տրվում են սաղմնադրման ժամանակ և այլևս չեն սինթեզվում։ Հեղինակների մի այլ խումբ ծերացումը կապում Է օրգանիզմի ներքին սեկրեցիայի՝ հատկապես սեռական գեղձերի ֆունկցիոնալ խանգարումների հետ ([[Բրոուն Սեկար]], Ս. Վորոնցով, Ա. Լորան, Հ. Սելյե, Կ. Պարխոն և ուրիշներ)։ Ըստ Ա. Բոգոմոլեցի՝ ծերացման գործընթացը զարգանում է շարակցական [[հյուսվածք]]ներում առաջացող ախտաբանական փոփոխությունների հետևանքով։ Ծերության վերաբերյալ տեսությունների շարքում կարևոր նշանակություն ունի թթվածնային տեսությունը (Դ. Մարինեսկո, Ն. Սիրոտինին)։ Սովորաբար 40-50 տարեկանից հետո օրգանիզմում առաջանում Է [[թթվածնային քաղց]], որի հետ կապված թուլանում են օքսիդացման գործընթացները։

== Վաղաժամ և ֆիզիոլոգիական ծերացում ==

Վաղաժամ ծերացումը զարգանում է զանազան [[հիվանդություն|հիվանդությունների]]ների, արտաքին միջավայրի ոչ բարենպաստ գործոնների ազդեցությամբ։ [[Բջիջ]]ներում տեղի են ունենում էական փոփոխություններ, որոնք արտահայտվում են բջջի գրգռականության նվազմամբ, գործողության պոտենցիալի տևողության մեծացմամբ։ Ծերացման գործընթացում թուլանում Է [[նյարդ]]ային ազդեցությունը բջիջների և հյուսվածքների վրա, բարձրանում է դրանց զգայունությունը հումորալ գործոնների նկատմամբ։ Բջիջներում պակասում են [[միտոքոնդրիա]]ները, և դրանց մեջ օքսիդացման գործընթացների նվազման պատճառով ընկնում է [[հյուսվածք]]ային շնչառությունը։ Հատկապես խանգարվում է [[նյարդային համակարգ]]ի գործունեությունը։ Տարիքի հետ կապված խախտվում է նյարդային համակարգի բարձրագույն բաժինների սուբորդինացիոն ազդեցությունը ստորին բաժինների վրա։ [[Արյունատար անոթ]]ները կորցնում են իրենց առաձգականությունը, նվազում է [[թոքեր]]ի կենսական տարողությունը, մարսողական հյութերի ֆերմենտային ակտիվությունը։ Ծերացման ժամանակ փոխվում է մարդու վարքը, իջնում Է աշխատունակությունը, խանգարվում է ներքին սեկրետոր [[գեղձ]]երի ֆունկցիան, նվազում է [[մկան]]ային ուժը, [[մազ]]երը սպիտակում են և թափվում, [[մաշկ]]ը բարակում է, [[կնճիռ]]ներ են գոյանում, թուլանում է հիշողությունը, նվազում են մտավոր ունակությունները։ Ֆիզիոլոգիական ծերացման բնույթը և ընթացքը մեծ մասամբ որոշում են մարդու կյանքի բնական տևողությամբ։ Գտնում են, որ մարդու կյանքի պոտենցիալ տևողությունը պետք Է գերազանցի 100 տարին։ Սակայն բնական ծերացման դեպքերը դեռևս քիչ են։ Մարդու ծերացման կանխարգելման համար անհրաժեշտ է ճիշտ կազմակերպել [[սնունդ]]ը, աշխատանքի և հանգստի հաջորդականությունը։

Տարբեր ժամանակներում ծերության սկզբի համար տրվել են տարբեր սահմանումներ. Պյութագորասը` 60 տարեկան, չինացի գիտնականները` 70 տարեկան, բրիտանացի հոգեբանները` 50 և ավելի տարիներ, գերմանացի ֆիզիոլոգ Ռուբները` 50 տարեկան:տարեկան։

Շատ հետազոտողներ կարծում են , որ ծերացումը սկսվում է 60 տարեկանում , և տևում է մինչև մահը :։ Ըստ միջազգային դասակարգման տարբերակվում է ծերացման հետևյալ փուլերը․

Միջինից [[ուշ հասունություն|ուշ հասունության]] անցման ժամանակ անձի կարևորագույն որակներն անփոփոխ են մնում։ Կայունությունը վերաբերվում է անձնավորության այնպիսի բնութագրերին, ինչպես [[նեյրոտիզմ|նեյրոտիզմի]]ի մակարդակը, օրինակ` տագնապայնություն, ճնշվածություն, [[իմպուլսիվություն]], [[էքստրավերտություն|էքստրավերտության]], [[ինտրովերտություն|ինտրովերտության]] հարաբերակցությունը։ Անգլիացի գիտնական Բրոմլեյը կենսթոշակի անցած կամ մասամբ զբաղված տղամարդկանց շրջանում անցկացված փորձարարական ուսումնասիրության հիման վրա առաջարկել է ծերացման հինգ ստրատեգիաներ․

# Կառուցողական տիպ–բնութագրում է հասուն անձնավորության, ով լավ ինտեգրված է, վայելում է կյանքը, ստեղծում է ամուր և սերտ հարաբերություններ:հարաբերություններ։ Նման մարդիկ համբերատարություն|համբերատար են, ճկուն, գիտեն իրենք իրենց հնարավորությունները:հնարավորությունները։ Նրանք շատ լավ հասկանում և գիտակցում են այն փաստը, որ իրենք թոշակառու են, և ի վերջո [[մահ|մահանալու]]անալու են:են։

# Կախյալ տիպ-Այս տիպը ընդունված է հասարակության կողմից, սակայն ունի պասիվության և կախվածության միտում:միտում։ Այս տիպի մարդիկ նույնպես լավ ինտեգրված են, սակայն ունեն աջակցության սպասումներ հասարակության կողմից։

# Պաշտպանվող տիպ-Այս տիպի մարդիկ էմոցիոնալ առումով շատ զուսպ են, նրանց գործողություններն ու սովորույթները ավելի բարդ են։ Նրանք խուսափում են արտահայտել իրենց կարծիքը ցանկացած թեմայի վերաբերյալ:վերաբերյալ։ Ծերությանը տրամադրված են հոռետեսորեն, և նախանձում են երիտասարդներին:երիտասարդներին։ Այս տիպի մոտ [[պաշտպանական մեխանիզմ]]ը արտահայտվում է բողոքներով։

# Թշնամական տիպ- Այս տիպի մարդիկ ագրեսիվ են, պայթուն, կասկածամիտ:կասկածամիտ։ Անվստահությունը մարդկանց հանդեպ ստիպում է նրանց խուսափել մարդկանց հետ շփումներում:շփումներում։ Այս մարդիկ չեն կարողանում ընդունել իրենց ծերության փաստը, և որպես թշնամի իրենց համարում են երիտասարդներին:երիտասարդներին։

# [[Ինքնամեղադրություն|Ինքնամեղադրող տիպ]]-Այս տեսակի մոտ ի տարբերություն նախորդ տեսակի, ագրեսիան ուղղված է ինքն իրեն:իրեն։ Նման մարդիկ քննադատում են, և արհամարհում են իրենք իրենց կյանքը:կյանքը։ Նրանք չեն նախանձում երիտասարդներին, չնայած շատ լավ գիատկցում են իրենց ծերացման փաստը:փաստը։ Մահը նրանց չի անհանգստացնում, նրանք դա ընկալում են որպես տառապանքներից փրկություն: փրկություն։

Ռոշակը, ընդհանրացնելով [[Բրոմլեյ]]ի և [[Լիվսոն|Լիվսոնի]]ի համատեղ աշխատանքները, առանձնացրել է ծերացման հետևյալ տեսակները.

* Ծերացման կառուցողական տիպ:տիպ։

Վերջին տիպին բնորոշ են ներքին [[հավասարակշռություն|հավասարակշռությունը]]ը, դրական հուզական տրամադրվածությունը, ինքնաքննադատությունը և [[հանդուրժողականություն|հանդուրժողականությունը]]ը մյուսների հանդեպ:հանդեպ։ Լավատեսական դիրքորոշումը կյանքի հանդեպ պահպանվում է մասնագիտական գործունեության ավարտից հետո:հետո։ Այս խմբին պատկանող մարդկանց ինքնագնահատականը բարձր է, նրանք ապագայի պլաններ են կազմում` հույսները դնելով շրջապատողների վրա:վրա։

Ծերության տարիքում սոցիալական և հոգեբանական անկարգավիճակը որոշող գործոնների շարքում կարևոր տեղ է զբաղեցնում ֆիզիկական առողջությունը, ֆիզիկական ակտիվության գործոնը:գործոնը։ Հենց այս գործոններով են մեծ չափով որոշվում ծեր մարդու տեղն [[ընտանիք|ընտանիքում]]ում և [[հասարակություն|հասարակության]] մեջ:մեջ։ Ֆիզիկական հնարավորությունների սահմանափակումը, հիվանդագին զգացողություններն ընկալվում են որպես ծերացման սկզբի ազդանշաններ:ազդանշաններ։ Մարդու [[գիտակցություն|գիտակցության]] մեջ ծերությունը առավելապես արտացոլվում է որպես [[ֆիզիոլոգիա]]կան տկարություն, հիվանդագին վիճակ:վիճակ։ Սա ծերության տարիքում կյանքով անբավարարվածության հիմնական պատճառ է:է։ Դրա հաճախակի հանդիպող հետևանքներից են [[զգացմունքներ|զգացմունքների]]ի աղքատացումը, կարծրացումը, շրջապատի նկատմամբ հետաքրքրության աստիճանական կորուստը մտերիմների հետ հարաբերությունների փոփոխությունը, ինքնագնահատականի անկումը։ Ծերացման գործընթացի նկատմամբ վերաբերմունքը հոգեկան կյանքի ակտիվ տարրերից է:է։ Ֆիզիկական և հոգեկան տարիքային փոփոխությունների գիտակցման պահերը, ֆիզիկական տկարության զգացողությունների բնականության ընդունումը ինքնագիտակցության նոր մակարդակ են կազմում:կազմում։ Դժվարությունների ակտիվ հաղթահարման ռազմավարության պարագայում դրսևորվում է գիտակցված վերաբերմունք սեփական տարիքային փոփոխություններին:փոփոխություններին։ Այս նոր դիրքը մեծամասամբ կախված է կոնկրետ մարդուց:մարդուց։ Դա կարող է հեգնական վերաբերմունք լինել սեփական անձի հանդեպ, հումորային գնահատական` նախկին ֆիզիկական հնարավորություններին, հիվանդագին ապրումներին:ապրումներին։ Այդ ապրումների նկատմամբ անտարբերությունը, որը հաճախ հանդիպում է խորը ծերության ժամանակ, դիտարկվում է որպես կենսական տոնուսի խորը իջեցում:իջեցում։ Ծերության տարիքում պահանջմունքները նույնն են, ինչ կյանքի նախորդ փուլերում:փուլերում։ Ռոշակի տվյալներով ծերունական տարիքում փոխվում է պահանջմունքի հիերարխիան, կառուցվածքը:կառուցվածքը։ Պահանջմունքային ոլորտի կենտրոն են գալիս տառապանք|տառապանքից խուսափելու, ապահովության, ինքնավարության և անկախության, ուրիշների վրա սեփական հոգեկան դրսևորումները պրոյեկտելու [[պահանջմունքներ|պահանջմունքները]]:ը։ Միաժամանակ հետին պլան են մղվում ստեղծագործության, սիրո, ինքնաիրացման և ընդհանրության զգացման պահանջմունքները:պահանջմունքները։ Կյանքի ուշ փուլում տեղի է ունենում ժամանակավոր կենսական հեռանկարի ընդհանուր փոփոխություն:փոփոխություն։ Անցյալը գնալով ծանրանում է, ապագան թվում է ավելի ու ավելի սահմանափակ:սահմանափակ։ Ավելի մեծ նշանակություն ունեն ներկան և անցյալի մասին հիշողությունները, քան ապագան:ապագան։ Շատ ծերեր սկսում են ապրել «Այսօրվա օրով» յուրաքանչյուր օրը լցնելով առողջության և կենցաղի մասին հոգսերով:հոգսերով։ Լավ ֆիզիկական վիճակը ընդհանուր տարիքային փոփոխությունների չափավոր բնույթը, երկարակեցությունը, ակտիվ գործունեության պահպանումը, բարձր հասարակական դիրքը, կողակցի և երեխաների առկայությունն ու աջակցությունը, նյութական ապահովվածությունը չեն երաշխավորում ծերության, որպես կյանքի բարենպաստ փուլի ընկալումը։ Ըստ [[Շախմատով|Շախմատովի]]․ի․

* Հատուկ կողմնորոշվածություն դեպի ներկան- այս մարդիկ անցյալի որևէ պրոյեկցիա չեն անում, միաժամանակ չկան ապագայում գործնական ակտիվության ծրագրեր:ծրագրեր։ Ներկան ընդունվում է առանց հերքումների և առանց դրական փոփոխությունների ծրագրերի:ծրագրերի։

* Նախկին նպատակային [[դիրքորոշում|դիրքորոշումների]]ների, կանոնների և համոզմունքների վերանայման միտում:միտում։ Նմանատիպ մտավոր աշխատանքը բերում է նոր, մտահայեցական, հանգիստ և ինքնաբավ կենսական դիրքի մշակման:մշակման։ Շրջապատող կյանքը, առողջական ներկա վիճակը, ֆիզիկական թուլությունները, կենցաղը ընդունվում են այնպես, ինչպես կա։

* Նոր հետաքրքրությունների առաջացում, որոնք բնորոշ չեն տվյալ մարդուն:մարդուն։ Դրանց շարքում հատկապես առանձնանում են վերաբերմունքը բնության նկատմամբ, ստեղծագործելու հակումը, անշահախնդրորեն շրջապատին, առաջին հերթին է հիվանդներին և թույլերին օգտակար լինելու ցանկությունը, երբեմն առաջին անգամ ի հայտ է գալիս սերը [[Կենդանիներ|կենդանիներիկենդանիներ]]ի նկատմամբ:նկատմամբ։

* Կայուն [[մտավոր աշխատանք|մտավոր աշխատանքը]]ը, որն արտացոլում է անցյալի կենսափորձը, նախկին գործունեությունը իմաստավորելու ձգտումը:ձգտումը։ Նախկին հաջողությունները գիտելիքների կուտակման մեջ, ձեռքբերումներն ու կոչումները կորցնում են իրենց նախկին կարևորությունը, և քիչ նշանակալի են թվում:թվում։ Ընտանեկան և բարեկամական հարաբերությունների կայունությունն ու անկեղծությունը նույնպես քիչ կարևոր են դառնում:դառնում։ Նյութական արժեքները, որոնք ձեռք են բերվել կյանքի ընթացքում, նույնպես ոչ էական են: են։

[[Հոգեբանական վիտաուկտը]] ուշ տարիքում ես-ի կայունացման և փոխհատուցող գործոններն են:են։ Դրանցից են բարձր համարժեք ինքնագնահատականը` կենտրոնացումը բնավորության դրական գծերի վրա, իդեալական և հասանելի ինքնագնահատականների նվազումը, դրանց մերձեցումը իրական ինքնագնահատականին, [[Ինքնավերաբերմունք և ինքնագնահատական|ինքնավերաբերմունքի]] հարաբերականորեն բարձր մակարդակը, սեփական դիրքի բարենպաստության ընդունումը, դեպի երեխաների և թոռների կյանքը կողմնորոշումը, ինքնագնահատման ռետրոսպեկտիվ բնույթը:բնույթը։ Հոգեբանական ծերացումը ներքին հակասական բնույթ ունի, ինչն իր արտացոլումն է գտնում մարդու ես-կոնցեպցիայի որակական յուրօրինակության և տարաուղղված միտումների մեջ, և պայմանավորում է կտրուկ արտահայտված անհատական տարբերություններ:տարբերություններ։

Հաջողակ ծերացման հայեցակարգը նկատելի դարձավ 1950 թվականներին, և ճանաչվեց ավելի 1980 թվականներին:թվականներին։ Բարեհաջող ծերացումը իր մեջ ներառում է․

* Ակտիվ գործընթացներում ներգրավվածությունը:ներգրավվածությունը։

Առանձնացվել են երեք հիմնարար գործոնները, որոնք նպաստում են բարեհաջող ծերացմանը:ծերացմանը։ Այդ գործոններն են.

* Ակտիվ ներգրավվածությունը կյանքում

Գոյություն ունեն ունիվերսալ [[տարիքային փոփոխություններ]], ծերացման պրոցեսը յուրաքանչյուր մարդու համար յուրահատուկ է :։ Այն առաջանում է ծերացման պրոցեսների և մյուս ազդեցությունների խաչման արդյունքում, որոնք առաջ են գալիս որպես [[առողջություն|առողջության]], և կենսափորձի վրա ազդող մի շարք գործոններ:գործոններ։ Ըստ Մեչնիկովի մարդու ծերացման և բարեկեցության գործընթացը հնարավոր կլինի երկարացնել միայն ու միայն նորմալ [[հիգիենա]]յին հետևելով, հակառակ դեպքում մարդու կյանքը ավարտվում է վաղ շրջանում:շրջանում։ Հիվանդությունը ամբողջապես կառավարելու հեռանկարները Մեչնիկոֆին հնարավորություն տվեցին ձևավորել իր օպտիմիստական պնդումը, որն էլ ենթադրում էր, որ գիտությունը վերջին հաշվով մեծ ազդեցություն է ունենում մարդու առողջության վրա, և վկայում, որ մարդու կյանքն ավարտվում է վաղ շրջանում միայն ու միայն ոչ օպտիմալ հիգիենան պահպանելու պատճառով:Ըստպատճառով։Ըստ [[Նատա Շոկ]]ի ծերացումը չի հանգեցնում մարդու օրգանիզմի ֆունկցիաների կրճատմանը:կրճատմանը։ Նման սահմանումը նրան հնարավորություն տվեց տարբերակել ծերացման անատոմիկ գործողությունները էիոլոգիկ հիվանդություններից, որոնցով հաճախ տառապում են մեծահասակները:մեծահասակները։ Հենց դրանք կարող են առաջացնել ֆունկցիաների կրճատմանը:կրճատմանը։ Շոկն ասում էր, որ ծերացումն ու հիվանդությունները չեն հանդիսանում հոմանիշներ:հոմանիշներ։ Կան ծերացման և էթոլոգիական հիվանդությունների պրոցեսներ :։ Այս երկուսի միջև հարաբերությունները չեն հանդիսանում անխուսափելի իրողություններ :։ Ծերացումը հանդիսանում է դինամիկ հավասարակշռություն:հավասարակշռություն։ Ծերացման տեմպը տարբերվում է այս կամ այն օրգանիզմի տարբերությունից ելնելով, չնայած, որ դա ամբողջական օրգանիզմ է, որը զարգանում է, իսկ վերջում էլ մահանում է:է։ Մեչնիկովը ենթադրում էր, որ եթե ծերացման կործանիչ գործընթացները մարդու օրգանիզմում կարելի լինի կառավարել, ապա ուշադրության կենտրոնում կգտնվի [[ինտելեկտ]]ի պահպանության ու հասարակության կողմից առավել օգտակար ծառայությունների ընդլայնման [[ունակություն|ունակությունը]]ը, միայն այդ դեպքում հնարավոր կլինի ապրել նորմալ կյանքով, և սպասել մինչև բնական մահը վրա հասնի:հասնի։ Ըստ [[Բարկեր]]ի հիվանդները պետք է տեղեկացված լինեն իրենց բոլոր հիվանդությունների մասին, որպեսզի հետագա տարիներին հասարակության համար շարունակեն մնալ օգտակար գործոն, ինչպես նաև ֆինանսական հարաբերություններում կարևոր տեղ զբաղեցնեն:զբաղեցնեն։ Բարկերը առանձնացրել է նաև բժիշկների վերաբերմունքը, նրանց` հիվանդներին համապատասխան խորհուրդների տալու ձևերը, որոնք ևս ազդում են հիվանդի հետագա կյանքին պայքարելու վրա, այս տեսակի խնդիրները հիմնականում կապվում են ծերացման հետ, քանի որ այս շրջանում արդեն ավելի է մեծանում կենսաբանական - սոցիալական– մշակութային որոշումների կայացման հնարավորությունները:հնարավորությունները։ Ըստ [[Էրիքսոն]]ի մարդն իր զարգացման ընթացքում անցնում է [[զարգացում|զարգացման]] 8 հիմնական փուլերով, որոնցից ամենակարևոր փուլը ըստ Էրիքսոնի կարելի է համարել ավարտման փուլը, այն հնարավորություն է տալիս մարդուն հասկանլ իր կյանքի անցած 7 փուլերը ու կյանքի ավարտի վրա ազդող հիմնական գործոնները:գործոնները։ Նման եղանակով էլ, համապատասխան Շոկի կողմից առաջադրած երրորդ [[աքսիոմա|աքսիոմային]]յին, Էրիքսոնը դեմոնստրացրել է կյանքի գնահատման կարևորությունը մինչ ծերություն, որպես կարևորագույն և կենտրոնական տարր, որի անմիջական օգնությամբ հնարավոր կլինի փոխել կյանքի հետագա որակը: որակը։

# Анцыферова Л.И. Психологиа старост :։ Особенности развития личности в период поздней взрослости.

# Крайг Г. Психология развития. 7-е межд. издание. — СПб.:։ Питер, 2000.

# Монтень, М. Опыты / М. Монтень. - М.:Эксмо։Эксмо, 2007.

# Barker , L. F. ( 1939 ). Problems og ageing :։ Biological and medical aspects . Baltimore , MD :։ Williams & Wilkins Company.

# Erikson , E. ( 1950 ). Childhood and society. New York :։ W.W. Norton & Company , inc.

# Metchnikoff , E. (1908) . The prolongation of life :։ Optimistic studies ( P.C. Mitchell , Ed. & Trans.). New York :։ The Knickerbocker Press.

# Nascher , I. L. (1916). Geriatrics :։ Philadelphia , PA :։ Blakiston :։

# Shock , N. W. (1951) . Trends in gerontology . Stanford , CA :։ Stanford University Press.

# World Health Organization . World Health Day 2012 - Ageing and Health.