«Կորեա»–ի խմբագրումների տարբերություն

Մինչև [[19-րդ դար]]ի վերջը Կորեայի գրականությունը երկլեզվյան էր՝ խանմուներեն և կորեերեն։Կորեերենկորեերեն։ Կորեերեն գրականության հնագույն նմուշները մինչև [[15-րդ դար]]ի կեսերը չինական ձևափոխված հիերոգլիֆներով գրառված 25 ոչ մեծ բանաստեղծություններ են՝ խյանգաներ («հայրենի երկրի երգեր»), որոնք ստեղծվել են 7-11-րդ դարեր։ Կորեական այբուբենով առաջին ստեղծագործությունն է «Զոն երկինք թռչող վիշապին» ([[1445]])։ 16-17-րդ դարերի գրականության մեջ տիրապետել է բնանկարային քնարերգությունը։ Իմդինյան ազատագրական պատերազմի ([[1592]]-[[1598]]) անմիջական արտահայտությունն էր Պակ Ին Նոյի ([[1561]]-[[1642]]) հայրենասիրական քնարերգությունը։ Կորեերենպոեզիան ամփոփվել է «Կանաչ լեռների Երկրի անթառամ խոսքեր» (մոտ [[1727]]) և «Ծովից արևելք ընկած Երկրի երգեր» ([[1763]]) անթոլոգիաներում։Սիրայինլիրիկանանթոլոգիաներում։ Սիրայինլիրիկան ծաղկման է հասել Սին Զե Հյոյի ([[1812]]-[[1884]]) ստեղծագործության մեջ։ 17-19-րդ դարերում տարածված է եղել կորեերեն պատմվածքը՝ սոսոլը։ Այս շրջանում են ստեղծվել հերոսական էպոպեան՝ «Իմդինյան ժամանակագրություն»-ը ([[17-րդ դար]]), խո Գյունի ([[1569]]—[[1618]]) «Պատմություն խոն Գիլ Դոնի մասին», «Պատմություն Սիմ Չխոնի մասին» ([[18-րդ դար]]), «Պատմություն նապաստակի մասին» (18-րդ դար) գործերը։ Երևան են գալիս ազգային վեպեր (Կիմ Ման Զուն, [[1637]]-[[1692]], «Իննի մշուշային քունը» և այլն)։ Ի»անմուներենով պոեզիայի վերջին ներկայացուցիչներից են Չոն Յակ Ցոնը ([[1762]]-[[1836]]), Կիմ Սակկատը ([[1807]]-[[1864]]) և ուրիշներ։ Լի Ին Զիկի ([[1862]]-[[1916]]) և Լի Իսե Զոյի ([[1869]]-[[1927]]) կուլտուր-լուսավորական գաղափարներով տոգորված վեպերը նշանավորել են նոր արձակի շրջանը։ ժամանակակից կորեական նովելի կազմավորման գործում մեծ դեր են խաղացել գրող և բուրժ. նացիոնալիզմի գաղափարախոս Լի Գվան Սուն ([[1892]]-[[1951]]), նատուրալիստ-գրողներ Ցոմ Սան Սոպը ([[1897]]-[[1963]]) և Կիմ Դոն Ինը ([[1900]]-[[1951]])։ Ճապոնիայի կողմից Կորեայի բռնագրավումը ([[1910]]) ժամանակավորապես կասեցրեց կորեական գրականության զարգացումը։ [[1919]] թվականի ապստամբության ճնշումից հետո տարածում ստացան զանազան անկումային ուղղություններ։ Միաժամանակ մարքսիզմի ազդեցությամբ ձևավորվեց պրոլետարական գրականությունը։ Վերջինիս նախակարապետը եղավ այսպես կոչված նոր ուղղության դպրոցը (սինգյոնխյանփհա), որի ներկայացուցիչներն են բանաստեղծ Լի Իք Մանը ([[1895]]-[[1932]]), նովելագիր Չխվե Սո ԻուԿ ([[1901]]-[[1932]]) և ուրիշներ։ [[1925]] թվականին ստեղծվել է պրոլետարական արվեստի Կորեական ֆեդերացիան (արձակվել է 1935 թվականին), որի մեջ մտել են արձակագիրներ Սոն Ցոնը (ծն. [[1903]]), Լի Գի Ցոնը (ծն. [[1895]]), Չո Մյոն Ւփն ([[1894]]-[[1942]]), Լի Բուկ Մյոնը (ծն. [[1908]]), բանաստեղծներ Լի Սան իյվան ([[1900]]-[[1943]]), Պակ Սե Ցոնը (ծն. [[1902]]), Պակ Փհար Ցանը (ծն. [[1905]])և ուրիշներ։ Այդ ժամանակ երևան եկան Լի Գի Ցոնի և կին գրող Կան Դյոն էի ռեալիստական վեպերը։

Նշանակալից չափով զարգացել է մոնումենտալ քանդակագործությունը, փաթեթների վրա տուշով և ջրաներկերով գեղանկարչությունը։ Ծաղկման են հասել քարե և ճենապակյա կերտվածքները։Լիկերտվածքները։ Լի դինաստիայի օրոք ([[1392]]-[[1910]]) ստեղծվել են պալատների հոյակապ անսամբլներ (Կյոնբոկկունը Հանսոնում, [[1394]], քանդվել է 16-րդ դարում, վերականգնվել 19-րդ դարում, կրկին կործանվել [[1950]]-[[1953]] թվականներին)։ Պաշտամունքային կառույցներից շքեղությամբ աչքի են ընկնում Թխոնդոսի մենաստանը ([[16-րդ դար]], Կյոնսան Նամդո գավառում), Վոնգակսա մենաստանի պագոդան Հանսոնում ([[1467]])։ Կորեայի ժողովրդական բնակարանները քարից, կավից, փայտից պատրաստված ցածր, միհարկանի տներ են, հատակի տակ ինքնատիպ ջեռուցման համակարգով («օնդոլ»)։ Կերպարվեստի զարգացման գործում նշանակալի դեր է խաղացել [[16-րդ դար]]ում պալատին կից կազմակերպված Տոխվասո հաստատությունը, որը ծառայել է որպես գեղանկարչության ակադեմիա։ 15-16-րդ դարերի խոշոր բնանկարիչներից են Ան Գյոնը, Կան Ւփ Անը, Կիմ Սիկը, Չոն Սոնը, կենցաղագիր Ցուե Դու Սոն, «ծաղիկներ-թռչուններ» ժանրի վարպետ Լի Ամը։ [[18-րդ դար]]ում գործել են դեմոկրատական ուղղության կենցաղագիրներ, բնանկարիչներ, դիմանկարիչներ Կիմ Խոն Դոն, Կիմ Դիկ Սինը, Սին Ցուն Բոկը, անիմալիստներ Սիմ Սա Զոնը, Պյոն Սան Բյոկը։ Ավանդական «ծաղիկներ-թռչուններ» ժանրի 19-րդ դարի նշանավոր վարպետներից են Չան Սին Օպը, Նամ Դե Օւն։ 19-րդ դարի վերջին աշխատել են նաև յուղաներկով։ 15-19-րդ դարերում շարունակվել է ճենապակու, խեցեղենի արտադրության կատարելագործումը։ ճապոնական գաղութատիրության շրջանում ([[1910]]-[[1945]]) կառուցվել են եվրոպական և ճապոնական ճարտարապետության ազդեցությունը կրող շենքեր։ Այդ ժամանակ են աշխատել քանդակագործ Կիմ Բոկ Չինը [պրոլետարական արվեստի կորեական ֆեդերացիայի ([[1925]]-[[1935]]) առաջին ղեկավարներից] և այլ առաջադեմ արվեստագետներ, որոնք ճշմարտացիորեն են արտացոլել կորեական ժողովըրդի՝ անկախության համար մղած պայքարը։

Կորեական երաժշտության լադային կառուցվածքի հիմքը կազմում է դիատոնիկայի և քրոմատիզմի տարրերով պենտատոնիկան։Ավանդականպենտատոնիկան։ Ավանդական երաժշտական ձևերը կազմավորվել են մ. թ. 3-9-րդ դարերում։ Այդ շրջանի վերջում արքունիքին կից գոյություն են ունեցել երգչախմբային և գործիքային անսամբլներ։ Նշանակալից էր բազմաթիվ երաժշտական գործիքների (այդ թվում՝ կոմունգոյի՝ լյուտնյայի տիպի 6-լարանի կսմիթավոր նվագարան) ստեղծող Վան Սանակի ([[6-րդ դար]]) և երգիչ, 200-ից ավելի կոմպոզիցիաների հեղինակ, կայագիմ կսմիթավոր նվագարանի (գուսլիի տարատեսակներից) ստեղծող Ուրիկի ([[6-րդ դար]]ի վերջ) գործունեությունը։ Ուրիկի աշակերտներից և հետնորդներից էին Կեգոն, Մանդոկը, Նիմունը (բոլորն էլ 6-րդ դար), Օկ Պո Դոն ([[8-րդ դար]]) և ուրիշներ։ [[14-րդ դար|14]]-[[16-րդ դար|16-րդ]] դարերում մայրաքաղաքում հանդես են եկել մեծ նվագախմբեր ու երգչախմբեր, գործել են բազմաթիվ խոշոր երաժիշտներ։ Կորեայի երաժըշտության զարգացման համար մեծ դեր է կատարել Պակ Ցոնը ([[15-րդ դար]]), որը հիմնադրել է առաջին երաժշտական ուսումնական հաստատությունը, դասակարգել հին նվագարանները և հայտնի էր որպես պալատական և ժողովրդական երաժշտական ստեղծագործությունների կատարող։ 1432 թվականին ընդունվել է կանոնական պալատական նոր երաժշտություն, և ստեղծվել նոտագրության հատուկ համակարգ, որի շնորհիվ և պահպանվել են հնագույն մեղեդիները։ 1493 թվականին Սոն Սյոնը և ուրիշներ կազմել են «Երաժշտագիտության հիմունքներ» կորեական երաժշտական հանրագիտարանը։ [[16-րդ դար]]ի 2-րդ կեսից Կորեայի երաժըշտական արվեստն անկում է ապրել։ Զարգացել են հիմնականում ժող. երգի ժանրերը։ [[17-րդ դար|17]]-[[18-րդ դար|18-րդ]] դարերում երաժշտության վերածնունդը կապված էր պհանսորի ասերգի հետ (կատարողները՝ Ւ^ա իսսն Դամ, Չխվե Սոն Դալ, Կվոն Սամ Դիկ)։

ԿԺԴՀ Ժողովրդական իշխանության տարիներին գաղութային հետամնաց երկրից դարձել է ինդուստրիալ պետություն։ Կորեայի հյուսիսային մասում սոցիալ-տնտեսական վերափոխումը (հողային ռեֆորմը և արդյունաբերության ազգայնացա մը [[1946]] թվականին, գյուղատնտեսական կոոպերացումը [[1953]]—[[1958]] թվականներին) հանգեցրեց արտադրողական ուժերի արագ վերելքին։Սոցիալիզմինյութատեխնիկականվերելքին։ Սոցիալիզմինյութատեխնիկական բազայի ստեղծումից հետո արդյունաբերական արտադրանքի միջին տարեկան աճը [[1957]]—[[1970]] թվականներին կազմում էր 19,1% , արդյունաբերության բաժինը ազգային եկամտում [[1969]] թվականին հասել էր 65%-ի։ [[1976]] թվականին ավարտվել է Անջու և Հարավային Չհոնջին նոր քաղաքների կառուցումը։

Ծննդի և մահացության վերաբերյալ ճշգրիտ տվյալներ չկան։ Ներկայումս վերացվել են հատուկ վտանգավոր հիվանդությունները։ [[1950]]—[[1953]] թվականների պատերազմի ընթացքում Կորեան կորցրեց բուժկանխարգելիչ հիմնարկների 95,6%-ը։ [[1964]] թվականին կար 5,3 հզ. հիվանդանոց և պոլիկլինիկա (51,1 հզ. հիվանդանոցային մահճակալով)։ Հիվանդանոցային ցանցի վերակառուցմանը մեծ օգնություն են ցույց տվել սոցիալիստական երկրները [[1967]] թվականի վերջում Կորեայում աշխատել են 22,1 հզ. բժիշկ և բուժակ (չհաշված զինվորականը), 380 բնակչին՝ 1 բժիշկ։ Գործում են 3 ([[1964]]) բժշկական ինստիտուտնոր, ռազմաբժշկական ակադեմիա և բժշկական գիտությունների ակադեմիա։ Միջին բուժաշխատողներ են պատրաստում 7 տեխնիկումներ, մանկաբարձական 12 և բուժքույրական 58 դպրոց։ ժողովրդական կրթությունը։ճապոնականկրթությունը։ Ճապոնական օկուպացիայի տարիներին վարվել է կրթության և կորեական կուլտուրայի սահմանափակման քաղաքականություն։ Ազատագրվելուց ([[1945]]) հետո ԿԺԴՀ-ում ստեղծվել են 4-ամյա դպրոցներ, ուսուցումը տարվել է մայրենի լեզվով։ [[1948]] թվականին ԿԺԴՀ-ի կառավարությունը որոշում է ընդունել [[1950]] թվականից համընդհանուր պարտադիր տարրական 4-ամյա կրթության մասին։ [[1958]] թվականից բոլոր տիպի ուս. հաստատություններում ուսուցումը դարձել է ձրի։ [[1958]]-[[1959]] ուսումնական տարում ԿԺԴՀ-ում առաջին անգամ մտցվել է 7-ամյա պարտադիր կրթություն։ [[1959]] թվականին օրենք է ընդունվել տարրական (4 տարի), ոչ ւրիվ միջնակարգ (3 տարի), տեխնիկական (2 տարի) և բարձրագույն տեխնիկական (2 տարի) դպրոցների մասին։ [[1967]]-[[1968]] ուսումնական տարում մտցվել է համընդհանուր պարտադիր 9-ամյա ուսուցում։

[[1945]] թվականից հյուսիսային Կորեայում ([[1948]] թվականից՝ ԿԺԴՀ) սկսել է կազմավորվել սոցիալիստական գրականությունը։ [[1946]] թվականից Կորեայի գրողները միավորվել են հյուսիսային Կորեայի գրականության և արվեստի գործիչների ասոցիացիայի մեջ։ Ժողովրդականություն է վայելել բանաստեղծ-հռետոր Չո Գի Չխոնը ([[1913]]—[[1951]])։ Գյուղի դեմոկրատական վերափոխումներն են արտացոլված Չխվե Մյոն Իկի, Չխոն Սե Բոնի պատմվածքներում ու ակնարկներում, Լի Գի Ցոնի «Հող» ([[1948]]-[[1960]]) վեպում։ [[1950]]—[[1953]] թվականների հայրենական ազատագրական պատերազմով է պայմանավորված հերոսական և հայրենասիրական թեմաների երեան գալը։ 1953 թվականին ստեղծվել է Կորեայի գրողների միությունը։Ետպատերազմյանմիությունը։ Ետպատերազմյան գրականության հիմնական թեման մնում է խաղաղ, ստեղծագործ աշխատանքը։ Պոեզիա են գալիս նոր ուժեր՝ Լի խո Իլ, Պեկ Ին Զուն և ուրիշներ։Զարգանումուրիշներ։ Զարգանում է ժամանակակից վեպը (Չուն Սե Զուն, Չխոն Սե Բոն, Օմ Խին Սոպ)։ [[1960]]-ական թվականներին հայտնվեցին պատմական խոշոր կտավներ [Լի Գի Ցոնի «Թումանգան գետը» ([[1954]]-[[1961]]), Պակ Սե Ցոնի «Տայգայի պատմությունը» ([[1962]] և այլն]։ [[1960]]-ական թվականների վերջի-1970-ական թվականների սկզբի գրականության մեջ արտացոլված են սոցիալիստական շինարարության հաջողությունները։

ԿԺԴՀ-ի կազմավորումից ([[1948]]) ե [[1950]]—[[1953]] թվականների պատերազմից հետո մեծ Փխենյանի կենտրոնական մասի կառուցապատումը ([[1950]]-ական թվականներ) Օդերևութաբանական տվյալների ստացումը ռադիոընդունիչ սարքերի օգնությամբ թափ է առել քաղաքաշինությունը։ [[1945]]-[[1953]] թվականներին մշակվել է Փխենյանի գլխավոր հատակագիծը, վերականգնվել և վերակառուցվել են Խամխինը, Վոնսանը, Սարիվոնը, Կեսոնը, Նամփհոն և այլ քաղաքներ։ Երկրով մեկ ծավալվել է արդ. և հիդրոտեխնիկական կառույցների, հիվանդանոցների, դպրոցների, մշակույթի պալատների, կինոթատրոնների շինարարությունը։ Դրանց ստեղծմանը կորեական ճարտներ Կիմ Զոն խիի, Լի խյոնի, Պակ իկ խվանի, Սին Սուն Գյոնի և ուրիշների հետ մասնակցում են արտասահմանյան մասնագետներ։ [[1950]]-ական-[[1960]]-ական թվականների սկզբի հասարակական շենքերի ճարտմեջ խորապես դրսևորվել է կորեական միջնադարյան ճարտարապետության ձևերի օգտագործման միտումը (Փխենյանի մեծ թատրոն, [[1960]])։ [[1960]]-ական թվականների 2-րդ կեսից կիրառվում են շինարարական նոր կոնստրուկցիաներ և նյութեր, ստեղծվում են ճարտ. ձևերի պարզ ու լակոնիկ, ռացիոնալ նախագծմամբ աչքի ընկնող կառույցներ (Կիմ Իր Սենի անվ. պետ. համալսարանը, 2-րդ հերթ, [[1972]])։ Գեղարվեստի ազգային ավանդույթների (այդ թվում՝ տուշով և ջրաներկով գեղանկարչության) վերածննդին ու լայն զարգացմանը նպաստել է [[1946]] թվականին հիմնադըրված հյուսիսային Կորեայի գրականության և արվեստի գործիչների ասոցիացիան, որի կազմի մեջ է կերպարվեստի գործիչների միությունը։ Տուշով ու ջրաներկով ազգային գեղանկարչության տեխնիկայով են աշխատում նկարիչներ Լի Չխոնը, Չխվե Գյոն Գինը, Լի Սոկ խոն, Չոն Յոն Մանը, որոնք դիմում են ինչպես ավանդական (օրինակ, «ծաղիկն եր-թռչուններ» ժանրին), այնպես էլ ժամանակակից (ժողովըրղի մարտական և աշխատանքային սխրագործությունների պատկերումը) թեմաների։ Ցուղաներկի տեխնիկայով են ստեղծագործում (հիմնականում կենցաղային և պատմական թեմաներ) նկարիչներ Կիմ Զոն Նամը, Պակ Մյոն խուն, Պխո Մե Զոնը, Մուն խակ Մուն։ Զարգանում են գրաֆիկան (նկարազարդում, էստամպ, պլակատ. Կիմ Դոն Զուն, Պե Ուն Սոն, Պակ Սին քսի), հաստոցային և մոնումենտալ քանդակագործությունը (Մուն Մոկ Օ, խան Ցոն Աիկ, Չո Գյու Բոն)։ Հին ավանդույթները պահպանվում են դեկորատիվկիրառական արվեստում (բրուտագործություն, ասեղնագործություն, լաքապատ իրերի պատրաստում)։Փխենյանում։ Փխենյանում [[1953]] թվականին հիմնադրվել է Կորեական նկարիչների միությունը, [[1954]] թվականին՝ Կորեական ճարտարապետների միությունը։