«Օնտոգենեզ»–ի խմբագրումների տարբերություն

Content deleted Content added
չ կետադրական և վիքիֆիկացման ուղղումներ, փոխարինվեց: : → ։ (5) oգտվելով ԱՎԲ
չ ոճակական ուղղումներ
Տող 1.
{{միացնել|Սաղմնային զարգացում}}
{{անաղբյուր}}
'''Անհատական զարգացումը''' կամ '''օնտոգենեզը''' ({{lang-el|οντογένεση}}՝ ον — էակ և γένεση- զարգացում), յուրաքանչյուր [[անհատ]]ի [[զարգացում]]ն է՝ սկսած [[ձվաբջիջ|ձվաբջջի]] [[բեղմնավորում]]ից մինչև նրա [[մահ]]ը։ Բեղմնավորումից առաջացած [[զիգոտ]]ը, ինչպես [[անսեռ բազմացում|անսեռ բազմացման]] ժամանակ մայրական [[օրգանիզմ]]ից առաջացած ժառանգը, սկիզբ է դնում նոր օրգանիզմի անհատական կյանքին։
 
Օնտոգենեզը իրենից ներկայացնում է օրգանիզմի [[բջիջ]]ների բազմացման, տարբերակման, [[հյուսվածք]]ների, [[օրգան]]ների կազմավորման, նրանց գործառնությունների կարգավորման, մորֆոլոգիական, ֆիզիոլոգիական ձևավորման բարդ արոցեսների մի ամբողջ համալիր։ Այդ պրոցեսներն ընթանում են՝ մի կողմից ընդօրինակելով (կրկնելով) նախնիների առանձնահատկությունները, մյուս կողմից պայմանավորվում են այն [[միջավայր]]ով, որում հանդես է գալիս ձևավորվող օրգանիզմը։
 
Այսպիսով, օնտոգենեզը տվյալ օրգանիզմի արտաքին միջավայրի կոնկրետ պայմաններում ժառանգական հնարավորությունների դրսևորումն է։ Յուրաքանչյուր [[տեսակ]] ունի իր պատմական անցյալը։ Բնության մեջ սկիզբ առնելով և պատմական երկար ժամանակաշրջանում փոփոխությունների ենթարկվելով, այն հասել Էէ իր ներկա վիճակին։ ԱյդՏեսակի երկարանցած ուղին՝այդ տեսակիերկար անցածուղին՝ ճանապարհը, կոչվում է [[ֆիլոգենեզ]]։ Օնտոգենեզը և ֆիլոգենեզը սերտ կապի մեջ են և միմյանցով պայմանավորված։ Օնտոգենեզի մասին [[ուսմունք]]ը կենսաբանական բնավառբնագավառ է, որն ուսումնասիրածուսումնասիրում է կենդանի էակի զարգացման պրոցեսը նրա ծնվելուց սկսած մինչև մահը։
 
Միաբջիջ [[էուկարիոտներ]]ի մոտ, որոնք բազմանում են [[վեգետատիվ բազմացում|վեգետատիվ]] ճանապարհով, այդ փոփոխություններն անհամեմատ շատ են հատկապես բազմաբջիջ էուկարիոտների մոտ, որոնք օժտված են սեռական բազմացումով։
Տող 15.
[[Պատկեր:Baer embryos.png|thumb|300px|Տարբեր ողնաշարավորների սաղմերի ուսումնասիրությունը, զարգացման տարբեր շրջաններում: [[Հեկկել]]ը արհեստականորեն նվազեցրել է սաղմերի միջև եղած տարբերությունը, որպեսզի հաստատի ռեկապիտուլյացիայի տեսությունը]]
 
[[Մանրադիտակ]]ի գյուտից հետո, երբ հայտնաբերվեցին [[սեռական բջիջներ]]ը, պրեֆորմիստները երկու ճամբարովճամբարի հանդես եկան՝բաժանվեցին՝ օվիստների և անիմալկուլիստների։ Առաջինը պատրաստի օրգանիզմը տեսնում էր ձվաբջջում, երկրորդը՝ սպերմատոզոիդում։ Առաջ քաշվեց նույնիսկ սաղմերի ներդրման տեսությունը, որի համաձայն նախնական բջջում կան ապագա սերունդների բոլոր սաղմերը ([[Հալեր|Ա. Հալեր]], [[Բոնե|Շ. Բոնե]])։

Առաջին հարվածը պրեֆորմիզմին հասցրեց ռուս գիտնական, ակադեմիկոս [[Վոլֆ|Կ. Վոլֆը]] (1733-1794) իր [[«Սաղմնավորման տեսություն»]] աշխատությամբ (1759)։ Նա նկարագրեց հավի ճտի զարգացումը և ապացուցեց, որ սաղմի զարգացման վաղ փուլերում կա միապաղաղ, ոչինչ չպարունակող նյութ, որից ձևավորվում է օրգանիզմը։ Նա զարգանում է աստիճանաբար և նորագոյացումների ճանապարհով։ Վոլֆը հանդիսացավ [[էպիգենեզ]]ի (հաջորդական նորագոյացումներով զարգացում) տեսության հիմնադիրը։
 
Պրեֆորիզմի և էպիգենեզի վեճը իր գագաթնակետին հասավ [[18-րդ դար]]ում։ Իհարկե, Վոլֆի առաջարկած էպիգենեզի տեսությունը զգալի ազդեցություն է թողել էվոլյուցիայի հայեցակարգի ձևավորման վրա, սակայն անհրաժեշտ է նշել, որ այդ տեսության հիմնական սահմանափակությունը բնության երևույթների նկատմամբ պատմական մոտեցման բացակայությունն էր։ Նա անտեսում էր նյութի անցած պատմական ուղին, որը հասցրել է այնպիսի մի աստիճանի, որում նա ընդունակ է ոչ միայն հակազդելու արտաքին ուժերին, այլև զարգանալու իր ներքին սեփական [[օրենք]]ներով։
Տող 21 ⟶ 23՝
Միանգամայն սխալ Է օրգանիզմը կտրել միլիոնավոր տարիների ընթացքում ձեռք բերած պատմական այն լիցքից, այն յուրահատկություններից, որոնք բնորոշ են նրան։ Հենց այդ յուրահատկություններով է [[նյութ]]ի զարգացման կենսաբանական ձևը տարբերվում մյուս ձևերից։
 
[[19-րդ դար]]ում [[Բեր|Կ. Բերը]] (1792-1876) հաստատեց Վոլֆի հիմնական եզրակացությունը, բայց չբաժանեցչկիսեց նրա պարզունակ պատկերացումները։ Նա ապացուցեց, որ ձվաբջջի պարունակությունը միատարր չէ, այլ ունի իր որոշակի ներքին հնարավորությունները։ Զարգացման պրոցեսում նա աստիճանաբար տարբերակվում է և ի վերջո ձեռք բերում իրեն հատուկ կառուցվածք։
 
ժամանակակիցԺամանակակից [[գիտություն]]ը հաստատում է, որ ապագա օրգանիզմը ձվաբջջում դետերմինացված է ([[լատիներեն|լատ.]] determinaze - կանխորոշված)։ Ամեն [[տեսակ]] ունի իր նմանը առաջացնելու ներքին հնարավորություններ։ Հավի ձվից աոաջանում է հավ, փղից՝ փիղ և այլն։
 
Համաձայն [[գենետիկա]]յի՝ յուրաքանչյուր օրգանիզմի ձևավորումը պայմանավորված է գենետիկական գործոններով, [[գեն]]երի համակցությամբ։ Բայց այդ գեները չեն համարվում այդ օրգանիզմի սկզբնակները. նրանք ո՛չ կառուցվածքով և ո՛չ էլ [[կենսաքիմիա]]կան տեսակետից իրենցով պայմանավորված [[հատկություն]]ների, [[հատկանիշ]]ների պատճեններըպատճեները չեն։ Նրանք [[ԴՆԹ|ԴՆԹ]]]] մոլեկուլի առանձին տեղամասերն են, որոնք պատասխանատվություն են կրում այդ հատկությունների և հատկանիշների՝ օրգանիզմի զարգացման պրոցեսում ձևավորման և դրսևորման համար։
ժամանակակից [[գիտություն]]ը հաստատում է, որ ապագա օրգանիզմը ձվաբջջում դետերմինացված է ([[լատիներեն|լատ.]] determinaze - կանխորոշված)։ Ամեն [[տեսակ]] ունի իր նմանը առաջացնելու ներքին հնարավորություններ։ Հավի ձվից աոաջանում է հավ, փղից՝ փիղ և այլն։
Համաձայն [[գենետիկա]]յի՝ յուրաքանչյուր օրգանիզմի ձևավորումը պայմանավորված է գենետիկական գործոններով, [[գեն]]երի համակցությամբ։ Բայց այդ գեները չեն համարվում այդ օրգանիզմի սկզբնակները. նրանք ո՛չ կառուցվածքով և ո՛չ էլ [[կենսաքիմիա]]կան տեսակետից իրենցով պայմանավորված [[հատկություն]]ների, [[հատկանիշ]]ների պատճենները չեն։ Նրանք [[ԴՆԹ|ԴՆԹ-ի]] մոլեկուլի առանձին տեղամասերն են, որոնք պատասխանատվություն են կրում այդ հատկությունների և հատկանիշների՝ օրգանիզմի զարգացման պրոցեսում ձևավորման և դրսևորման համար։
 
== Օնտոգենեզի փուլեր ==
Օնտոգենեգի փուլերը, որոնցով անցնում է կենդանի օրգանիզմների զարգացումը, ունեն էական հարմարողական նշանակութուն։ Նրանց հաջորդականությունը և առանձնահատկությունները [[բնական ընտրություն|բնական ընտրության]] գործունեության արդյունք են։<br />
Տարբերում են օնտոգենեզի 2 հիմնական փուլի՝փուլ.
# [[սաղմնային զարգացում]]
# [[հետսաղմնային զարգացում]]
Տող 38 ⟶ 41՝
Այլ է չորրորդ՝ ծերացման փուլը, այն տեսակի գոյության կռվում նրա հաջողության գործում դեր չի խաղում։ Այդ պատճառով էլ բնական ընտրությունը չի հեռացնում օնտոգենեզի փոփոխություններ առաջացնող գենոտիպերը, որոնք տանում են [[նյութափոխանակություն|նյութափոխանակության]] տարբեր խախտումների և այդ փուլում իջեցնում են կենսունակությունը։ Հենց չորրորդ փուլում են դրսևորվում օրգանիզմի ծերացման փոփոխությունները, որոնց արդյունքում օրգանիզմը զառամյալ է դառնում և մահանում։
 
Ավելին, եթե ծեր օրգանիզմները ընդունակ չեն լինում [[բազմացում|բազմացման]], բայց մրցակցում են երիտասարդների հետ սննդի, տեղի համար և դրանով փոքրացնում են նրանց հետագա սերնդի քանակությունը,: բնականԲնական ընտրությունը միջամտում է այնպիսի գենոտիպերի դրսևորմանը և տարածմանը, որոնք վերահսկում են բազմացման ընդունակությունը կորցրած օրգանիզմների կործանմանը անմիջապես նպաստող մեխանիզմները։
 
Հայտնի են մի շարք օրգանիզմներ, որոնք անմիջապես ոչնչանում են բազմացման ընդունակությունը կորցնելուց հետո. օրինակ՝ [[միամյա բույսեր]]ը [[սերմ]]երի հասունանալուց հետո, անողնաշարավոր կենդանիները՝ բեղմնավորումից և ձվադրումից հետո։