«Երկիր»–ի խմբագրումների տարբերություն
Content deleted Content added
No edit summary |
չ 46.130.2.123 (քննարկում) մասնակցի խմբագրումները հետ են շրջվել XelgenBot մասնակցի վերջին տարբերակին։ |
||
Տող 1.
{{անաղբյուր}}
{{ստուգել փաստերը}}
[[Պատկեր:Rotating earth (large).gif|240px|մինի|Երկիր մոլորակը]]
'''Երկիր''', [[Արեգակնային համակարգ]]ի մոլորակ, ըստ [[Արեգակ]]ից ունեցած հեռավորության երրորդն է, ըստ մեծության՝ հինգերորդը։ [[Արեգակ]]ից ունեցած հեռավորությունը կազմում է 149,8 միլիոն կմ, [[տրամագիծ]]ը 12.700 կմ։ Երկիր մոլորակն առաջացել է մոտավորապես 4,6 մլրդ տարի առաջ։ Երկրի բնական արբանյակ [[Լուսին]]ը երկրագնդի շուրջը պտտվում է [[էլիպս]]ային [[ուղեծիր|ուղեծրով]], երկրից 384400 կմ միջին հեռավորության վրա։
Երկիր մոլորակը մարդկության և միլիոնավոր այլ կենդանատեսակների և բուսատեսակների հայրենիքն է։ Մինչև հիմա [[մարդ]]կությանը հայտնի միակ [[Տիեզերք|տիեզերական]] մարմինն է, որի վրա բնակվում են [[կենդանի օրգանիզմ]]ներ։ Երկիր մոլորակը երբեմն կոչում են նաև ''կապույտ մոլորակ''։
Երկրագնդի ներքին կառուցվածքը▼
Երկիրը ճշգրիտ գնդաձև չէ: Այն բևեռներում սեղմված է, իսկ հասարակածում՝ ուռած, այնպես որ նրա շառավիղը բևեռներում 43 կմ-ով փոքր է հասարակածային շառավղից: Երկրի գնդաձևության մասին առաջինը կարծիք է հայտնել հին հույն գիտնական Պյութագորասը (մ. թ. ա. IV դար): Այդ եզրակացությանը նա հանգել է, երբ, դիտելով նավերի հայտնվելը հորիզոնում, նկատել է, որ սկզբից երևում է նավի կայմը, իսկ նավախելը` երբ նավն ավելի է մոտենում ափին:▼
Երկիր մոլորակը ձևավորվել է մոտավորապես 4.54 [[միլիարդ]] տարի առաջ, իսկ կյանքն առաջացել է նրա առաջին միլիարդ տարիների ընթացքում։ Երկրի [[կենսոլորտ]]ն այնուհետև նշանակալիորեն փոփոխության ենթարկեց նրա [[մթնոլորտ]]ային և այլ հիմնական ֆիզիկական կառուցվածքները։
Երկիրը՝ ընդարձակ [[Արեգակնային համակարգ]]ի փոքր [[մոլորակ]]ներից մեկը, մի շարք առումներով եզակի է։ Նրա վրա կյանք կա, ջուր կա, իսկ մակերևույթը մշտապես նորանում է։
[[Երկրագունդ]]ն, ըստ ներքին կառուցվածքի, բաժանվում է երեք հիմնական մասի։ Կենտրոնում [[միջուկ]]ն է, նրանից վերև՝ միջնապատյանը, ապա՝ [[երկրակեղև]]ը։
[[Երկրակեղև]]ը և միջնապատյանի վերին մասը միասին կազմում են [[քարոլորտ]]ը։ [[Միջուկ]]ի կենտրոնում [[ջերմաստիճան]]ը հասնում է մինչև 6000 [[ցելսուս]]ի։ [[Միջուկ]]ում նյութերը հրահեղուկ վիճակում են։ Ենթադրվում է, որ այն կազմված է հիմնականում [[երկաթ]]ից և [[նիկել]]ից։
Միջնապատյանը տարածվում է մինչև 2900 կմ խորությունը։ Միջնապատյանի խորքերում [[ջերմաստիճան]]ը հասնում է մինչև 2900 աստիճան ցելսուսի։ Թեև միջնապատյանի [[ջերմաստիճան]]ը բավականին բարձր է, սակայն բարձր [[Ճնշում|ճնշման]] պատճառով այն հիմնականում պինդ վիճակում է։ Վերին մասում փափկավուն շերտն է, որտեղ նյութերը կիսահալ, հրահեղուկ վիճակում են։
Երկրի ամենակարծր շերտը [[երկրակեղև]]ն է։ [[Երկրակեղև]]ի հաստությունը տատանվում է 5-80 կմ-ի սահմաններում։ Այն կազմված է բազմազան [[ապար]]ներից, որոնք իրարից տարբերվում են կարծրությամբ, գույնով, հալման ջերմաստիճանով և այլ հատկություններով։ Ապարներ են, օրինակ՝ տուֆը, բազալտը, խճաքարը, քարաղը, կավը, ավազը, տորֆը, կավիճը, կրաքարը, քարածուխը և այլն։
Ապարներն ըստ ծագման կարող են լինել հրային (մագմային), նստվածքային և փոխակերպային (ձևափոխված)։ Հրային ապարներն առաջացնում են հրաբխի ժամանակ արտահոսող լավայից, երբ այն սառչում ու կարծրանում է։ Հրային ապարներ են, օրինակ՝ գրանիտը, տուֆը, բազալտը, պեմզան, օբսիդիանը։
Նստվածքային ապարները լինում են օրգանական և անօրգանական։
Օրգանական ծագման ապարները գոյացել են հազարավոր տարիների ընթացքում մահացած օրգանիզմների քայքայումից ու կուտակումից։ Այդ ապարները հիմնականում կուտակվել են ցամաքային գոգավորություններում ու օվկիանոսների հատակում։ Դրանցից են քարածուխը, տորֆը, կավիճը, կրաքարը և այլն։
Անօրգանական ծագման ապարները գոյանում են հրային և փոխակերպային ապարների քայքայումից ու կուտակումից։ Դրանցից են ավազը, կավը, բազալտը, խճաքարը և այլն։
Փոխակերպային ապարներն առաջանում են երկրագնդի խոր շերտերում բարձր ջերմաստիճանի ու մեծ ճնշման պայմաններում նստվածքային կամ հրային ապարների փոխակերպումից։ Օրինակ՝ կրաքարը կարող է վերածվել մարմարի, ավազը՝ ավազաքարի։
Մոլորակը շրջապատված է [[մագնիսական դաշտ]]ով, որը ժամանակի ընթացքում փոփոխվում է և Երկրի մակերևույթը պաշտպանում [[Արեգակ]]ի՝ կյանքի համար կործանարար հզոր ճառագայթումից։ [[Սիլիցիում|Սիլիկատային]] ապարներից կազմված երկրակեղևը պատված է ջրի թաղանթով և մթնոլորտային գազերով. վերջիններս գրեթե ամբողջովին նախկին [[հրաբուխ|հրաբխային]] ժայթքումների արգասիքն են։ Երկրակեղևը կազմված է հատվածներից՝ սալերից, որոնք դանդաղ շարժվում են միմյանց նկատմամբ։ Միլիոնավոր տարիների ընթացքում այդ շարժումների և սալերի փոխազդեցություների արդյունքում ձևավորվել են մայրցամաքները։
== Երկրագնդի տեսքը արբանյակից ==
[[Պատկեր:arb.jpg|մինի|150px]]
▲Երկիրը ճշգրիտ գնդաձև
== Երկրի ընդերքը ==
[[Պատկեր:shert.jpg|մինի|ձախից]]
Երկրակեղևը Երկրի ընդհանուր չափերի համեմատ ավելի բարակ է, քան այստեղ պատկերված գիծը՝ նկարի մասշտաբում։ Երկրակեղևի հաստությունն օվկիանոսների տակ մոտավորապես 5 կմ է, իսկ մայրցամաքների տակ՝ մոտ 35 կմ։ Կեղևի տակ գտնվող մանթիայի հաստությունը մոտավորապես 3000 կմ է։ Մետաղական միջուկն ունի արտաքին՝ հեղուկ, և ներքին՝ պինդ մասեր։ Միջուկում ճնշումը գրեթե միլիոն անգամ գերազանցում է մթնոլորտային ճնշմանը, իսկ ջերմաստիճանը 4500 °C է։ Լաբորատորիայում այսպիսի պայմաններ անհնար է վերարտադրել, հետևաբար Երկրի միջուկը կազմող մետաղի վիճակի մասին տեղեկությունները հիմնված են սոսկ ենթադրությունների վրա։
== Մագնիսական դաշտը ==
[[Պատկեր:apar.jpg|մինի|250 px]]
Երկրի հեղուկ մետաղական արտաքին միջուկը հոսում և ալեկոծվում է՝ առաջացնելով մագնիսական դաշտ։ Ժամանակ առ ժամանակ, գուցե հազարավոր կամ տասնյակ հազարավոր տարիների ընթացքում, մագնիսական դաշտի ուղղությունը շրջվում է, որի պատճառը անհայտ է։ Մագնիսական դաշտի ուժագծերը կարելի է մոտավորապես պատկերացնել որպես երկրագունդը պարուրող հսկայական «կանթեր»՝ նրա հյուսիսային և հարավային բևեռների միջև, որոնք վահանի պես պաշտպանում են Երկրի մակերևույթը Արեգակից եկող՝ էլեկտրական լիցք կրող մասնիկների հեղեղից (արեգակնային քամի)։ Այդ վահանը գոյացնում է մի մագնիսական խոռոչ, որը կոչվում է մագնիսոլորտ։ Երբ Երկրի մագնիսական դաշտը հանդիպում է արեգակնային քամուն, ապա դաշտի՝ Արեգակին ուղղված մասը սեղմվում է, իսկ հակառակ կողմում առաջանում է պոչանման եզր։ Լարերից պատրաստված այս մոդելը պատկերում է արեգակնային քամու հետ Երկրի մագնիսական դաշտի փոխազդեցությունը։
Երկրի տարբեր կետերում կողմնացույցի սլաքի որոշակի ուղղությամբ կողմնորոշվելու փաստը հնարավորություն է տալիս կատարելու հետևյալ կարևոր եզրակացությանը։
Առաջին՝ Երկիրը մի հսկայական մագնիս է, որի մագնիսական դաշտի գծերի ուղղությամբ էլ դասավորվում է կողմնացույցի սլաքը տարածության տվյալ կետում։
Երկրորդ՝ Երկրի հյուսիսային աշխարհագրական բևեռի մոտ՝ նրա մագնիսական դաշտի հարավային բևեռն է, իսկ հարավային աշխարհագրական բևեռի մոտ՝ հյուսիսային մագնիսկան բևեռը։ Դա Է պատճառը, որ կողմնացույցի սլաքի հյուսիսային բևեռը, ձգվելով Երկրի մագնիսական հարավային բևեռից, ուղղվում է դեպի հյուսիս։
{{Արեգակնային համակարգ}}
== Այցելեք նաև ==
* [[Մայրցամաք]]
[[Կատեգորիա:Երկրագունդ]]
[[Կատեգորիա:Երկրային խմբի մոլորակներ]]
[[Կատեգորիա:Արեգակնային համակարգի մոլորակներ]]
| |||