«Հադես»–ի խմբագրումների տարբերություն
Content deleted Content added
չ ավելացվեց Կատեգորիա:Աստվածներ այբբենական կարգով ՀոթՔաթ գործիքով |
չ կետադրական, փոխարինվեց: ։Ո → ։ Ո, ։Հ → ։ Հ, : → ։ (109) |
||
Տող 25.
| Քույր = [[Հերա]], [[Հեստիա]], [[Դեմետրա]]
| Ամուսին = [[Պերսեփոնե]]
| Զավակներ =[[Մակարիա]]<ref name="makaria">
| Թաղման վայր =
| Կապված հասկացողություններ =
Տող 37.
}}
'''Հադես''' (կամ Աիդ, Աիդես, հին հուն.՝ Ἀΐδης կամ ᾍδης, նաև Ἀϊδωνεύς, այլ կերպ նաև [[Պլուտոն(դիցաբանություն)|Պլուտոն]], Աիդոնես), ըստ հին հունական դիցաբանության<ref>
Ըստ առասպելի, նա և նրա եղբայրները՝ [[Զևս]] և [[Պոսեյդոն]], տիտաններին հաղթելիս, ձեռք են բերում տիեզերքի իշխանությունը, իշխում են դժոխքում, օդում, և ծովու, համապատասխանաբար, իսկ ամուր երկիրը, [[Գեա]]-երկիրը, հասանելի էր բոլոր երեքին
Տերմին հադես քրիստոնեական աստվածաբանության մեջ (և հունարեն Նոր Կտակարանում) զուգահեռ եբրայերեն շեոլում (שאול , - ծանր, կեղտի փոս), վերաբերում էր մահացածների
Քրիստոնեական հայեցակարգում դժոխքը ավելի նման է Հունաստանի տարտարոսին՝ խորը, մռայլ և օգտագործվում է որպես տանջանքի ու տառապանքի
==Հադեսի անունը, կոչումները և մականուններ==
Ինչպես գրեթե բոլոր աստվածների անուները, այդպես էլ Հադեսի անվան ծագումը անհասկանալի
Անունը, ինչպես այն դարձավ հայտնի դասական ժամանակներից, եղել է Ἅιδης,
Սկզբնապես անունը Awides էր, որը նշանակում էր "անտեսանելի"<ref>Mike Dixon-Kennedy, following Karl Kerenyi, The Gods of the Greeks (1951:230), in Encyclopedia of Greco-Roman Mythology, 1998:143: "his name means 'the unseen', a direct contrast to his brother Zeus, who was originally seen to represent the brightness of day"; Vyacheslav V. Ivanov, "Old Novgorodian Nevide, Russian nevidal’: Greek ἀίδηλος," citing Robert S. P. Beekes, "Hades and Elysion" in J. Jasanoff, et al., eds., Mír Curad: Studies in Honor of Calvert Watkins, 1998. Beekes shows that Thieme’s derivation from *som wid- is semantically untenable.</ref>
Պլատոն իր Cratylus-ում դրտում է լայնորեն օգտագործել անվան ստուգաբանությունը, Սոկրատոսի հետ հաստատում է, որ աստծո անունը ոչ թե aeides բառից է (անտեսանելի), ինչպես սովորաբար մտածում էին այն ժամանակ, այլ "իր իմացությունը (eidenai) բոլոր ազնիվ բաների"
Բանաստեղծական անվան տարբերակները ներառում են Ἀϊδωνεύς, Aïdōneusեւ և Ἄϊς, Aïs (ուղղական հոլովում ենթադրաբար), որից ստացված բառերի ձևերը՝ Ἄϊδος, Āïdos, Ἄϊδι, Āïdi, և Ἄϊδα, Āïda (սեռական, տրական, հայցական հոլով համապատասխանաբար) սովորաբար հաճախ են երևում պոեզիայում<ref>
Վախով արտասանելիս նրա անունը և հաշվի առնելով, որնա բնակվում է ստորև (այսինքն՝ հողի տակ) որտեղից գալիսէ հարստությունները (օրինակ, մետաղներև այլն), հույները, 5 - րդ դար մ.թ.ա., սկսեցին կոչել Հադեսին՝ Πλούτων, Plouton, որոնք հանդիսանում են Πλουτοδότης, Ploutodotēs կամ Πλουτοδοτήρ, Ploutodotēr անուների հապավումներ և նշանակում են "հարստություն պարգևող"<ref>Aeschylus, Prometheus Bound, 806, note. Translated by Smyth, Herbert Weir (1922) in Loeb Classical Library, Volume 145.</ref>
Հադեսի մականուները հետևյալն են. Agesander (Άγήσανδρος) և Agesilaos (Άγεσίλαος), երկու մականուներն էլ առաջացել են agein (ἆγειν, "վերցնել" կամ "տանել") և anēr (ἀνήρ, "մարդը") կամ laos բառերից (λαός, "մարդիկ"), որոնք նկարագրում են Հադեսին ինչպես աստծո, ով կրում է, տանում է
Նիկանդերը օգտագործում է Hegesilaus (Ἡγεσίλαος)
*Հադեսը ուներ մի շարք մեղմասական կոչումներ և մականուններ.
Տող 110.
==Դժոխքի աստված (սանդարամետ) ==
Հունական դիցաբանության մեջ, Հադեսը դժոխքի աստվածն էր, տիտաններ [[Կրոնոս]] և [[Հռեա]]յի ավագ
* Ըստ Հեսիոդոսի, երբ Հադեսը ծնվել էր, հայրը կուլ էր տվել նրան, ինչպես բոլոր իր երեխաներին<ref>
Հասունացած Զևսին հաջողվում է խորամանկությամբ ստիպել հորը ժայթքել իր եղբայրներին ու
Հադեսը հասավ իր կնոջը և թագուհի՝[[Պերսեփոնե]]ին խաբեությամբ և բռնի միջոցով, առևանգելով
{{quote|Մեծն աստվածուհի, դու գիտես, թե ես ինչպես եմ պատվում քեզ, տեսնում ես, թե ինչպես եմ տխրում քո վիշտը տեսնելով: Իմացիր, ուրեմն, որ մեծն ամպահալած [[Զևս]]ը քո դստերը կնության տվեց իր դժխեմ եղբորը՝ Հադեսի տիրակալին: Նա առևանգեց [[Պերսեփոնե]]ին ու տարավ սոսկումներով լի իր թագավորությունը: Ամոքիր, ուրեմն, քո ծանր վիշտը, աստվածուհի. Չէ՛ որ մեծահամբավ է քո դստեր ամուսինը, դուտրդ մեծն [[Զևս]]ի հզորազոր եղբոր կինն է դարձել:}}
<center>'''Հոմերի օրհներգ Դեմետրային'''</center></b>
Չնայած ժամանակակից մահի կոնոտացիան ընդունվում է ինչպես չարիք, Հադեսը, իրականում ավելի շատ միտված էր անձնվիրաբարությանը դիցաբանության
Հադեսը իշխում է
{{quote|Ահեղորեն զայրացավ Հադեսը, կրկին անգամ [[Թանատոս]]ին ուղարկեց Սիզիփոսի հոգին առնելու: Հայտնվեց [[Թանատոս]]ը մահկանացուներից ամենախորամանկի պալատում, և նրան գտավ ճոխ խրախճանք անելիս: Դուրս կորզեց Սիզիփոսի հոգին աստվածների ու մարդկանց ատելին՝ [[Թանատոս]]ը: Հիմա արդեն Սիզիփոսի հոգին առմիշտ անցավ ստվերների թագավորություն:}}
<center>'''Շարադրված է ըստ Հոմերոսի Իլիական և Օվկիդիոսի "Հերոսուհիներ"
Միայն փոքրաթիվ մահկանացուների աստվածներին թույլատրել են իջնել Հադես և այնտեղից ողջ դուրս գալ։ Օրփեոսը [[Զևս]]ից ստացել է թույլտվություն Հադեսից դուրս բերելու իր մահացած կնոջը՝ Եվրիդիկեին, Հերակլեսը հադեսից դուրս է բերել Կերբերոսին։ [[Ոդիսևս]]ը և Էնեասը իջել են Հադես որպեսզի տեսակցեն իրենց մերձավորների
{{quote|Վերջապես հասանք ճերմակահեր Օվկիանոսի ջրերին և մոտեցանք կիմերիացիների թախծալի երկրի ափը, ուր մարդիկ երբեք չեն տեսնում [[Հելիոս]] աստծո լույսը: Այդ երկիրը մշտապես պատած է ցուրտ մառախուղով: Գիշերային աղջամուղջը թանձր խավարով է պարուրում այդ երկիրը: Այնտեղ ափ հանեցինք մենք մեր նավը, վերցրինք ասորերկրյա աստվածներին ցոհաբերելու համար Կիրկեի տված ոչխարն ու սև խոյը, և գնացինք այնտեղ, ուր բարձրաբերձ մի ժայռի մոտ Աքերոնի մեջ են թափվում Կոկիտոսն ու Պիրիփլեգետոնոսը: Երբ այնտեղ հասանք, ես սրով մի խորունկ փոս փորեցի, երեք անգամ մըղրի, գինու և ջրի հեղում կատարեցի. Այդ բոլորի վրա գարու ալյուր ցանեցի . փոսի վրա մորթեցի զոհերը: Արյունը լցվեց փոսը: Մեռյալների հոգիների հսկայական ամբոխը թռավ-եկավ փոսի մոտ և սկսեցին վիճել, թե ո'վ պիտի առաջինը խմի զոհի արյունը:}}
<center>'''Շարադրված է ըստ Հոմերոսի "Ոդիսականի"
===Դժնդակ Հադեսի (Պլուտոնի) թագավորությունը===
Տող 139.
====Դժոխքի տեղագրություն====
* Ամելետ <ref>Есть выражение «в страну Амелета» Плутарх.Греческие вопросы 39</ref>, Գետ Դժոխքում (Հադեսում)
* Ամսանկտ <ref>Клавдиан. Похищение Прозерпины II 349</ref>, լիճ, որը գտնվում է դժոխքի մուտքի
* Աքերոն (վիշտ)
*Կոկիտոս (Cocytus "ողբի գետ" <ref>
* [[Լետո]] (մոռացություն)
* Օվկիանոս, դժոխքի չորս գետերից
* Պիրիֆլեգետոն («բոցավառ կրակով»), գետ դժոխքում <ref>
* Ստիգյան
*[[Ստիքս]] (ատելություն)
* Փլեգետոն (Phlegethon), գետ դժոխքում<ref>
===Հադեսի շրջապատը===
Տող 158.
:Անողորմ հադեսի թագավորությունը լի է խավարով ու սարսափներով: Այնտեղ, խավարի մեջ, թափառում է սոսկալի ուրվական Էմպուսան ՝ ավանակի ոտքերով: Նա, գիշերային խավարում մարդուն խորամանկությամբ հմայելով մի թաքուն տեղ, խմում է նրա ամբողջ արյունը և խժռում նրա դեռևս թպրտացող մարմինը: Այնտեղ թափառում է և հրեշավոր Լամիան. նա գիշերը մտնում է երջանիկ մայրերի ննջարանը և գողանում նրանց երեխաներին՝ սրանց արյունը խմելու համար: Բոլոր այդ ուրվականների և հրեշների վրա իշխում է [[Հեկատե]] մեծ աստվածուհին: Նա երեք մարմին ունի և երեք գլուխ: Անլուսին գիշերներին, թանձր խավարրի մեջ, թափառում է նա ճանապարհների վրա ու գերեզմանների մոտ իր ամբողջ սոսկալի շքախմբով, ստիքսյան շներով շրջապատված, սարսափներ ու տանջալից երազներ է ուղարկում երկրի և կորստյան մատնում մարդկանց: [[Հեկատտե]]ին հաճախ օգնության են կանղում կախարդելիս, բայց հենց ինքն էլ միակ օգնականն է: կախարդանքի դեմ բոլոր նրանց համար, ովքեր հարգում են նրան և ճամփաբաժանին, ուր բաժանվում են երեք ճանապարհներ, շներ զոհաբերում նրան: </b>
Սոսկալի է Հադեսի թագավորությունը և ատելի է
==Հադեսի սերունդ==
Ըստ Սուդային, Հադեսը մի աղջիկ ուներ՝ [[Մակարիա]]<ref>name=makaria/</ref> (երանելի մահվան աստվածուհի)
==Դիցաբանություն==
Ըստ Հոմերի, Հադեսը ինքն էր պահպանում իր
Հոմերը կոչում է Հադեսին «մեծահոգի» և «հյուրասեր», քանի որ ոչ մի մահկանացու չի խուսափի իր
Հադեսի առասպելը, որպես անցանկալի, սարսափելի աստծո, հարուստ չի
Հոմերը, դիմում է նրան, որպես Զևս Ստորգետնյա, և գիտի Աիդին բացառապես որպես մահվան աստծո<ref>
Ինչպես մահվան աստուածի, Հադեսը եղել է սարսափելի աստված, անգամ անունը վախենում էին արտասանել՝ փոխարինելով այն տարբեր մեղմասական մականուններով- ի դեպ, [[Պլուտոն(դիցաբանություն)|Պլուտոն]] անունը, որն ուժի մեջ էր V դարից և արդեն իսկ օգտագործվում էր, ի վերջո փոխարինում է բնօրինակ
Առասպելները Հադեսին օժտել են անտեսանելի սաղավարտով (Ἄϊδος κυνέην – բաշլուր, կենդանիների մորթից պատրաստաց գլխանոց), որը ունայն էր հագցնողին անել
Էրվին Ռոդեն նշում է իր [[Պսիքե]] (Հոգի) աշխատանքում ՝ Հադեսի և [[Պերսեփոնե]]ի ստորերկրյա թացավորությունը այնքան հեռու է մեր աշխարից, որ այնտեղ գտնվողները «անկարող են որև է ազդեցություն գործադրել մարդու կյանքի և գործողությունների վրա»
Տող 181.
===Հադես և Սիզիփոս===
Հադեսը իր հպատակների ոչ ոքի չի թույլ տալիս լքել իր թագավորությունը, բայց նրան մի օր խաբել էր խորամանկ Սիզիփոսը, երբ փախչում է մահացածների
=== Հադես և Դանայուհիներ===
Դանայուհիները ջուր են լցնում անհատակ կարասի մեջ։
{{quote|Բայց և այնպես Դանայուհիները չխուսափեցին պատժից իրենց կատարած չարագործության համար: Կրում են այդ պատիժը իրենց մահից հետո: Հադեսի խավարամած թագավորության մեջ: Դանայուհիները պետք է ջրով լցնեն հատակ չունեցող մի վիթխարի կարաս: Հավերժորեն նրանք ջուր են կրում ստորերկրյա գետից և լցնում կարասի մեջ: Ահա, թվում է թե կարասն արդեն լիքն է, բայց ջուրը կրկին ու կրկին դուրս է հոսում և կարասը դարձյալ դատարկ է: Կրկին ու կրկին գործի են անցնում Դանայուհիները, վերստին ջուր են կրում ու լցնում անհատակ կարասը: Եվ այսպես, շարունակվում է անվախճան նրանց աշխատանքը: }}
<center>'''Հիմնականում շարադրված է ըստ Էսքիլեսի "Պաշտպանություն աղերսողներ"
=== Հադես և Տանտալոս===
Աստվածներին անարգողները Հադեսում դատապարտվում են տանջանքների։ Տանտալոսը մինչև վիզը կանգնած է ջրի մեջ, նրա գլխավերևում կախված են հասուն մրգեր, բայց նա հավիտյան տառապում է քաղցից ու
{{quote|Քաղցից ու ծառավից տանջահար՝ կանգնած է նա վճիտ ջրի մեջ: Ջուրը գրեչե հասնում է նրա կզակին: Բավական է մի փոքր միայն կռանալ, և նա կարող է հագեցնել իր տանջալից ծառավը: Բայց Տանտալոսի կռանալուն պես ջուրը չքանում է, և ոտքերի տակ մնում է միայն պապակ, սևացած հողը:
Տանտալոսի գլխավերևը կախ են ընկել պտղատու ծառերի ճյուղերը:Հյութալի թուզ, կարմիր խնձոր, նուռ, տանձ և ձիթապտուղ՝ կռացել են նրա գլխին վրա, խաղողի ծանրաբեր ու հասուն ողկույզները գրեթե հպվում են մազերին, բայց հենց նույն պահին կատաղի մի հողմ է սուրում ու հեռու քշում պտղավորված ճյուղերը: Բայց միայն սովն ու ծառավը չէն, որ տանջահար են անում Տանտալոսին. Հավերժական երկյուղը մշտապես ճմլում է նրա սիրտը: Գլխավերևը մի վիթխարի քարաժայր կա կախված, որ հազիվ է մնում տեղում և ամեն պահ սպառնում է վայր ընկնել և իր ծանրության տակ ճղմել Տանտալոսին: Եվ այսպես, հավերժական երկյուղից, սովից ու ծարավից տառապում է Սիպիլոսի արքա և Զևսի որդի Տանտալոսը՝ դժնադեմ Հադեսի թագավորության մեջ:}}
<center>'''Շարադրված է ըստ Հոմերոսի "Ոդիսականի"
=== Հադես և [[Ասկլեպիոս]]===
Երբ [[Ասկլեպիոս]]ը հասել էր իր արվեստի վարպետության այն մակարդակին, որ կարողանում էր վերակենդանացնել մարդկանց, Հադեսը վիրավորված դիմում է [[Զևս]]ին և պահանջում է սպանել Ասկլեպիոսին, նրա համար, որ նա գողանում է նրա հպատակներին և խաղթում է ընթանուր տիեզերական
{{quote| Ասկլեպիոսը ոչ միայն ապաքինում էր բոլոր հիվանդներին, այլև մինչև իսկ մեռածներին էր կենդանություն տալիս: Դրանով նա կատաղեցրեց մեռյալների թագավորությանը տիրող Հադեսին և շանթարձակ Զևսին, քանի որ խախտում էր երկրի վրա՝ Զևսի սահմանված կարգն ու օրենքը: Մոլեգնած Զևսը նետեց շանթը և վիրավորեց Ասկլեպիոսին:}}
=== Հադես և [[Հերակլես]]===
Հադեսը կռվել էր Պիլոսի բնակիչների և իրենց թագավորի Նելևսի կողքին , սակայն նրան վիրավորել էր Հերկուլեսը<ref>
Ըստ այլ վարկածի. Հադեսը ինքն է հսկում իր թագավորությունը։ [[Հերակլես]]ը դժոխք իջնելիս խոցել է մուտքի մոտ կանգնած Հադեսին, որը ստիպված է եղել վերքը բուժելու համար մեկնել
==Պաշտամունք ==
Հադեսը մեռածների աստվածն է, եղել է զարհուրելի երեևույթ կենդանի մարդկանց
Նա շատ ժամանակ է անցկացնում իր մռայլ
Հադեսը մարմնավորում էր անողորմ
Սակայն նա չար աստված չէր, չնայաց այն բանի, որ նա եղել է խիստ, դաժան և
Երբ հույները ցանկանում էին Հադեսի ողորմածությունը շարժել, նրանք խփում էին իրենց ձեռքերը գետնին վստահ լինելով, որ նա լսում է
Համաձայն մի հին աղբյուրի, Հադեսը տնօրինում էր Անտեսանելի գլխարկին,
Հադեսի թագավորությունը՝ մեռյալների հոգիների թագավորությունը, հին հույների ահավոր ու խավարչտին են պատկերացրել, իսկ»անդրշիրիմյան կյանքը»՝ համարել
Ստորերկրյա աստվածները գլխավորապես մարմնացրել են բնության ահեղ ուժերը. նրանք օլիմպացի աստվածներից շատ ավելի հին
===Աիդի պաշտպամումքը Հունաստանում===
Աիդի Պաշտամունքը Հունաստանում հանդիպել է ոչ
Մյուս բոլոր դեպքերում Աիդի պաշտպամունքը կապվում էր այլ խթոնիկ աստվածությունների պաշտամունքի հետ, ի դեպ Աիդն հանդես էր գալիս որպես երկրային բարիք պարգևող, քան թե սարսափելի մահվան
===Պլուտոնի պաշտպամումքը Հռոմում===
Ազգային Հռոմեական մահվան և ստորերկրյա աստուածը Օրկն էր, ընդհանուր առմամբ նման էր
==Ատրիբուտներ==
Տող 248.
===Գրականության մեջ===
* Հադեսը գլխավոր դերում է Արիստոփանեսի "Գորտեր" կատակերգության
* Ուշ անտիկ գրականության մեջ (Lucian) Հադեսը ծաղրե-զավեշտական պատկերացմամբ է
* Հադեսը նաև նշված է մի շարք ֆանտաստիկ վեպերում ՝ Ռիք Րիորդան, Պերսի Ջեքսոն և
===Գեղանկարչության մեջ===
Աիդի պատկերները համեմատաբար հազվադեպ են հաբդիպում. նրանց մեծ մասը պատկանում է ուշ
===Կինոյում և վիդեոխաղերում===
Հադեսը ի հայտ է գալիս որպես գլխավոր կերպարներից մեկը Տիտանների Բախում և Տիտանների Ցասում ֆիլմում և նրա դերը կատարում էր բրիտանացի դերասան Ռեյֆ
#[https://en.wikipedia.org/wiki/Hercules_(1997_film) Հերկուլես] (մուլտֆիլմ)
#[https://en.wikipedia.org/wiki/Hercules:_The_Legendary_Journeys Հերակլեսի զարմանալի արկածները (1995 -1999)]
Տող 264.
*Վիդեոխաղերում
#[https://en.wikipedia.org/wiki/God_of_War_(series) God of War], [https://en.wikipedia.org/wiki/God_of_War_II God of War II], [https://en.wikipedia.org/wiki/God_of_War:_Chains_of_Olympus God of War: Chains of Olympus] (2008)
#
#Immortal Throne [https://en.wikipedia.org/wiki/Titan_Quest Titan Quest]
#[https://en.wikipedia.org/wiki/Kingdom_Hearts Kingdom Hearts]
#[https://en.wikipedia.org/wiki/Hercules_(1997_film) Hercules]
#[https://en.wikipedia.org/wiki/Age_of_Mythology Age of Mythology
#[https://en.wikipedia.org/wiki/Herc%27s_Adventures Herc's Adventures]
#[https://en.wikipedia.org/wiki/Quest_for_Glory_V:_Dragon_Fire Quest for Glory V: Dragon Fire]
| |||