«Արցախի ազատագրական պայքար (1724-1731)»–ի խմբագրումների տարբերություն
Content deleted Content added
չ կետադրական |
չ BekoBot (քննարկում) մասնակցի խմբագրումները հետ են շրջվել Hayk.arabaget մասնակցի վերջին տարբերակին։ |
||
Տող 1.
{{Հայոց պատմություն}}
[[Պատկեր:Gandzasar Monastery3.jpg|մինի|ձախից|[[Գանձասարի վանք]]ը՝ [[Աղվանքի կաթողիկոսություն|Աղվանքի կաթողիկոսական թեմ]]ի նստավայրը]]
[[Պատկեր:Dadivank view.jpg|մինի|ձախից|[[Դադիվանք]]]]
[[Պատկեր:Shushi fort.jpeg|մինի|ձախից|Շուշիի բերդը]]
[[Պատկեր:XamsayiMelikutyunner XVII-XIX.JPG|մինի|ձախից|[[Խամսայի մելիքություններ]]ը]]
[[Պատկեր:Armenia in XVII c1.jpg|մինի|ձախից|Հայաստանը 17-18-րդ դդ.]]
[[Պարսկաստան]]ում առաջացած գահակալական կռիվները և [[աֆղաններ]]ի կողմից մայրաքաղաք [[Սպահան]]ի գրավումը խառնաշփոթ էին առաջացրել ողջ երկրում։ Դրանից օգտվելով՝ լեռնային լեզգիներն ասպատակում էին [[Շիրվան]]ի և [[Արցախ]]ի բնակավայրերը։ Կովկասյան ցեղերի հարձակումներին դիմագրավելու համար [[Խամսայի մելիքություններ|Արցախի մելիքների]] զինված ջոկատները միավորվում էին։ Ոգևորված ռուսական վերահաս արշավանքի լուրերով՝ Արցախի հայ բնակչությունը տրամադրված էր, զինական օգնություն ստանալու դեպքում, լիովին թոթափել օտարի լուծը։ Ազատագրական պայքարին օժանդակելու համար Շիրվանի հայկական բնակավայրերից Արցախ տեղափոխվեցին ռազմական գործի հմուտ կազմակերպիչներ Ավան և Թարխան հարյուրապետները։ Աշխարհիկ իշխանական դասի կողքին կանգնած էր հայ առաքելական եկեղեցին։ [[Աղվանքի կաթողիկոսություն|Աղվանքի կաթողիկոսական աթոռը]], որի նստավայրը Գանձասարի վանքն էր, դառնում է արցախահայության միավորող ուժը։ Մեծ էր Գանձասարի հայոց կաթողիկոս [[Եսայի Հասան-Ջալալյան]]ի դերը ազատագրական պայքարի գործում։ Արցախում կազմակերպվեցին պաշտպանական ամրոցներ՝ սղնախներ, որոնցից առավել հայտնի էին [[Գյուլիստան]]ի, Շոշի ([[Շուշի]]), Ավետարանոցի, [[Ջրաբերդ]]ի և Քարագլխի սղնախները։ Հայկական այդ ուժերը կարող էին վարել ոչ միայն պաշտպանական, այլև հարձակողական մարտեր։ Դա կարևոր հանգամանք էր հայկական պետականության կորստից հետո ընկած երկար ժամանակաշրջանի համար։
Պաշտպանական ամրոցների՝ սղնախների կազմակերպումը մեծապես նպաստեց թուրքական արշավանքի դեմ պայքարելուն։ Արցախը թուրքերին այնտեղ առավել համառ և կազմակերպված դիմադրության ցույց տվեց։ [[1724]]թ. Արցախի ազատագրական ուժերը թուրքական բանակների դեմ համատեղ պայքարի մասին պայմանագիր կնքեցին Գանձակի մուսուլմանների հետ։ Արցախի զորահրամանատարները օսմանյան բանակների դեմ պայքարում համագործակցության առաջարկներ արեցին նաև պարսկական իշխանություններին։ Արցախի մելիքությունները միասնական վճռականությամբ պատրաստ էին դիմագրավել օտար հարձակումներին և ավերումներից պաշտպանել սեփական երկիրն ու ժողովրդին։ Հայոց պայքարին օժանդակելու խոստումներով [[Ռուսաստան]]ից Արցախ ժամանեց նաև հայազգի Իվան Կարապետը։ Այդ ավելի էր հուսադրում հայկական իշխանություններին։
[[1725]]թ. մարտին թուրքական երեք զորամաս ներխուժեց Արցախի [[Վարանդա]] գավառ։ Շուրջ 6000 թուրք զինվորների թույլ տալով տեղավորվել Արցախի հայկական գյուղերում՝ հայ ինքնապաշտպանական ուժերը գիշերային հանկարծակի գրոհով ոչնչացրին նրանց։ Թուրքական երկու փաշաներն սպանվեցին, իսկ երրորդը գերի վերցվեց։ Թուրքական բանակի ոչնչացումը և հայկական ուժերի այդ կարևոր հաղթանակը մեծ արձագանք ունեցավ, բարձրացավ հայոց ինքնավստահությունը և մարտունակությունը։ Անհաջողության է մատնվում Արցախի դեմ թուրքական զորքերի նաև հաջորդ արշավանքը։ [[1726]]թ. Շուշին գրավելու օսմանյան բանակի համառ գրոհները, հանդիպելով հայերի դիմադրությանը, անհաջողության մատնվեցին։
Այսպիսով, ձախողվում է [[Շուշիի բերդ]]ը պաշարված պահելու թուրքական բանակի փորձը։ Ութօրյա մարտերից հետո, կորցնելով ութ հարյուր զինվոր, թուրքերն ստիպված նահանջում են Գանձակ։ Կրած պարտություններից հետո թուրքական զինվորականությունը ընտրում է անակնկալ հարձակումների մարտավարությունը։
Թուրքական բանակի դեմ Արցախի հայ ազատագրական ուժերի պայքարում միայն [[1728]] թ. է առավելությունն անցնում թշնամուն։ Նույն թվականին մահանում են [[Դավիթ Բեկ]]ը և Եսայի Հասան-Ջալալյանը, որը, տեղեկանալով ռուս-թուրքական պայմանագրի կնքման մասին, հակվել էր թուրքերի հետ բանակցելու մտքին։ Ազատագրական ուժերի մի մասը, հուսախաբ լինելով ռուսական խոստումներից, հետագա արյունահեղությունները կանխելու համար գերադասում է թուրքերի հետ բանակցելու ուղին։
Քաղաքական այդ գիծը մերժող հայ զինվորականությունը [[1729]]թ. սկզբներին, Ավան և Թարխան հարյուրապետերի գլխավորությամբ, նոր պատվիրակություն ուղարկեց ռուսական բանակ՝ օգնական զորք ստանալու նպատակով։ Ռուսական հրամանատարությունը կրկին չկատարեց հայ պատվիրակության խնդրանքը։ Օգնություն չստանալով Ռուսաստանից՝ հայ պատվիրակությունն այլևս չվերադարձավ Արցախ։ [[1729]]-[[1731]] թթ. թուրքական նվաճման դեմ պայքարը շարունակում էր Գյուլիստանի սղնախը, որի հրամանատարն էր Աբրահամ սպարապետը։ Թեև [[1730]]-ական թթ. թուրքական նվաճողների դեմ պայքարի կազմակերպման համար Արցախում այլևս չկար միասնական հրամանատարություն, սակայն հայ ժողովուրդը ցած չդրեց զենքը և շարունակեց ազատագրական պայքարը։
== Օգտագործված գրականություն ==
* Ժամկոչյան Հ.Գ. և ուր. Հայ ժողովրդի պատմություն սկզբից մինչև XVIII դարի վերջը
* Պարսամյան Վ.Ա. - Հայ ժողովրդի պատմություն. հատոր 2 -րդ Չ (IX- XIX դդ.)
[[Կատեգորիա:Արցախի պատմություն]]
| |||