«Արյունաստեղծում»–ի խմբագրումների տարբերություն

'''Արյունաստեղծում''', հեմոպոեզ ({{lang-gr|αίμα}} - [[արյուն]] և {{lang-gr|ποίησις}} , [[մարդ]]ու և [[կենդանի]]ների օրգանիզմում [[արյան բջիջներ]]ի առաջացումը, զարգացումն ու հասունացումը։ Արյունաստեղծումը [[անողնաշարավոր կենդանիներ]]ի օրգանիզմում տեղի է ունենում խոռոչային հեղուկներում և արյան մեջ, մարդու և [[ողնաշարավոր կենդանի]]ների օրգանիզմում՝ հատուկ արյունաստեղծ օրգաններում ([[ոսկրածուծ]], [[փայծաղ]], [[ավշային հանգույց]]ներ, [[ռեթիկուլո-էնդոթելային համակարգ]])։ [[Սաղմնային զարգացում|Սաղմնային զարգացման]] վաղ շրջանում արյան մարմնիկները գոյանում են պտղի [[մեզենքիմ|մեզենքիմում]]։ում։ Ներարգանդային կյանքի հետագա շրջանում գլխավոր արյունաստեղծ օրգանը դառնում է [[լյարդ]]ը, իսկ վերջում՝ ոսկրածուծը։ Օրգանիզմի բնականոն կենսագործունեության պայմաններում անընդհատ տեղի է ունենում արյան բջիջների ստեղծում և ոչնչացում։ Օրինակ՝ [[էրիթրոցիտ]]ների [[կյանք]]ի միջին տևողությունը 100 [[օր]] է, սակայն արյունաստեղծման շնորհիվ նրանց քանակն արյան մեջ մնում է հարաբերականորեն հաստատուն։

Արյունաստեղծումը [[էրիթրոցիտներ|էրիթրոցիտների]]ի, [[լեյկոցիտներ|լեյկոցիտների]]ի և [[թրոմբոցիտներ|թրոմբոցիտների]]ի առաջացման, զարգացման և հասունացման գործընթացն է:է։ Սաղմի արյունաստեղծումն սկսվում է [[դեղնուցապարկ|դեղնուցապարկում]]ում, 6 շաբաթ անց այդ ֆունկցիան իր վրա է վերցնում [[լյարդ|լյարդը]]ը, ներարգանդային կյանքի 4-5 ամսից արյունաստեղծումն սկսվում է ոսկրածուծում:ոսկրածուծում։ [[Ավշահանգույցներ|Ավշահանգույցներն]]ն ի հայտ են գալիս 3-րդ ամսում, [[փայծաղ|փայծաղում]]ում արյունաստեղծումն սկսվում է միայն ծնվելուց հետո:հետո։

Արյան բոլոր տարրերի սկիզբը, այսպես կոչված, [[ցողունային բջիջներ]]ն են, որոնց մեծ մասն արյունաստեղծ օրգաններում գտնվում է հանգստի վիճակում:վիճակում։ Ցողունային բջիջներից առաջանում են էրիթրոցիտային, լեյկոցիտային և թրոմբոցիտային արյունաստեղծ ծիլերը, որոնցից, մի շարք փոխակերպումներից հետո, գոյանում են արյան ձևավոր տարրերը (էրիթրոցիտներ, լեյկոցիտներ և թրոմբոցիտներ):։

Ոսկրածուծի նախնական բջիջների վերջն փոխակերպումը, այսինքն՝ հասունացումը, տեղի է ունենում [[արյունաստեղծ օրգաններ]]ում:ում։ Արյան հունի մեջ անցնում են բոլոր ֆունկցիաները կատարելու ունակ հասուն բջիջները:բջիջները։ Առողջ օրգանիզմում արյան բջջային կազմը և արյունաստեղծ օրգանները կազմում են մի համակարգ, որը շարժուն հավասարակշռության մեջ է գտնվում, անընդհատ տեղի է ունենում արյան «ծերացած» բջիջների քայքայում և նորերի առաջացում:առաջացում։ Նման հավասարակշռությունը կարգավորվում է արյունաստեղծման հատուկ գործոններով՝ հեմոպոետիններով:հեմոպոետիններով։

3․ [[Թրոմբոցիտոպոեզ]]՝ թրոմբոցիտների կամ արյան թիթեղիկների ստեղծում, տեղի է ունենում ոսկրածուծում։

Արյունաստեղծման պրոցեսը կարգավորվում է բարդ նյարդահումորալ ճանապարհներով և սերտորեն կապված է օրգանիզմի [[Նյութափոխանակություն|նյութափոխանակության]], ինչպես նաև [[ներզատիչ գեղձ|ներզատիչ գեղձերի]]երի և [[ստամոքս-աղիքային համակարգ]]ի գործունեության հետ։ Օրգանիզմում արյան բջիջների, հատկապես էրիթրոցիտների առաջացման համար կարևոր նշանակություն ունեն հյուսվածքներում թթվածնի մասնակային (պարցիալ) ճնշումը, սննդի հետ ընդունած որոշ [[սպիտակուց]]ների, [[երկաթ]]ի, [[կոբալտ]]ի, [[ֆոլաթթու|ֆոլաթթվի]], B₆, B₁₂, C վիտամինների և այլ նյութերի յուրացումը։ Վերոհիշյալ նյութերի անբավարարության, զանազան թունավորումների և հիվանդությունների դեպքում առաջանում են արյունաստեղծման խանգարումներ, որոնց հետևանքով փոփոխվում է շրջանառվող արյան բաղադրությունը։

Արյան կորստի, արյան մեջ թթվածնի անբավարարության, բորբոքային երևույթների, ինչպես նաև [[վարակիչ հիվանդություններ]]ի ժամանակ արյունաստեղծումն ուժեղանում է:է։ Դա կոչվում է արյան ռեակտիվ փոփոխությունների վիճակ:վիճակ։ Որոշ հիվանդությունների (օրգանիզմում երկաթի, [[ստամոքս|ստամոքսի]]ի հեռացման, որոշ թունավոր նյութերով թունավորման) ժամանակ առաջանում է տարբեր բնույթի սակավարյունություն:սակավարյունություն։

Բացի դրանից, ոսկրածուծում կարող են առաջանալ ախտաբան, գործընթացներ, որոնց հիմնական արտահայտությունը արյան մեջ երիտասարդ (ոչ հասուն) բջջային տարրերի ավելացումն է:է։

* ''Manuela Tavian, Bruno Peault''. Embryonic development of the human hematopoietic system. Int. J. Dev. Biol. 49:49։ 243—250 (2005)