«Արտաշես Բաբալյան»–ի խմբագրումների տարբերություն

'''Արտաշես Բաբալյան''' ([[1886]], [[նոյեմբերի 17]], [[Շուշի]] - [[1959]], [[օգոստոսի 1]], [[Թեհրան]]), բժիշկ, հա­սա­րա­կա­կանհասարակական-քա­ղա­քա­կանքաղաքական գոր­ծիչգործիչ, հրա­տա­րա­կիչհրատարակիչ, [[Հայ Յեղափոխական Դաշնակցություն|դաշնակցական]] կուսակցության անդամ։ [[Հայաստանի Դեմոկրատական Հանրապետություն|Հայաստանի Դեմոկրատական Հանրապետության]] կառավարության անդամներից մեկը, Հա­յաս­տա­նիՀայաստանի առա­ջինառաջին և երկ­րորդերկրորդ խորհր­դա­րան­նե­րիխորհրդարանների ան­դամ։։անդամ։։ [[1919]] թ. [[հոկտեմբերի 31]]-ից [[1920]] թ. [[մայիսի 5]]-ը եղել է սոցիալական ապահովության նախարար։

Ծնվել է 1886 թվականի նո­յեմ­բե­րինոյեմբերի 17-ին, Լեռ­նա­յինԼեռնային Ղա­րա­բա­ղիՂարաբաղի Շու­շիՇուշի քա­ղա­քում:քաղաքում։ Սո­վո­րելՍովորել է Շու­շիիՇուշիի ռու­սա­կանռուսական ռե­ա­լա­կանռեալական դպրո­ցում:դպրոցում։ Պա­տա­նե­կանՊատանեկան տա­րի­տարի քից մաս­նակ­ցելմասնակցել է ՀՅԴ աշա­կեր­տա­կանաշակերտական խմբե­րին:խմբերին։ Վաղ երի­տա­սարդերիտասարդ տա­րի­քումտարիքում ան­դա­մակ­ցելանդամակցել է ՀՅԴ Շու­շիիՇուշիի կո­մի­տե­ինկոմիտեին, ապա` Ղա­րա­բա­ղիՂարաբաղի կենտ­րո­նա­կանկենտրոնական կո­մի­տե­ին:կոմիտեին։ Հայ-թա­թա­րա­կանթաթարական կռիվ­նե­րիկռիվների ժա­մա­նակժամանակ գոր­ծունգործուն մաս­նակ­ցու­թյունմասնակցություն է ու­նե­ցելունեցել Ղա­րա­բա­ղիՂարաբաղի ինք­նա­պաշտ­ինքնապաշտ պա­նու­թյանպանության ճա­կա­տում:ճակատում։ 1906-1907 թվականներին [[Բաքու|Բաք­վում]] գոր­ծա­կա­տարգործակատար է աշ­խա­տելաշխատել նավ­ թար­դյու­նա­բե­րա­կանթարդյունաբերական մի ըն­ կե­րու­թյու­նում:կերությունում։ 1907-1912 թվականներին սո­վո­րելսովորել է [[Շվեյ­ցա­րի­ա]]­յի [[Ժնև]] քա­ղա­քիքաղաքի հա­մալ­սա­րա­նիհամալսարանի բժշկա­կանբժշկական ֆա­կուլ­տե­տումֆակուլտետում և բժշկու­թյանբժշկության դոկ­տո­րիդոկտորի աս­տի­ճանաստիճան ստա­ցել:ստացել։ Ժնև­ումԺնևում ևս շա­րու­նա­կելշարունակել է կու­սակ­ցա­կանկուսակցական եռան­դունեռանդուն գոր­ծու­նե­ու­թյու­նըգործունեությունը, եղել «Ու­ սա­նող» ամ­սագ­րիամսագրի խմբագ­ րա­կանրական կազ­միկազմի ան­դամանդամ և

աշ­խա­տակ­ցելաշխատակցել ՀՅԴ օր­գանօրգան «Դրօ­շա­կին»:։ 1912թ. վե­րա­դար­ձելվերադարձել է Շու­շիՇուշի, ապա մեկ­նելմեկնել Սանկտ Պե­տեր­բուրգՊետերբուրգ և Օբու­խո­վիՕբուխովի հի­վան­դա­նո­ցումհիվանդանոցում բժիշկ է աշ­խա­տել:աշխատել։ Մի­ա­ժա­մա­նակՄիաժամանակ պատ­ րաստ­վելրաստվել է պե­տա­կանպետական քննու­թյունքննություն հանձ­նե­լուհանձնելու` Ռու­ սաս­տա­նումսաստանում բժշկու­թյամբբժշկությամբ զբաղ­վե­լուզբաղվելու թույլտ­վու­թյունթույլտվություն ստա­նա­լուստանալու հա­մար:համար։ 1913 թվականի օգոս­տո­սինօգոստոսին, որ­պեսորպես ՀՅԴ [[Ռուսական կայսրություն|Ռու­սաս­տա­ն]]ի ու­ սա­նո­ղա­կանսանողական մի­ու­թյուն­նե­րիմիությունների խորհր­դիցխորհրդից ընտր­վածընտրված պատ­ վի­րակվիրակ, մաս­նակ­ցելմասնակցել է [[Կարին]]ում ՀՅԴ 7-րդ ընդ­հա­նուրընդհանուր ժո­ղո­վին։ժողովին։ 1914թ. տե­ղա­փոխ­վելտեղափոխվել է [[Խարկով]] և Տրու­դովս­կուՏրուդովսկու հի­վան­դա­նո­ցումհիվանդանոցում աշ­խա­տել:աշխատել։ Մաս­նակ­ցելՄասնակցել է պե­տա­կանպետական քննու­թյուն­նե­րինքննություններին և ստա­ցելստացել վկա­յա­կանվկայական` բժշկա­կանբժշկական ազատ գոր­ծու­նե­ու­թյամբգործունեությամբ զբաղ­վե­լուզբաղվելու հա­մար։համար։ 1915 թվականին, երբ ըն­թա­նումընթանում էր Առա­ջինԱռաջին հա­մաշ­խար­հա­յինհամաշխարհային պա­տե­րազ­մըպատերազմը, թող­նե­լովթողնելով Խար­կո­վըԽարկովը, մտել է Վար­դանՎարդան Մեհ­րա­բյա­նիՄեհրաբյանի (Խա­նա­սո­րիԽանասորի Վար­դանՎարդան) հրա­մա­նա­տա­րածհրամանատարած հայ կա­մա­վո­րա­կանկամավորական գնդի մեջ, եղել դրա բժշկա­պե­տըբժշկապետը և գնդի հետ մի­ա­սինմիասին հա­սելհասել Վան:Վան։ 1915թ. մա­յի­սիմայիսի 7-ին Վանն ազա­տագ­րե­լուցազատագրելուց հե­տոհետո այդ­ տեղ հի­վան­դա­նոց­ներհիվանդանոցներ էկազ­մա­կեր­պել:էկազմակերպել։ Հա­մա­գոր­Համագոր ծակ­ցելծակցել է Վա­նիՎանի ժա­մա­նա­կա­ժամանակա վոր կա­ռա­վա­րու­թյանկառավարության հետ և նշա­նակ­վելնշանակվել ժա­մա­նա­կա­վորժամանակավոր կա­ռա­վա­րու­թյանկառավարության առող­ջա­առողջա պա­հու­թյանպահության բաժ­նիբաժնի պետ ու քա­ղա­քա­պե­տու­թյանքաղաքապետության ան­ դամ:դամ։ Վա­նիՎանի նա­հան­ջինահանջի օրե­րինօրերին, նրա ջան­քե­րիջանքերի շնոր­հիվշնորհիվ, հի­ վան­դա­նոց­նե­րումվանդանոցներում բուժ­վողբուժվող վի­րա­վորվիրավոր և հի­վանդհիվանդ հայ զին­ վոր­նե­րըվորները Իգ­դիրԻգդիր են տե­ղա­տեղա փոխ­վել:փոխվել։ Այս տար­հա­նու­մըտարհանումը հա­ջո­ղու­թյամբհաջողությամբ կազ­մա­կեր­կազմակեր պե­լուպելու և իրա­գոր­ծե­լուիրագործելու հա­ մար պար­գև­ատր­վելպարգևատրվել է ռու­ սա­կանսական կա­ռա­վա­րու­թյանկառավարության Գե­որ­գի­և­յանԳեորգիևյան խա­չիխաչի շքան­շա­շքանշա նով և մե­դա­լով:մեդալով։ Կարճ ժա­մա­նակժամանակ Էջ­մի­ած­Էջմիած նում զբաղ­վելզբաղվել է գաղ­թա­կան­գաղթական նե­րիների խնա­մա­տա­րու­թյանխնամատարության գոր­ծով:գործով։ 1916թ. ու­ղարկ­վելուղարկվել է Վան, այն­տեղայնտեղ վե­րա­դար­ձածվերադարձած գաղ­ թա­կան­նե­րիթականների խնա­մա­տա­խնամատա րու­թյու­նըրությունը կազ­մա­կեր­պե­լուկազմակերպելու առա­քե­լու­թյամբ:առաքելությամբ։ Այ­նու­հե­տևԱյնուհետև մեկ­նելմեկնել է Թիֆ­ լիս, երբ սկսվել է ռու­սա­կանռուսական բա­նա­կիբանակի նա­հան­ջընահանջը Կով­կա­Կովկա սյան ռազ­մա­ճա­կա­տից:ռազմաճակատից։ 1917-20թթ. Թիֆ­լի­սումԹիֆլիսում հրա­տա­րա­կելհրատարակել է «Աշ­խա­տա­ ւոր» օրա­թեր­թը:օրաթերթը։ 1917թ. Թիֆ­լի­սումԹիֆլիսում ընտր­ վել է Հա­յոցՀայոց ազ­գա­յինազգային խորհր­ դի ան­դամանդամ, «Հա­մա­ռու­սա­ կան քա­ղաք­նե­րի մի­ու­թյուն» կազ­մա­կեր­պու­թյանկազմակերպության մեջ կարև­որկարևոր պար­տա­կա­նու­թյուն­պարտականություն ներ կա­տա­րել:կատարել։ Անդր­կով­կա­սյանԱնդրկովկասյան Սեյ­միՍեյմի կազ­մա­վո­րու­միցկազմավորումից հե­տոհետո մաս­ նակ­ցելնակցել է ընտ­րա­պայ­քա­րինընտրապայքարին` որ­պեսորպես Կենտ­րո­նա­կանԿենտրոնական ընտ­ րա­կանրական հանձ­նա­ժո­ղո­վիհանձնաժողովի ան­ դամ:դամ։ 1918թ. ամ­ռանըամռանը, Հա­ յաս­տա­նիյաստանի Հան­րա­պե­տու­Հանրապետու թյան հռչա­կու­միցհռչակումից հե­տոհետո ՀՀ խորհր­դա­րա­նիխորհրդարանի ան­դամանդամ է ընտր­վել:ընտրվել։ 1918թ. գնա­ցելգնացել է Կ. Պո­լիսՊոլիս` մի­ա­նա­լումիանալու Ավե­տիսԱվետիս Ահա­րո­Ահարո նյա­նինյանի պատ­վի­րա­կու­թյա­նըպատվիրակությանը, որ­պեսորպես ՀՀ կա­ռա­վա­րու­թյանկառավարության խորհր­դա­կան:խորհրդական։ 1919 թվականին սեպ­տեմ­բե­րինսեպտեմբերին մաս­նակ­ցելմասնակցել է Երև­ա­նումԵրևանում ՀՅԴ 9-րդ ընդ­հա­նուրընդհանուր ժո­ղո­վին:ժողովին։ 1919թ. հոկ­տեմ­բե­րիհոկտեմբերի 31-ից մին­չևմինչև 1920 թվականի մա­յի­սիմայիսի 5-ը եղել է ՀՀ հան­րա­յինհանրային խնա­ մա­տա­րու­թյանմատարության և աշ­խա­աշխա տան­քիտանքի, ապա` հան­րա­յինհանրային խնա­մա­տա­րու­թյանխնամատարության և վե­ րա­շի­նու­թյանրաշինության նա­խա­րարնախարար, մա­յի­սիմայիսի 5-ից հոկ­տեմ­բե­րիհոկտեմբերի 30-ը եղել է այդ գե­րա­տես­գերատես չու­թյանչության նա­խա­րա­րինախարարի պաշ­ տո­նա­կա­տար:տոնակատար։ 1920թ. մա­յի­սինմայիսին Ղա­րա­քի­Ղարաքի լի­սա­յումլիսայում մաս­նակ­ցելմասնակցել է բոլ­ շև­ի­կյանշևիկյան ապս­տամ­բու­թյանապստամբության ճնշմա­նը:ճնշմանը։ 1920թ. սեպ­տեմ­բե­րինսեպտեմբերին սկս­վածսկսված թուրք-հայ­կա­կանհայկական պա­տե­րազ­մինպատերազմին, ՀՀ կա­ռա­վա­կառավա րու­թյանրության որո­շու­մովորոշումով, [[Սիմոն Վրացյան]]ի հետ ու­ղարկ­վելուղարկվել է

Կարս-Սա­րի­ղա­մի­շիՍարիղամիշի ռազ­մա­ռազմա ճա­կատճակատ` կա­ռա­վա­րու­թյանկառավարության լի­ա­զորլիազոր ներ­կա­յա­ցու­ցի­չիներկայացուցիչի իրա­վունք­նե­րով:իրավունքներով։ 1920թ. հոկ­տեմ­բե­րիհոկտեմբերի 30ին Կար­սիԿարսի անկ­մանանկման ժա­մա­ժամա նակ թուր­քե­րիթուրքերի ձեռ­քըձեռքը գե­րիգերի է ըն­կել:ընկել։ 1920-21թթ. ար­գե­լա­փակ­արգելափակ վել է Կար­սիԿարսի, ապա Կա­րի­նիԿարինի բան­տե­րում:բանտերում։ 1921թ. հոկ­տեմ­բե­րինհոկտեմբերին գերու­թյու­նիցգերությունից ազատ­վե­լուցազատվելուց հե­տոհետո ան­ցելանցել է Թավ­րիզԹավրիզ, քա­ նի որ Հա­յաս­տաննՀայաստանն ար­դենարդեն խորհր­դայ­նաց­վելխորհրդայնացվել էր:էր։ Բժշկի կինն ու երե­խաներեխան հե­տա­գա­հետագա յում Թավ­րիզԹավրիզ են տե­ղա­փոխ­տեղափոխ վել:վել։ 1924թ. տե­ղա­փոխ­վելտեղափոխվել է Զան­ջան:Զանջան։ 1928թ. ըն­տա­նի­քովընտանիքով տե­ ղա­փոխ­վելղափոխվել է Թեհ­րանԹեհրան և Պարս­կաս­տա­նիՊարսկաստանի մայ­րա­քա­մայրաքա ղա­քումղաքում հաս­տատ­վել:հաստատվել։ 1928-38թթ. բա­ժան­մուն­բաժանմուն քի վա­րիչվարիչ է աշ­խա­տելաշխատել Թեհ­ րա­նիրանի «Փահ­լա­վի» զին­վո­րա­զինվորա կան հի­վան­դա­նո­ցում:հիվանդանոցում։ 1931թ. և 1939թ. բժիշ­կըբժիշկը ծանր ող­բեր­գու­թյուն­ներողբերգություններ է ապ­րելապրել կորց­նե­լովկորցնելով զա­վակ­զավակ նե­րիններին` Ռե­նո­յինՌենոյին և Վի­գե­նին:Վիգենին։ Իր ծանր վիշ­տըվիշտը փա­րա­տե­փարատե լու հա­մարհամար ամ­բող­ջու­թյամբամբողջությամբ նվիր­վելնվիրվել է հան­րա­յինհանրային և կու­ սակ­ցա­կանսակցական գոր­ծե­րին:գործերին։ 1943թ. սեպ­տեմ­բե­րինսեպտեմբերին խորհր­դա­յինխորհրդային զոր­քե­րիզորքերի Իրան մուտ­քիցմուտքից հե­տոհետո ձեր­բա­կալ­վելձերբակալվել է խորհր­դա­յին­նե­րիխորհրդայինների կող­մից:կողմից։

1943-45թթ. անց­կաց­րելանցկացրել է բան­տում:բանտում։ 1945թ. հու­նի­սիհունիսի 4-ին ազատ­­վելազատվել է բան­տից:բանտից։ 1945թ. և հե­տա­գահետագա տա­ րի­նե­րինրիներին ընտր­վելընտրվել է Թեհ­րա­Թեհրա նի գոր­ծա­կա­լա­կանգործակալական ժո­ղո­վիժողովի ան­դամանդամ, ապա` Եկե­ղե­ցա­Եկեղեցա կան վար­չու­թյանվարչության ատե­նա­ատենա պետ, ապա Թեհ­րա­նիԹեհրանի թե­ մի Պատ­գա­մա­վո­րա­կանՊատգամավորական ժո­ղո­վիժողովի ան­դամանդամ և Թե­մա­կանԹեմական խորհր­դիխորհրդի փոխ­նա­խա­գահփոխնախագահ, ապա` նա­խա­գահ:նախագահ։ Այ­նու­հե­Այնուհե տև Հա­յոցՀայոց ազ­գա­յինազգային խորհր­ դի նա­խա­գահնախագահ է ընտր­վել:ընտրվել։ Եր­կուԵրկու ան­գամանգամ մաս­նակ­մասնակ ցել է ՀՅԴ ընդ­հա­նուրընդհանուր ժո­ղով­ժողով նե­րին:ներին։ 1959թ. Կա­հի­րե­ումԿահիրեում հրա­ տա­րակ­վելտարակվել է նրա հու­շե­րիհուշերի գիր­քը:գիրքը։ Նրա հոդ­ված­նե­րըհոդվածները տպագր­վելտպագրվել են Բեյ­րու­թիԲեյրութի «Նա­ի­րի» շա­բա­թա­թեր­թում:շաբաթաթերթում։ Մա­հա­ցելՄահացել է 1959թ. օգոս­ տո­սիտոսի 1-ին, Թեհ­րա­նումԹեհրանում, սրտի հի­վան­դու­թյու­նիցհիվանդությունից, 73 տա­րե­կա­նում:տարեկանում։ Աշ­խա­տու­թյուն­նե­րըԱշխատությունները. 1. Հու­շե­րիՀուշերի գիրք, Գա­հի­րէԳահիրէ, 1959։ 2. Կար­սիԿարսի ան­կու­մըանկումը, «Նա­ի­ րի» շա­բա­թա­թերթշաբաթաթերթ, Պէյ­րութՊէյրութ, ԺԵ տար­վատարվա (1968թ.- Հ. Մ.) 4550 մի­ա­ցյալմիացյալ հա­մար­նե­րիհամարների փո­ խա­րենխարեն լույս տե­սածտեսած բա­ցա­բացա ռիկ համար։ 3. Հա­յաս­տա­նիՀայաստանի ան­կա­խու­անկախու թե­անթեան պատ­մու­թիւ­նըպատմութիւնը եւ այլ յի­շա­տակ­ներյիշատակներ, Գլեն­դեյլԳլենդեյլ, 1997<ref>{{Գիրք:Մինասյան}}</ref>:։

# Պո­տու­րյանՊոտուրյան Մկրտիչ, Հայ հան­րա­գի­տակհանրագիտակ, գիրք Բ. Պուք­րէշՊուքրէշ, 1939։

# Աւօ, Յե­ղա­փո­խա­կանՅեղափոխական Ալ­պոմԱլպոմ, Հա­լէպՀալէպ, Գ. շարք, 1960, թ. 2 (26)։

# Գէ­որ­գե­անԳէորգեան Կա­րօԿարօ, Դոկտ. Ար­տա­շէսԱրտաշէս Բա­բա­լե­անԲաբալեան, Ամէ­նունԱմէնուն տա­րե­գիր­քըտարեգիրքը, Է. տա­ րի, 1960, Պէյ­րութՊէյրութ, 1961։

# Յու­շա­մա­տե­անՅուշամատեան Հայ Յե­ղա­փո­խա­կանՅեղափոխական Դաշ­նակ­ցու­թե­անԴաշնակցութեան, Ալ­բոմԱլբոմ-ատ­լասատլաս, Բ. հա­տորհատոր, Գո­յա­մարտԳոյամարտ, 1914-1925, Լոս Ան­ճե­լըսԱնճելըս, 2001։

# Ով ով է, Հա­յերՀայեր. Կեն­սագ­րա­կանԿենսագրական հան­րա­գի­տա­րանհանրագիտարան, հ. 1, Երև­անԵրևան, 2005:2005։