«Արտաշես Բաբալյան»–ի խմբագրումների տարբերություն

Content deleted Content added
չ ուղղագրական, փոխարինվեց: : → ։ (50), ­ → (972)
չ BekoBot (քննարկում) մասնակցի խմբագրումները հետ են շրջվել Beko մասնակցի վերջին տարբերակին։
Տող 36.
| վիքիպահեստ =
}}
'''Արտաշես Բաբալյան''' ([[1886]], [[նոյեմբերի 17]], [[Շուշի]] - [[1959]], [[օգոստոսի 1]], [[Թեհրան]]), բժիշկ, հա ­սա ­րա ­կա ­կան-քա ­ղա ­քա ­կան գոր ­ծիչ, հրա ­տա ­րա ­կիչ, [[Հայ Յեղափոխական Դաշնակցություն|դաշնակցական]] կուսակցության անդամ։ [[Հայաստանի Դեմոկրատական Հանրապետություն|Հայաստանի Դեմոկրատական Հանրապետության]] կառավարության անդամներից մեկը, Հա ­յաս ­տա ­նի առա ­ջին և երկ ­րորդ խորհր ­դա ­րան ­նե ­րի ան ­դամ։։ [[1919]] թ. [[հոկտեմբերի 31]]-ից [[1920]] թ. [[մայիսի 5]]-ը եղել է սոցիալական ապահովության նախարար։
 
== Կենսագրություն ==
Ծնվել է 1886 թվականի նո ­յեմ ­բե ­րի 17-ին, Լեռ ­նա ­յին Ղա ­րա ­բա ­ղի Շու ­շի քա ­ղա քում։­քում: Սո ­վո ­րել է Շու ­շիի ռու ­սա ­կան ռե ­ա ­լա ­կան դպրո ցում։­ցում: Պա ­տա ­նե ­կան տա ­րի ­ քից մաս ­նակ ­ցել է ՀՅԴ աշա ­կեր ­տա ­կան խմբե րին։­րին: Վաղ երի ­տա ­սարդ տա ­րի ­քում ան ­դա ­մակ ­ցել է ՀՅԴ Շու ­շիի կո ­մի ­տե ­ին, ապա` Ղա ­րա ­բա ­ղի կենտ ­րո ­նա ­կան կո ­մի ­տե ին։­ին: Հայ-թա ­թա ­րա ­կան կռիվ ­նե ­րի ժա ­մա ­նակ գոր ­ծուն մաս ­նակ ­ցու ­թյուն է ու ­նե ­ցել Ղա ­րա ­բա ­ղի ինք ­նա ­պաշտ ­ պա ­նու ­թյան ճա ­կա տում։­տում: 1906-1907 թվականներին [[Բաքու|Բաք­վում]] գոր ­ծա ­կա ­տար է աշ ­խա ­տել նավ ­ թար ­դյու ­նա ­բե ­րա ­կան մի ըն ­ կե ­րու ­թյու նում։­նում: 1907-1912 թվականներին սո ­վո ­րել է [[Շվեյ­ցա­րի­ա]] ­յի [[Ժնև]] քա ­ղա ­քի հա ­մալ ­սա ­րա ­նի բժշկա ­կան ֆա ­կուլ ­տե ­տում և բժշկու ­թյան դոկ ­տո ­րի աս ­տի ­ճան ստա ցել։­ցել: Ժնև ­ում ևս շա ­րու ­նա ­կել է կու ­սակ ­ցա ­կան եռան ­դուն գոր ­ծու ­նե ­ու ­թյու ­նը, եղել «Ու­ սա­նող» ամ ­սագ ­րի խմբագ ­ րա ­կան կազ ­մի ան ­դամ և
 
աշ ­խա ­տակ ­ցել ՀՅԴ օր ­գան «Դրօ­շա­կին»։: 1912թ. վե ­րա ­դար ­ձել է Շու ­շի, ապա մեկ ­նել Սանկտ Պե ­տեր ­բուրգ և Օբու ­խո ­վի հի ­վան ­դա ­նո ­ցում բժիշկ է աշ ­խա տել։­տել: Մի ­ա ­ժա ­մա ­նակ պատ ­ րաստ ­վել է պե ­տա ­կան քննու ­թյուն հանձ ­նե ­լու` Ռու ­ սաս ­տա ­նում բժշկու ­թյամբ զբաղ ­վե ­լու թույլտ ­վու ­թյուն ստա ­նա ­լու հա մար։­մար: 1913 թվականի օգոս ­տո ­սին, որ ­պես ՀՅԴ [[Ռուսական կայսրություն|Ռու­սաս­տա­ն]]ի ու ­ սա ­նո ­ղա ­կան մի ­ու ­թյուն ­նե ­րի խորհր ­դից ընտր ­ված պատ ­ վի ­րակ, մաս ­նակ ­ցել է [[Կարին]]ում ՀՅԴ 7-րդ ընդ ­հա ­նուր ժո ­ղո ­վին։ 1914թ. տե ­ղա ­փոխ ­վել է [[Խարկով]] և Տրու ­դովս ­կու հի ­վան ­դա ­նո ­ցում աշ ­խա տել։­տել: Մաս ­նակ ­ցել է պե ­տա ­կան քննու ­թյուն ­նե ­րին և ստա ­ցել վկա ­յա ­կան` բժշկա ­կան ազատ գոր ­ծու ­նե ­ու ­թյամբ զբաղ ­վե ­լու հա ­մար։ 1915 թվականին, երբ ըն ­թա ­նում էր Առա ­ջին հա ­մաշ ­խար ­հա ­յին պա ­տե ­րազ ­մը, թող ­նե ­լով Խար ­կո ­վը, մտել է Վար ­դան Մեհ ­րա ­բյա ­նի (Խա ­նա ­սո ­րի Վար ­դան) հրա ­մա ­նա ­տա ­րած հայ կա ­մա ­վո ­րա ­կան գնդի մեջ, եղել դրա բժշկա ­պե ­տը և գնդի հետ մի ­ա ­սին հա ­սել Վան։Վան: 1915թ. մա ­յի ­սի 7-ին Վանն ազա ­տագ ­րե ­լուց հե ­տո այդ ­ տեղ հի ­վան ­դա ­նոց ­ներ էկազ ­մա ­կեր պել։­պել: Հա ­մա ­գոր ­ ծակ ­ցել է Վա ­նի ժա ­մա ­նա ­կա ­ վոր կա ­ռա ­վա ­րու ­թյան հետ և նշա ­նակ ­վել ժա ­մա ­նա ­կա ­վոր կա ­ռա ­վա ­րու ­թյան առող ­ջա ­ պա ­հու ­թյան բաժ ­նի պետ ու քա ­ղա ­քա ­պե ­տու ­թյան ան­ դամ։դամ: Վա ­նի նա ­հան ­ջի օրե ­րին, նրա ջան ­քե ­րի շնոր ­հիվ, հի ­ վան ­դա ­նոց ­նե ­րում բուժ ­վող վի ­րա ­վոր և հի ­վանդ հայ զին ­ վոր ­նե ­րը Իգ ­դիր են տե ­ղա ­ փոխ վել։­վել: Այս տար ­հա ­նու ­մը հա ­ջո ­ղու ­թյամբ կազ ­մա ­կեր ­ պե ­լու և իրա ­գոր ­ծե ­լու հա ­ մար պար ­գև ­ատր ­վել է ռու ­ սա ­կան կա ­ռա ­վա ­րու ­թյան Գե ­որ ­գի ­և ­յան խա ­չի շքան ­շա ­ նով և մե ­դա լով։­լով: Կարճ ժա ­մա ­նակ Էջ ­մի ­ած ­ նում զբաղ ­վել է գաղ ­թա ­կան ­ նե ­րի խնա ­մա ­տա ­րու ­թյան գոր ծով։­ծով: 1916թ. ու ­ղարկ ­վել է Վան, այն ­տեղ վե ­րա ­դար ­ձած գաղ ­ թա ­կան ­նե ­րի խնա ­մա ­տա ­ րու ­թյու ­նը կազ ­մա ­կեր ­պե ­լու առա ­քե ­լու թյամբ։­թյամբ: Այ ­նու ­հե ­տև մեկ ­նել է Թիֆ ­ լիս, երբ սկսվել է ռու ­սա ­կան բա ­նա ­կի նա ­հան ­ջը Կով ­կա ­ սյան ռազ ­մա ­ճա ­կա տից։­տից: 1917-20թթ. Թիֆ ­լի ­սում հրա ­տա ­րա ­կել է «Աշ­խա­տա­ ւոր» օրա ­թեր թը։­թը: 1917թ. Թիֆ ­լի ­սում ընտր ­ վել է Հա ­յոց ազ ­գա ­յին խորհր ­ դի ան ­դամ, «Հա­մա­ռու­սա­ կան քա­ղաք­նե­րի մի­ու­թյուն» կազ ­մա ­կեր ­պու ­թյան մեջ կարև ­որ պար ­տա ­կա ­նու ­թյուն ­ ներ կա ­տա րել։­րել: Անդր ­կով ­կա ­սյան Սեյ ­մի կազ ­մա ­վո ­րու ­մից հե ­տո մաս ­ նակ ­ցել է ընտ ­րա ­պայ ­քա ­րին` որ ­պես Կենտ ­րո ­նա ­կան ընտ ­ րա ­կան հանձ ­նա ­ժո ­ղո ­վի ան­ դամ։դամ: 1918թ. ամ ­ռանը, Հա ­ յաս ­տա ­նի Հան ­րա ­պե ­տու ­ թյան հռչա ­կու ­մից հե ­տո ՀՀ խորհր ­դա ­րա ­նի ան ­դամ է ընտր վել։­վել: 1918թ. գնա ­ցել է Կ. Պո ­լիս` մի ­ա ­նա ­լու Ավե ­տիս Ահա ­րո ­ նյա ­նի պատ ­վի ­րա ­կու ­թյա ­նը, որ ­պես ՀՀ կա ­ռա ­վա ­րու ­թյան խորհր ­դա կան։­կան: 1919 թվականին սեպ ­տեմ ­բե ­րին մաս ­նակ ­ցել է Երև ­ա ­նում ՀՅԴ 9-րդ ընդ ­հա ­նուր ժո ­ղո վին։­վին: 1919թ. հոկ ­տեմ ­բե ­րի 31-ից մին ­չև 1920 թվականի մա ­յի ­սի 5-ը եղել է ՀՀ հան ­րա ­յին խնա ­ մա ­տա ­րու ­թյան և աշ ­խա ­ տան ­քի, ապա` հան ­րա ­յին խնա ­մա ­տա ­րու ­թյան և վե ­ րա ­շի ­նու ­թյան նա ­խա ­րար, մա ­յի ­սի 5-ից հոկ ­տեմ ­բե ­րի 30-ը եղել է այդ գե ­րա ­տես ­ չու ­թյան նա ­խա ­րա ­րի պաշ ­ տո ­նա ­կա տար։­տար: 1920թ. մա ­յի ­սին Ղա ­րա ­քի ­ լի ­սա ­յում մաս ­նակ ­ցել է բոլ ­ շև ­ի ­կյան ապս ­տամ ­բու ­թյան ճնշմա նը։­նը: 1920թ. սեպ ­տեմ ­բե ­րին սկս ­ված թուրք-հայ ­կա ­կան պա ­տե ­րազ ­մին, ՀՀ կա ­ռա ­վա ­ րու ­թյան որո ­շու ­մով, [[Սիմոն Վրացյան]]ի հետ ու ­ղարկ ­վել է
 
Կարս-Սա ­րի ­ղա ­մի ­շի ռազ ­մա ­ ճա ­կատ` կա ­ռա ­վա ­րու ­թյան լի ­ա ­զոր ներ ­կա ­յա ­ցու ­ցի ­չի իրա ­վունք ­նե րով։­րով: 1920թ. հոկ ­տեմ ­բե ­րի 30ին Կար ­սի անկ ­ման ժա ­մա ­ նակ թուր ­քե ­րի ձեռ ­քը գե ­րի է ըն կել։­կել: 1920-21թթ. ար ­գե ­լա ­փակ ­ վել է Կար ­սի, ապա Կա ­րի ­նի բան ­տե րում։­րում: 1921թ. հոկ ­տեմ ­բե ­րին գերու ­թյու ­նից ազատ ­վե ­լուց հե ­տո ան ­ցել է Թավ ­րիզ, քա ­ նի որ Հա ­յաս ­տանն ար ­դեն խորհր ­դայ ­նաց ­վել էր։էր: Բժշկի կինն ու երե ­խան հե ­տա ­գա ­ յում Թավ ­րիզ են տե ­ղա ­փոխ­ վել։վել: 1924թ. տե ­ղա ­փոխ ­վել է Զան ջան։­ջան: 1928թ. ըն ­տա ­նի ­քով տե ­ ղա ­փոխ ­վել է Թեհ ­րան և Պարս ­կաս ­տա ­նի մայ ­րա ­քա ­ ղա ­քում հաս ­տատ վել։­վել: 1928-38թթ. բա ­ժան ­մուն ­ քի վա ­րիչ է աշ ­խա ­տել Թեհ ­ րա ­նի «Փահ­լա­վի» զին ­վո ­րա ­ կան հի ­վան ­դա ­նո ցում։­ցում: 1931թ. և 1939թ. բժիշ ­կը ծանր ող ­բեր ­գու ­թյուն ­ներ է ապ ­րել կորց ­նե ­լով զա ­վակ ­ նե ­րին` Ռե ­նո ­յին և Վի ­գե նին։­նին: Իր ծանր վիշ ­տը փա ­րա ­տե ­ լու հա ­մար ամ ­բող ­ջու ­թյամբ նվիր ­վել է հան ­րա ­յին և կու ­ սակ ­ցա ­կան գոր ­ծե րին։­րին: 1943թ. սեպ ­տեմ ­բե ­րին խորհր ­դա ­յին զոր ­քե ­րի Իրան մուտ ­քից հե ­տո ձեր ­բա ­կալ ­վել է խորհր ­դա ­յին ­նե ­րի կող մից։­մից:
 
1943-45թթ. անց ­կաց ­րել է բան տում։­տում: 1945թ. հու ­նի ­սի 4-ին ազատ ­­վել է բան տից։­տից: 1945թ. և հե ­տա ­գա տա ­ րի ­նե ­րին ընտր ­վել է Թեհ ­րա ­ նի գոր ­ծա ­կա ­լա ­կան ժո ­ղո ­վի ան ­դամ, ապա` Եկե ­ղե ­ցա ­ կան վար ­չու ­թյան ատե ­նա ­ պետ, ապա Թեհ ­րա ­նի թե ­ մի Պատ ­գա ­մա ­վո ­րա ­կան ժո ­ղո ­վի ան ­դամ և Թե ­մա ­կան խորհր ­դի փոխ ­նա ­խա ­գահ, ապա` նա ­խա գահ։­գահ: Այ ­նու ­հե ­ տև Հա ­յոց ազ ­գա ­յին խորհր ­ դի նա ­խա ­գահ է ընտր վել։­վել: Եր ­կու ան ­գամ մաս ­նակ ­ ցել է ՀՅԴ ընդ ­հա ­նուր ժո ­ղով ­ նե րին։­րին: 1959թ. Կա ­հի ­րե ­ում հրա ­ տա ­րակ ­վել է նրա հու ­շե ­րի գիր քը։­քը: Նրա հոդ ­ված ­նե ­րը տպագր ­վել են Բեյ ­րու ­թի «Նա­ի­րի» շա ­բա ­թա ­թեր թում։­թում: Մա ­հա ­ցել է 1959թ. օգոս ­ տո ­սի 1-ին, Թեհ ­րա ­նում, սրտի հի ­վան ­դու ­թյու ­նից, 73 տա ­րե ­կա նում։­նում: Աշ ­խա ­տու ­թյուն ­նե ­րը. 1. Հու ­շե ­րի գիրք, Գա ­հի ­րէ, 1959։ 2. Կար ­սի ան ­կու ­մը, «Նա­ի­ րի» շա ­բա ­թա ­թերթ, Պէյ ­րութ, ԺԵ տար ­վա (1968թ.- Հ. Մ.) 4550 մի ­ա ­ցյալ հա ­մար ­նե ­րի փո ­ խա ­րեն լույս տե ­սած բա ­ցա ­ ռիկ համար։ 3. Հա ­յաս ­տա ­նի ան ­կա ­խու ­ թե ­ան պատ ­մու ­թիւ ­նը եւ այլ յի ­շա ­տակ ­ներ, Գլեն ­դեյլ, 1997<ref>{{Գիրք:Մինասյան}}</ref>։:
 
== Նրա մա­սին ==
# Պո ­տու ­րյան Մկրտիչ, Հայ հան ­րա ­գի ­տակ, գիրք Բ. Պուք ­րէշ, 1939։
# Աւօ, Յե ­ղա ­փո ­խա ­կան Ալ ­պոմ, Հա ­լէպ, Գ. շարք, 1960, թ. 2 (26)։
# Գէ ­որ ­գե ­ան Կա ­րօ, Դոկտ. Ար ­տա ­շէս Բա ­բա ­լե ­ան, Ամէ ­նուն տա ­րե ­գիր ­քը, Է. տա ­ րի, 1960, Պէյ ­րութ, 1961։
# Վրա ­ցյան Սի ­մոն, Հա ­յաս ­տ ա ­ն ի Հան ­րա ­պե ­տու ­թյուն, Երև ­ան, 1993։1993: 5. Իշ ­խա ­նյան Եղի ­շե, Լեռ ­նա ­յին Ղա ­րա ­բաղ, 1917-1920, Երև ­ան, 1999։1999:
# Յու ­շա ­մա ­տե ­ան Հայ Յե ­ղա ­փո ­խա ­կան Դաշ ­նակ ­ցու ­թե ­ան, Ալ ­բոմ-ատ ­լաս, Բ. հա ­տոր, Գո ­յա ­մարտ, 1914-1925, Լոս Ան ­ճե ­լըս, 2001։
# Ով ով է, Հա ­յեր. Կեն ­սագ ­րա ­կան հան ­րա ­գի ­տա ­րան, հ. 1, Երև ­ան, 2005։2005:
 
== Ծանոթագրություններ ==