Վիքիպեդիա

«Վարդան Մամիկոնյան»–ի խմբագրումների տարբերություն

Դիտել պատմությունը
← Նախորդ տարբՀաջորդ տարբ →
Content deleted Content added
ՎիզուալԵլատեքստ
No edit summary
No edit summary
Տող 1.
{{ԱՀ}}
{{Արևմտահայերեն|Վարդան Մամիկոնեան}}
{{Արևելահայերեն|Վարդան Մամիկոնյան}}
{{Տեղեկաքարտ Ռազմական գործիչ
| ամբողջական անուն = Վարդան ՄամիկոնյանՄամիկոնեան
| բնօրինակ անուն =
| կյանքի ժամանակաշրջան = '''[[388]] - [[451]]'''
| պատկեր = [[Պատկեր:Vardan Mamikonyan.jpg|260px]]
| նկարագրություն =
Տող 11 ⟶ 12՝
| պատկանելություն =
| զորքի տեսակ =
| ծառայության թվականներ = [[420]] - [[451]]
| կոչում = հայոց սպարապետ
| զորամաս =
Տող 23 ⟶ 24՝
| Ռոդովոդ =
}}
'''Վարդան ՄամիկոնյանՄամիկոնեան''' ([[388]] - [[451]] թթ․), [[5-րդ դար]]իու [[հայ]] զորավարզօրավար, հայոց զորքերիզօրքերու [[սպարապետ]], 450-451450–451 թվականներիթուականներու [[Հայ ազատագրական շարժում (450-451) (արեւմտահայերէն)|հայ ազատագրական շարժման]] առաջնորդ։
 
Վարդան ՄամիկոնյանըՄամիկոնեան [[Ավարայրի ճակատամարտ]]ումին հայոց զորքերիզօրքերու հրամանատարն էր։ Այն տեղի էր ունեցելունեցաւ [[451]] թվականիթուականի [[մայիսիՄայիս 26]]ին՝–ին՝ [[Վասպուրական]]ի [[Տղմուտ (գետ)|Տղմուտ գետի]] եզերքին՝ [[Ավարայր]]ի դաշտում։դաշտին մէջ։ Հայոց բանակը բաղկացած էր 66 000 զինվորներիցզինուորներէ, իսկ [[Իրան|պարսիկներիպարսիկներու]] բանակը՝ 90 000 զինվորիցզինուորէ, որոնք պաշտպանվածպաշտպանուած էին նաևնաեւ փղերով։փիղերով։ Պատերազմը վերջացավվերջացաւ պարսիկներիպարսիկներու հաղթանակովյաղթանակով: ԶորավարԶօրավար ՎարդանըՎարդան զոհվեցզոհուեցած այդ ճակատամարտում։ճակատամարտի Հետագայումընթացքին։ նաՅետագային դասվելան էդասուեցաւ սրբերիսրբերու շարքը։շարքին։
 
== Կենսագրութիւն ==
== Կենսագրություն ==
 
Վարդան ՄամիկոնյանըՄամիկոնեան սպարապետ, [[Համազասպ ՄամիկոնյանՄամիկոնեան]]ի ևեւ կաթողիկոս [[Սահակ ԱԱ․ ՊարթևՊարթեւ]]ի դուստր Սահականույշի ավագաւագ որդին է։էր։ ՈւսանելՈւսանած էէր Վաղարշապատի[[Վաղարշապատ (արեւմտահայերէն)|Վաղարշապատ]]ի Սահակ-ՄեսրոպյանՄեսրոպեան նորաբաց դպրոցում։դպրոցին մէջ։ [[420]] թվականինթուականին [[ԿոստանդնուպոլիսՊոլիս|ԿոստանդնուպոլսումԿոստանդուպոլսոյ]] [[ԹեոդոսիոսԹէոդոսիոս ԲԲ․ Փոքր|ԹեոդոսիոսԹէոդոսիոս II]] կայսեր հրամանով ճանաչվելճանաչուած էէր՝ Հայաստանի[[Հայաստան (արեւմտահայերէն)|Հայաստան]]ի բյուզանդականբիւզանդական մասի ստրատելատ (զորավարզօրավար)։
 
[[422]] թվականինթուականին մեկնելմեկնած էէր Պարսկաստանի[[Պարսկաստան (արեւմտահայերէն)|Պարսկաստան]]ի մայրաքաղաք [[ՏիզբոնՏիզպոն]], որտեղուր ՍասանյանՍասանեան Վռամ V Գոռ արքան նրանանոր ճանաչելճանչցած էէր՝ Հայոց սպարապետ, իսկ հայ [[ԱրշակունիներիԱրշակունիներու թագավորությունթագաւորութիւն|ԱրշակունիներիԱրշակունիներու թագավորությանթագաւորութեան]] անկումիցանկումէ ([[428]]) հետո՝յետոյ՝ [[432]] թվականինթուականին, հաստատվելհաստատուած էէ՝ [[Մարզպանական Հայաստան]]ի, զորքերիզօրքերու սպարապետ։
 
Պարսից [[Հազկերտ II]] արքայի հրամանով Հայոց այրուձին [[442]] թվականինթուականին Վարդան ՄամիկոնյանիՄամիկոնեանի հրամանատարությամբհրամանատարութեամբ կռվելկռուած էէր քուշաններիքուշաններու դեմ։դէմ։
 
== Վարդանանց պատերազմ ==
{{Հիմնական հոդված|Վարդանանց պատերազմ (450-451)}}
[[Պատկեր:Vartan Mamigonian statue in Yerevan.jpg|մինի|[[Վարդան ՄամիկոնյանիՄամիկոնեանի հուշարձանյուշարձան (Երևան)|Վարդան ՄամիկոնյանիՄամիկոնեանի արձանը]]՝ ԵրևանումԵրեւան]]
Պարսկաստանի [[Հազկերտ ԲԲ․]] ՍասանյանՍասանեան արքան [[449]] թվականինթուականին հրովարտակով հայերինհայերուն կոչ է արելուղած հրաժարվելէ հրաժարիլ [[քրիստոնեությունՔրիստոնէութիւն|քրիստոնէութենէն]]ից ևեւ ընդունելընդունիլ [[զրադաշտականությունԶրադաշտականութիւն|զրադաշտականութիւն]] (կրակապաշտությունկրակապաշտութիւն)։ Վարդան ՄամիկոնյանիՄամիկոնեանի մասնակցությամբմասնակցութեամբ՝ [[Արտաշատի ժողով (արեւմտահայերէն)|ԱրտաշատումԱրտաշատի գումարվածմէջ ժողովըգումարուած ժողով]]ը, մերժելմերժած է Պարսից արքայի կրոնափոխությանկրօնափոխութեան առաջարկը։ Մերժողական պատասխան ուղարկած են ուղարկել նաևնաեւ դրացի վրացիներն[[Վրացիներ (արեւմտահայերէն)|վրացիներ]]ն ու աղվանները։[[Աղուաններ|աղուաններ]]ը։ Վարդանին ևեւ Հայոց, Վրաց ու ԱղվանիցԱղուանից իշխանություններիիշխանություններու ներկայացուցիչներիններկայացուցիչներուն կանչելկանչած են Տիզբոն։Տիզպոն։ ՄահապատժիՄահապատիժի սպառնալիքի տակ նրանքանոնք՝ առերես, ուրացելուրացած են իրենց հավատքը։հաւատքը։
 
Հազկերտ Բ-նԲ․, պատանդ պահելով մարզպան [[Վասակ Սյունի|Վասակ ՍյունուՍիւնի]]ի որդիներինորդիներն ու Գուգարքի բդեշխ ԱշուշայինԱշուշան, հայ նախարարներիննախարարներուն 700 մոգի ևեւ հսկիչ զորախմբիզօրախումբի ուղեկցությամբուղեկցութեամբ ճանապարհելճանապարհած է Հայաստան՝ հանձնարարելովյանձնարարելով 1 տարումտարուան ընթացքին եկեղեցիները վերածել մեհյաններիմեհեաններու ու կրակատներիկրակատուներու ևեւ կառուցել ատրուշաններ։ Հայ նախարարները վերադարձելվերադարձած են հայրենիք՝ անհրաժեշտ դիմադրությունդիմադրութիւն կազմակերպելու հույսով։յոյսով։ Վարդան ՄամիկոնյանըՄամիկոնեան, վերադառնալով հայրենիք, գլխավորելգլխաւորած է կրոնափոխությանկրօնափոխութեան դեմդէմ ծավալվածծաւալուած ժողովրդական ընդվզումը։
 
Ռազմական դաշինք կնքելով ԱղվանիցԱղուանից ևեւ Վրաց մարզպանություններիմարզպանութիւններու հետ՝ [[450]] թվականիթուականի սկզբինսկիզբին նաան օգնությունօգնութիւն էխնդրած խնդրելէ [[ԲյուզանդականԲիւզանդական կայսրությունկայսրութիւն|ԲյուզանդիայիցԲիւզանդիայէն]], սակայն [[Մարկիանոս]] կայսրը ոչ միայն մերժելմերժած է, այլևայլեւ այդ մասին գաղտնի տեղեկացրելտեղեկացուցած է Հազկերտ II-ին։ 450 թթ․-ին սպարապետի զորագունդըզօրագունդը ՀայաստանիցՀայաստանէն վտարելվտարած է մոգերինմոգերն ու նրանցանոնց աջակցող զորքերինզօրքերը, [[Խաղխաղ]] (այժմ՝ [[Ղազախ (քաղաք)|Ղազախ]], [[ԱդրբեջանԱտրպէյճան]]) քաղաքի մերձակայքումմերձակայքը պարտությանպարտութեան էկը մատնելմատնէ պարսիկ Սեբուխտ զորավարիզօրավարին գլխավորածգլխաւորած պատժիչ զորքերինզօրքերուն, ապա նրանցանոնց քշելքշած է նաևնաեւ ԱղվանքիԱղուանքի բերդերից։բերդերէն։ Վարդան ՄամիկոնյանիՄամիկոնեանի զորախումբըզօրախումբը հասելհասած է մինչևմինչեւ [[Ճորա պահակ]]ի ամրություններըամրութիւնները (այժմյանայժմեան Դերբենդ քաղաքի մոտմօտ) ևեւ փոխօգնությանփոխօգնութեան դաշինք կնքել հոներիհոներու հետ։
[[Պատկեր:Saint Vartan statue, Gyumri.jpg|մինի|ձախից|Վարդան ՄամիկոնյանիՄամիկոնեանի հուշարձանըյուշարձանը՝ Գյումրիում[[Կիւմրի]]]]
 
[[450]] թվականիթուականի վերջին Վարդան ՄամիկոնյաննՄամիկոնեան ընտրվելընտրուած է Հայոց տանուտեր՝տանուտէր՝ ի հակակշիռ մարզպան [[Վասակ Սյունի|Վասակ ՍյունուՍիւնի]]ի, որըոր դեմդէմ էր ծավալվածառաջացած ապստամբությանը։ապստամբութեան։ Վարդան ՄամիկոնյանըՄամիկոնեան վերականգնելվերականգնած է հայ նախարարներինախարարներու ևեւ հոգևորականությանհոգեւորականութեան ոտնահարվածոտնահարուած իրավունքներըիրաւունքները, ամրացրելամրացուցած բերդերը ևեւ նախապատրաստվելնախապատրաստուած վճռական մարտի։մարտին։
 
Ճակատամարտը տեղի էունեցած ունեցելէ [[451]] թվականիթուականի [[մայիսիՄայիս 26]]-ին՝ [[ԱվարայրԱւարայր]]ի դաշտում։դաշտին մէջ։ Չնայած Վարդան ՄամիկոնյանըՄամիկոնեանը զոհվելզոհուած է, բայց պարսիկները, տեսնելով հայերիհայերու համառյամառ դիմադրությունըդիմադրութիւնը, հարկադրվածհարկադրուած հետետ կանչած են կանչել իրենց զորքերը։զօրքերը։ ԱվարայրիԱւարայրի ճակատամարտիցճակատամարտէն հետոյետոյ Պարսից արքունիքը հրաժարվելհրաժարած է բռնի կրոնափոխությանկրօնափոխութեան ծրագրիցծրագիրէն, ճանաչելճանչցած է Հայաստանի ներքին ինքնավարությունըինքնավարութիւնը, թեթևացրելթեթեւցուցած՝ հարկերը ևեւ որոշ ժամանակ վարելվարած է հայերինհայերուն սիրաշահելու քաղաքականություն։քաղաքականութիւն։ ՊարսիկներինՊարսիկներուն զգալի վնաս ենպատճառած պատճառելեն նաևնաեւ հոները, որոնք, Վարդան ՄամիկոնյանիՄամիկոնեանի հետ կնքած պայմանագրիպայմանագիրի համաձայն, ասպատակելասպատակած են պարսկական նահանգները։
 
Վարդան ՄամիկոնյանիՄամիկոնեանի կերպարն արտացոլվելարտացոլած է գեղարվեստականգեղարուեստական գրականությանգրականութեան՝ ([[ՂևոնդՂեւոնդ Ալիշան]], [[Դերենիկ ԴեմիրճյանԴեմիրճեան]]), քանդակագործությանքանդակագործութեան ([[ԵրվանդԵրուանդ Քոչար]]), գեղանկարչությանգեղանկարչութեան ([[Էդուարդ Իսաբեկյան]], [[Գրիգոր Խանջյան]], [[Վահան Խորենյան]]) մեջ և թատերարվեստում։ Վարդանանց եննուիրուած նվիրվածէ կաթողիկոսներ [[Պետրոս ԱԱ․ Գետադարձ]]ի «Արիացեալք» ևեւ [[ՆերսեսՆերսէս ԴԴ․ Կլայեցի|Ներսես Դ Կլայեցու]]ի (ՆերսեսՆերսէս Շնորհալի) «Նորահրաշ» շարականները։
 
Վաղ միջնադարիցմիջնադարէն Վարդան ՄամիկոնյանինՄամիկոնեանին ևեւ Վարդանանց նվիրվածնուիրուած եկեղեցիներ ու վանքեր կառուցուած են կառուցվել Հայաստանի տարբեր նահանգներումնահանգներու մէջ, հայկական գաղթավայրերումգաղթավայրերու, հետագայում՝յետագային՝ նաեւ նաևՍփիւռքի Սփյուռքում։տարածքին։
 
== Ժամանակակիցները ևեւ Վարդան ՄամիկոնյանըՄամիկոնեանը ==
[[Պատկեր:Vardanmamak.jpg|մինի|աջից]]
ԴեռևսԴեռեւս [[5-րդ դար]]ումուն հայ պատմիչ [[ԵղիշեԵղիշէ]]ն գրելգրած էր «[[Վասն Վարդանայ ևԵւ Հայոց պատերազմինՊատերազմին]]» աշխատությունը։աշխատութիւնը։ ՆրաԱնկէ հիմքիհիմք վրաառած, [[Հայրենական Մեծ պատերազմ]]ի տարիներինտարիներուն, [[Դերենիկ ԴեմիրճյանԴեմիրճեան]]ը գրելգրած է [[Վարդանանք (պատմավեպպատմավէպ)|«Վարդանանք»]] պատմավեպը՝պատմավէպը՝ հայ զինվորներիզինուորներու ոգին բարձրացնելու համար։
 
[[Հայաստանի ՀանրապետությունՀանրապետութիւն|ՀՀ]]-ումը սահմանվելսահմանած է [[«Վարդան ՄամիկոնյանՄամիկոնեան» շքանշան]]ը, որովորմով պարգևատրվումկը ենպարգեւատրուին, հայրենիքի հանդեպհանդէպ պարտքը կատարելիսկատարելու ընթացքին, ցուցաբերած բացառիկ խիզախությանխիզախութեան ևեւ բանակաշինությանըբանակաշինութեան մատուցած ակնառու ծառայություններիծառայութիւններու համար։
 
ԱվարայրիԱւարայրի ճակատամարտումճակատամարտին զոհվածզոհուած մարտիկները դասվելդասուած են [[Հայ Առաքելական եկեղեցի|Հայ առաքելական եկեղեցուեկեղեցւոյ]] տոնելիտօնելի սրբերիսրբերուն շարքը ևեւ կոչվումկը ենկոչուին սուրբ Վարդանանք։
 
Հայոց սպարապետ Վարդան ՄամիկոնյանըՄամիկոնեան [[ՍասանյանՍասանեան Պարսկաստան]]ի դեմդէմ 450–451 թվականներիթուականներու «հանունյանուն հավատքիհաւատքի ևեւ հայրենյաց» ազատագրական պատերազմի ([[Վարդանանց պատերազմ]]) առաջնորդն է։ ՄեծարվելՄեծարուած է Քաջ Վարդան պատվանունով։պատուանունով։
 
[[2002]] թվականինթուականին սկսվումկը ևսկսի եւ [[2014]] թվականինթուականին՝ ավարտինաւարտին էկը հասվումհասնի, հոլիվուդյանհոլիվուտեան միայն նախագիծնախագիծը, որըոր պատմումկը էպատմէ այս պատերազմիպատերազմին մասին։ Հեղինակը հայազգի [[ՌոջերՌոՃըր ԿուպելյանԳուբելեան]]ն է։ Ֆիլմը կոչվումկը էկոչուի «ԲյուզանդիայիԲիւզանդիայի արևելքարեւելք. պատերազմ, աստվածներաստուածներ ու սուրբ նահատակներ» («East of Byzantium։ War Gods and Warrior Saints», {{en}})։ Այստեղ նկարագրվումկը եննկարագրուին [[4-րդ դար|4-րդ]] ևեւ [[5-րդ դար]]երումերուն ՀայաստանումՀայաստանի մէջ տեղի ունեցած փոփոխությունները՝փոփոխութիւնները՝ սկսած [[Քրիստոնեությանքրիստոնէութեան ընդունումը Հայաստանում|քրիստոնեության ընդունումիցընդունում]]։էն։ ԿինինկարիՖիլմին հիմնական թեման Վարդանանց պատերազմն է։
 
== Տես նաևնաեւ ==
 
* [[Վարդանանց պատերազմ (450-451)]]
* [[Վարդանանք (պատմավեպպատմավէպ)]]
* [[ԱվարայրիԱւարայրի ճակատամարտ]]
 
== ԱղբյուրներԱղբիւրներ ==
{{wikiquote}}
 
* [http://www.historyofarmenia.am/am/Encyclopedia_of_armenian_history_Vardananc_paterazm@ Վարդանանց պատերազմ]
* [http://www.findarmenia.com/arm/history/19/167/168 ԿրոնափոխությանԿրօնափոխութեան առաջարկը։ Արտաշատի ժողովը]
* [http://www.findarmenia.com/arm/history/19/167/169 ԱպստամբությանԱպստամբութեան սկիզբը։ Անգղի ևեւ ԶարեհավանիԶարեհաւանի ժողովրդական ելույթներըելոյթները]
* [http://www.findarmenia.com/arm/history/19/167/170 Շարժման ծավալումըծաւալումը]
* [http://www.encyclopedia.am/pages.php?bId=2&hId=974 ԱվարայրիԱւարայրի ճակատամարտ]
* [http://www.findarmenia.com/arm/history/19/167/171 ԱվարայրիԱւարայրի ճակատամարտ]
* [http://eastofbyzantium.blogspot.ru/ ԲյուզանդիայիԲիւզանդիայի արևելքարեւելք. 451 թվականթուական]
 
* [http://armenianhouse.org/voskeporik/03-yeghishe.html ՀատվածներՀատուածներ ԵղիշեիԵղիշէի՝ Վարդանի ևեւ հայոց պատերազմի մասին երկիցերկէն]
 
{{DEFAULTSORT:Մամիկոնյան, Վարդան}}
[[Կատեգորիա:Հայ զորավարներզօրավարներ]]
[[Կատեգորիա:Հայ Առաքելական ԵկեղեցուԵկեղեցւոյ սրբերսուրբեր]]
[[Կատեգորիա:451388 մահերծնունդներ (արւմտ․)]]
[[Կատեգորիա:Մամիկոնյաններ451 մահեր (արւմտ․)]]
[[Կատեգորիա:Մամիկոնեաններ]]
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/wiki/Վարդան_Մամիկոնյան» էջից