Առանց խմբագրման ամփոփման
No edit summary |
No edit summary |
||
|
{{Taxobox
| name =Սեզ
| image file = Kweek Elytrigia repens.jpg
| image descr = [[
| regnum =
| divisio = [[
| classis = [[
| ordo = [[
| familia = [[
| genus = '''
| latin = {{btname|Elytrigia|[[Desv.]]}}
| section name =
| commons = Elytrigia
}}
'''Սեզ''', '''չայիր''', ({{lang-la|''Elytrígia''}}) [[դաշտավլուկազգինե]]րի ([[հացազգիներ]])<ref> (en inglés) Watson L, Dallwitz MJ. (2008). «The grass genera of the world: descriptions, illustrations, identification, and information retrieval; including synonyms, morphology, anatomy, physiology, phytochemistry, cytology, classification, pathogens, world and local distribution, and references». The Grass Genera of the World. Consultado el 1 de febrero de 2010</ref> ընտանիքի բազմամյա խոտաբույսերի ցեղ: Հայտնի է մոտ 150 տեսակ, միավորված 2 ենթացեղում՝ իսկական սեզ և [[ժիտնյակ]]: Աճում է տափաստաններում, չոր մարգագետիններում, ավազուտներում, քարքարոտ լանջերին:
==
[[Պատկեր:Illustration Elytrigia repens0.jpg|մինի|ձախից|''Elytrigia repens'']]
Տարածված է [[Եվրասիա]]յում և [[Աֆրիկա]]յում: [[ՀՀ]]-ում հանդիպում է իսկական սեզերի 5 (այլ տվյալներով՝ 10) տեսակ՝ սողացող, սանրանման, միջին, մազակիր, երկարավուն և այլն՝ տարածված բոլոր մարզերում:
;Հայաստանում
ՀՀ-ում առավել տարածված են
*Սեզ սողացողը (''E. repens''),
*Սեզ սանրանմանը (''E. cristatum''),
*Սեզ մազակիրը (''E. trichophora''),
*Սեզ միջինը (''E. intermedia''),
*Սեզ երկարավունը (''E. elongatum''): Տարածված է բոլոր մարգերում:
Աճում են ամենուրեք. ցանքերի մոլախոտեր են: Մշակության մեջ հայտնի է տափաստանային կամ անապատային սեզը (խոտի բերքը՝ 50-60 ց/հա):
== Կենսաբանական նկարագիր ==
[[Արմատ]]ային համակարգը հզոր է, ցողունը՝ կանգուն, մերկ, բարձրությունը՝ 30-130 սմ: [[Տերև]]ները գծաձև են: [[Ծաղկաբույլ]]ը հասկ է՝ 4-7 ծաղկային հասկիկներով: Ծաղկում է [[հունիս]]ին:
Պտուղը երկարավուն, թաղանթապատ հատիկ է:
== Քիմիական կազմ ==
Սեզի արմատները պարունակում են [[Ածխաջուր|ածխաջրեր]], [[սպիտակուցներ]], օրգանական թթուներ, եթերայուղեր, [[C վիտամին]], կարոտին (A - նախավիտամին), [[ամինաթթուներ]], [[միկրոտարրեր]], պտղաշաքար, սապոնին և այլն:
== Կիրառություն ==
Չորացրած արմատների ալյուրից թխում են հացաբուլկեղեն, պատրաստում շիլաներ, գարեջուր և այլն, թարմ արմատներից՝ աղցաններ, խավարտ, բոված արմատները փոխարինում են սուրճին: Սեզը ձմեռնադիմացկուն է, երաշտակայուն, հողի նկատմամբ պահանջկոտ չէ:
Սողացող և սանրանման սեզերն արժեքավոր կերաբույս են:
=== Բժշկության մեջ ===
Չորացրած արմատների պատրաստուկներն օգտագործում են որպես միզամուղ, տոնուսը բարձրացնող, հակաբորբոքային, նաև լիպիդային, հանքային, ածխաջրային փոխանակությունը կարգավորող միջոց:
Նաև լիպիդային, հանքային, ածխաջրային փոխանակությունը կարգավորող միջոց և այլն:
Ակադեմիկոս Ն. Վ. Ցիցինը` [[ցորեն]]ը խաչասերելով սեզի հետ, ստացել է խիստ արժեքավոր հիբրիդներ, որոնք նախ բազմազան են, կայուն` մի շարք հիվանդությունների նկատմամբ և տարեկան հնձվում են 2 անգամ. առաջին անգամ` որպես հացաբույս, իսկ երկրորդ անգամ` որպես անասնակեր:
== Տեսակներ ==
[[Պատկեր:Kweek rizomen Elytrigia repens.jpg|մինի|300px|''Elytrigia repens'']]
{|
|- valign=top
|
*''[[Elytrigia alatavica]]''
*''[[Elytrigia atherica]]''
*''[[Elytrigia bessarabica]]''
*''[[Elytrigia caespitosa]]''
*''[[Elytrigia campestris]]''
*''[[Elytrigia curvifolia]]''
*''[[Elytrigia disticha]]''
*''[[Elytrigia elongata]]''
*''[[Elytrigia gmelinii]]''
*''[[Elytrigia intermedia]]''
|
*''[[Elytrigia juncea]]''
*''[[Elytrigia lolioides]]''
*''[[Elytrigia pontica]]''
*''[[Elytrigia pungens]]''
*''[[Elytrigia pycnantha]]''
*''[[Elytrigia rechingeri]]''
*''[[Elytrigia repens]]''
*''[[Elytrigia scirpea]]''
*''[[Elytrigia trichophora]]''
*''[[Elytrigia varnensis]]''
|}
== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
== Գրականություն ==
* Բուսաբանություն, հեղինակ` Վալեր Կոյոմբջյան, էջ 24-25
* {{ռուսերեն գիրք|автор=Мартыненко В. А., Груздев Б. И.|заглавие=Определитель сосудистых растений окрестностей Сыктывкара|ссылка=|место=Екатеринбург|издательство=УрО РАН|год=2005|страницы=211}}
== Արտաքին հղումներ ==
* [http://images.google.co.uk/images?q=Elytrigia&safe=active Imágenes en Google]
{{ՀԲ}}
[[Կատեգորիա:Բույսեր այբբենական կարգով]]
[[Կատեգորիա:Դաշտավլուկազգիներ]]
| |||