«Հայկական մուֆլոն»–ի խմբագրումների տարբերություն
Content deleted Content added
ճշգրտում |
No edit summary |
||
Տող 1.
{{taxobox
| name = Հայկական Մուֆլոն
| image file =
| regnum = Կենդանիներ
| phylum = [[Քորդավորներ]]
| classis = [[Կաթնասուններ]]
| ordo = [[
| subordo = [[Որոճողներ]]
| familia =
| subfamilia =
| genus =
| species = '''
| syn =
* {{btname|Ovis orientalis gmelini}}
* {{btname|Ovis ammon gmelini}}
* {{btname|Ovis aries gmelini}}
| latin = {{btname|Ovis ammon gmelini|[[Բլիֆ]], 1840}}
| commons = Armenian sheep
| wikispecies =Category: Armenian sheep
| iucnstatus = VU
| iucn = 15739
| itis = 202413
| ncbi = 9938
}}
'''Հայկական մուֆլոն''' կամ '''անդրկովկասյան լեռնային ոչխար'''<ref>Габриэлян Э. Ц., Файвуш Г. М. [[Шикахохский заповедник]] // Заповедники СССР. Заповедники Кавказа / Под общ. ред. В. Е. Соколова, Е. Е. Сыроечевского. — М.: Мысль, 1990. — 365, [2] с.: ил, карт. — С. 356. ISBN 5-244-00432-8</ref>, ({{lang-la|''Ovis orientalis gmelinii''}}, {{lang-fa|''گوسفند وحشی ارمنی''}}),<ref>{{cite book|last1=Firouz|first1=Eskandar|title=The Complete Fauna of Iran|date=2005|publisher=[[I.B. Tauris]]|page=[https://books.google.com/books?id=t2EZCScFXloC&pg=PA89&lpg=PA89&dq=Armenian+mouflon+%E2%80%A2+%28Qutch-e+armani&source=bl&ots=m7MnrgGZ5r&sig=qKBzQnH5bfFCrhVKL9UGRliUewI&hl=en&sa=X&ei=V32cVOehCYmggwTSqISoCg&ved=0CCAQ6AEwAA#v=onepage&q=Armenian%20mouflon%20%E2%80%A2%20(Qutch-e%20armani&f=false 89]}}</ref> [[սնամեջ եղջյուրավորներ]]ի ընտանիքի վայրի [[ոչխար]]:
== Արտաքին կազմվածք ==
Մարմնակազմվածքը սլացիկ է, կենդանի զանգվածը՝ ոչ մեծ։ Արուների մարմնի երկարությունը 130-135 սմ է, մաքիներինը՝ 105-120 սմ, մնդավի բարձրությունը համապատասխանաբար՝ 85-90 և 70-80 սմ, կենդանի [[զանգված]]ը՝ 50-60 և 35-45 կգ։ Արուները օժտված են խոշոր եղջյուրներով, որոնք ձգվելով դեպի մնդավ, կազմում են շրջան։ [[Մաքի|Մաքիներ]]ը հիմնականում անեղջյուր են։ Մայրերն առաջին ծինում ունենում են մեկ, հետագայում՝ զույգ գառներ։
==
[[File:AM 100 dram Ag 2008 RB Sheep b.png|thumb|left|2008 թվականի մետաղադրամ՝ հայկական մուֆլոնի պատկերով |250px]]
Տարածված են [[Հայկական լեռնաշխարհ]]ում՝ [[Հայաստան]]ում և [[Իրան]]ում։ Մուֆլոններ կան նաև [[Կիպրոս]], [[Կորսիկա]] և [[Սարդինիա]] կղզիներում, սակայն պարզ չէ դրանք վայրենացած ոչխարներ են, թե իրական մուֆլոններ։ Էդեմիկ տեսակ է, ունի սահմանափակ տարածում: Մինչև 20-րդ դարի սկիզբը տարածվածության շրջանն ընդգրկվել է Հայկական լեռնաշղթայից մինչև [[Արագած]]ի ստորոտները: Տարածված է նաև [[Նախիջևան]]ում և Հյուսիսարևմտյան [[Իրան]]ում: Այժմ կանգնած է անհետացման վտանգի եզրին: Առանձնյակները ոչ մեծ խմբերով (մինչև 7-8 գլուխ) հանդիպում են [[Վայոց ձոր]]ի և [[Սյունիք]]ի մարզերում, [[Խոսրովի անտառ արգելոցում]]:
Ապրում է լեռնային չոր տափաստաններում, [[Գիհի|գիհու]], [[նշենի|նշենու]] և այլ չորասեր բուսականության առկայությամբ ([[Ուրծի լեռնաշղթա]]), ենթալպիան և ալպիական մարգագետիններում(Վայոց Ձոր և Սյունիք): Գերադասում են կիրճերի, ժայռաբեկորների և նման այլ տեղամասերի հետ համակցված բաց բիոտոպերը 1000-3000 մ բարձրություններում:
Բնակվում են լեռնային լանդշաֆտներում։ Էգերն ապրում են 100 առանձնյակից կազմված խմբերով, իսկ արուները՝ միայնակ։▼
Հայաստանում մուֆլոնն ապրում է մշտապես` ձմռանը չքոչելով, իսկ տարվա տաք եղանակներին դիտվում է արուների ներհոսք [[Նախիջևան]]ի կողմից: Մուֆլոնը պարբերաբար կատարում է ուղղահայաց միգրացիաներ. ձմռանը` դեպի նախալեռներ, ամռանը` դեպի բարձունքներ:
== Պահպանման կարգավիճակ ==
Բնության պահպանության միջազգային ցուցակում {{btname|Ovis orientalis}}<ref> Ovis orientalis (англ.). The IUCN Red List of Threatened Species. IUCN. Архивировано из первоисточника 22 января 2013.</ref> ենթատեսակը համարվում է խոցելի տեսակ: Ինչպես նաև գրանցված է ՀՀ Կարմիր գրքում<ref>[http://enrin.grida.no/biodiv/ru/national/armenia/general/dvthr.htm Красная книга Армении]</ref>:
Պահպանվում է [[Զանգեզուր արգելավայր|«Զանգեզուր» արգելավայր]]ում և «Արևիկ» ազգային պարկում:
== Վարք ==
[[Պատկեր:Mouflon, Ovis musimon Pengo.jpg|մինի|Հայկական մուֆլոն]]
▲Բնակվում են լեռնային լանդշաֆտներում։ Էգերն ապրում են 100 առանձնյակից կազմված խմբերով, իսկ արուները՝
== Բազմացում ==
Զուգավորումը տեղի է ունենում [[նոյեմբեր]]ի վերջից մինչև [[դեկտեմբեր]]ի սկիզբը: Հղիությունը տևում է 5-6 ամիս: Ձագերը (սովորաբար, զույգ) ծնվում են մայիսի կեսերից մինչև հունիսի սկիզբը: Մայրերն առաջին ծինում ունենում են 1, հետագայում՝ զույգ ձագեր:
== Թվաքանակ ==
Ներկայիս գնահատմամբ՝ մուֆլոնի թվաքանակը [[Հայաստան]]ում չի գերազանցում 250-300 առանձնյակները: [[Պոպուլյացիա]]յի հիմնական մասն ապրում է [[Բարգուշատ]]ի և [[Զանգեզուրի լեռնաշղթա]]ներում (200 առանձնյակներից ոչ ավելի):
== Տես նաև ==
*[[Հայաստանի Կարմիր գիրք]]
== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
== Գրականություն ==
*{{cite journal|last1=Ovsepian|first1=L. A.|title=Случай обнаружения саркоцист у арменийских муфлонов (Ovis Orientalis Gmelini Blyth, 1841=Armeniana Nasonov) содержащихся в условиях неволи [Case of Sarcocysts Revelation in Armenian Moufflons (Ovis Orientalis Gmelini Blyth, 1841=Armeniana Nasonov), Kept under Conditions of Captivity]|journal=Biological Journal of Armenia|date=1987|volume=40|issue=9|pages=780-781|url=http://biology.asj-oa.am/7370/|publisher=[[Armenian National Academy of Sciences]]|location=Yerevan|language=ru}}
*{{cite journal|last1=Valdez|first1=R.|last2=Cardenas|first2=M.|last3=Sanchez|first3=Juan|title=Disruptive mating behavior by subadult Armenian wild sheep in Iran|journal=Applied Animal Behaviour Science|date=February 1991|volume=29|issue=1-4|pages=165–171|doi=10.1016/0168-1591(91)90244-R|url=http://www.appliedanimalbehaviour.com/article/0168-1591(91)90244-R/abstract}}
[[Կատեգորիա:Երկսմբակավորներ]]
[[Կատեգորիա:ՀՀ Կարմիր գրքում գրանցված կենդանիներ]]
[[Կատեգորիա:Կենդանիներ այբբենական կարգով]]
| |||