«Սպանախ»–ի խմբագրումների տարբերություն

Content deleted Content added
No edit summary
No edit summary
Տող 1.
{{Տաքսոտուփ
| name = Սպանախ
| image file = Spinazie vrouwelijke plant (Spinacia oleracea female plant).jpg
| image descr =Հասուն բույսի ընդհանուր տեսքը
| image title = Սպանախ
| regnum = Բույսեր
| image descr = Սպանախ
| divisio = [[Ծածկասերմեր]]
| regnum = Բույսեր
| classis = [[Երկշաքիլավորներ]]
| ref =
| ordo = [[Гвоздичноцветные]]
| comment =
| familia = [[Թելուկազգիներ]]
| rang =
| genus = [[Սպանախ]]
| latin = '''''Spinacia oleracea'''''
| species = '''Սպանախ այգու'''
| author =
| latin = {{btname|Spinacia oleracea|[[L.]]}}
| syn =
| commons = Spinacia oleracea
| typus =
| wikispecies = Spinacia oleracea
| range map =
| range map caption =
| range map width =
| range legend =
| wikispecies = Spinacia oleracea
| commons = Category:Spinacia oleracea
| itis =
| ncbi =
| eol =
| grin =
| ipni =
}}
'''Սպանախ''' ({{lang-lat|''Spinacia oleracea''}}), ծմել, շոմին, [[թելուկազգիներ]]ի ընտանիքի երկտուն, միամյա կամ երկամյա բույսերի ցեղ։ Տարածված տերևաբանջարայնին սննդամթերք]<ref>[http://www.washingtonpost.com/news/to-your-health/wp/2014/06/05/finally-a-list-of-powerhouse-fruits-and-vegetables-ranked-by-how-much-nutrition-they-contain/ Watercress tops list of ‘powerhouse fruits and vegetables.’ Who knew? - The Washington Post<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref>։ Հայտնի է 3 տեսակ։
 
ՀՀ-ում՝ 2 տեսակ՝
'''Սպանախ''' (''Spinacia oleracea''), տարածված տերևաբանջարայնին սննդամթերք։
*Սպանախ քառառէջ (''Տ. tetrandra'')
*Սպանախ սովորական (''Տ. oleracea''), որը տարածված է մշակության մեջ:
 
== Կենսաբանական նկարագիր ==
== Օգտագործում ==
[[Պատկեր:Illustration Spinacia oleracea0.jpg|մինի|ձախից|Գերմանիայի բուսաբանական նկարազարդումը (1885)]]
Ցողունը մերկ է, բարձրությունը՝ 20-50 սմ։ Տերևները եռանկյունանիզակաձև կամ երկարավուն-ձվաձև են, հարթ կամ ծալքավոր: Վեգետացիայի սկզբում ձևավորվում է տերևների վարդակը, հետագայում կազմակերպվում ծաղկող ցողունը: Արական ծաղիկները հավաքված են հուրանաձև ծաղկաբույլերում, իգականները՝ տերևանութներում: Ծաղկում է մարտ-ապրիլին: Պտուղը գնդաձև է, փշոտ կամ առանց փշերի:
Կարելի է օգտագործել յուղով և ձվով տապակած վիճակում։ Ուտելու համար օգտագործվում է սպանախի վարդակի մատղաշ տերևները, որոնք օժտված են բարձր [[Մթերքի էներգետիկ արժեքը|սննդարժեքով]] և հարուստ են դյուրամարս [[սպիտակուցներ]]ով, [[ճարպ]]ով, [[յոդ]]ով, [[երկաթ]]ով, [[ֆոսֆոր]]ով, [[կալիում]]ով և մի շարք [[վիտամիններ]]ով։ Սպիտակուցների պարունակության առումով սպանախը մրցում է [[կաթ]]ի հետ և մի փոքր հետ է մնում [[Միս|մսից]]։
 
== Տարածում ==
Սպանախի տերևների չոր նյութը 8-11% է, սպիտակուցները՝ 2-2,5%։ 100գ հում սպանախը պարունակում է 55-65 մգ C, մոտ 0,03 մգ [[Վիտամին B1|B1]] և 0,25-0,30 մգ [[Վիտամին B2|B2 վիտամին]], պարունակում է նաև A վիտամինի նախավիտամին համարվող [[կարոտին]]ը։
Քառառէջ սպանախը հանդիպում է [[Արարատ]]ի (Դվին գ.) և [[Կոտայք]]ի (Ջրվեժ գյուղի) մարզերում, աճում է թմբերի, չոր թեքությունների վրա, քարքարոտ վայրերում. գրանցված է [[ՀՀ]] [[Կարմիր գիրք|Կարմիր գրքում]]:
 
Սպանախը լայնորեն օգտագործվում է պահածոների արդյունաբերության մեջ , որտեղ դրանցից պատրաստում են այսպես կոչված՝ '''''կանաչ պյուրե'''''՝ [[ոլոռ]]ի և մսով պահածոների համար։ Սպանախի արժեքավոր հատկություններից են նրա վաղահաությունը և ցրտադիմացկունությունը, որոնց շնորհիվ Արարատյան հարթավայրում սպանախը հնարավոր է օգտագործել աշնան, ձմռան և վաղ գարնան ամիսներին։
 
== Ծագում և տարածվածություն ==
Սպանախի [[հայրենիք]]ը [[Փոքր Ասիա]]ն և [[Միջին Ասիա]]ն են։ Վայրի սպանախն աճում է [[Կովկաս]]ում, [[Անդրկովկաս]]ում, միջինասիական [[հանրապետություն]]ներում։
 
== Քիմիական կազմ ==
== Բուսաբանական նկարագրությունը ==
Սպանախի տերևները հարուստ են [[սպիտակուցներ]]ով, [[ածխաջուր|ածխաջրերով]], պարունակում են C, B խմբի [[վիտամիններ]], կարոտին (A-նախավիտամին), [[երկաթ]]ի և [[ֆոսֆոր]]ի աղեր, [[սպիտակուցներ]]ով, [[ճարպ]]ով, [[յոդ]]ով և այլն:
Սպանախնը միամյա տերևաբանջար է, պատկանում է թելուկազգիների (''Chenopodiaceae'') ընտանիքին։
 
Սպանախի տերևների չոր նյութը 8-11% է, [[սպիտակուցներ]]ը՝ 2-2,5%։ 100 գ հում սպանախը պարունակում է 55-65 մգ C, մոտ 0,03 մգ [[Վիտամին B1|B1]] և 0,25-0,30 մգ [[Վիտամին B2|B2 վիտամին]], պարունակում է նաև A վիտամինի նախավիտամին համարվող [[կարոտին]]ը։
== Պատկերասրահ ==
 
<gallery>
== Նշանակություն և կիրառում ==
Jeunes pousses d'épinards.jpg
Կարելի է օգտագործել յուղով և ձվով տապակած վիճակում։ Ուտելու համար օգտագործվում է սպանախի վարդակի մատղաշ տերևները, որոնք օժտված են բարձր [[Մթերքի էներգետիկ արժեքը|սննդարժեքով]] և հարուստ են դյուրամարս [[սպիտակուցներ]]ով, [[ճարպ]]ով, [[յոդ]]ով, [[երկաթ]]ով, [[ֆոսֆոր]]ով, [[կալիում]]ով և մի շարք [[վիտամիններ]]ով։ Սպիտակուցների պարունակության առումով սպանախը մրցում է [[կաթ]]ի հետ և մի փոքր հետ է մնում [[Միս|մսից]]։
5aday spinach.jpg
{| class="wikitable" style="float:right; margin: 0 0 0.5em 1em"
Tiefkühlspinat.JPG
|+ Ամենաշատ սպանախ արտադրող երկրները 2011 թվականին<br />(մլն տոննա)
Espinac 5nov.JPG
!Դասակարգում
Spinach field in Italy 2.jpg
!Երկիր
</gallery>
!Արտադրություն <br> ([[Տոննա]])
|-
| 1 || {{CHN}} || 18,782,961
|-
| 2 || {{USA}} || 409,360
|-
| 3 || {{JPN}} || 263,500
|-
| 4 || {{TUR}} || 221,632
|-
| 5 || {{IDN}} || 160,513
|-
| 6 || {{FRA}} || 110,473
|-
| 7 || {{IRN}} || 105,351
|-
| 8 || {{KOR}} || 104,532
|-
| 9 || {{PAK}} || 103,446
|-
| 10 || {{BEL}} || 99,750
|-bgcolor="#CCCCCC"
| || ''[[Համաշխարհային արտադրություն]]'' || 20,793,353
|-
|colspan=3 | ''Source: [[FAO|UN Food & Agriculture Organization]]'' <ref>{{cite web|url=http://faostat.fao.org/site/339/default.aspx|publisher= [[FAO|UN Food & Agriculture Organization]]|title=Production of Spinach by countries|year=2011|accessdate=2013-08-26}}</ref>
|}
Սպանախը լայնորեն օգտագործվում է պահածոների արդյունաբերության մեջ, որտեղ դրանցից պատրաստում են այսպես կոչված՝ կանաչ պյուրե՝ [[ոլոռ]]ի և մսով պահածոների համար։ Սպանախի արժեքավոր հատկություններից են նրա վաղահաությունը և ցրտադիմացկունությունը, որոնց շնորհիվ Արարատյան հարթավայրում սպանախը հնարավոր է օգտագործել աշնան, ձմռան և վաղ գարնան ամիսներին։
 
== Տաքսոնոմիա ==
Տող 60 ⟶ 78՝
* ''Spinacia oleracea subsp. glabra'' ([[Mill.]]) [[Cout.]]
* ''Chenopodium oleraceum (L.) E.H.L.Krause
 
== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
 
== Գրականություն ==
*[http://www.abstractsonline.com/viewer/viewAbstractPrintFriendly.asp?CKey={C411486E-C86E-478F-A13C-1C04C6802182}&SKey={647E37D8-104B-4973-9287-9D0CF1AA7E5A}&MKey={382D7E47-BE0B-4BBA-B3A6-E511C92FA999}&AKey={32093528-52DC-4EBE-9D80-29DAD84C92CE} Abstract]
* Rogers, Jo. ''What Food is That?: and how healthy is it?''. The Rocks, Sydney, NSW: Lansdowne Publishing Pty Ltd, 1990. ISBN 1-86302-823-4.
* Cardwell, Glenn. ''Spinach is a Good Source of What?''. The Skeptic. Volume 25, No 2, Winter 2005. Pp 31–33. ISSN 0726-9897
* Blazey, Clive. ''The Australian Vegetable Garden: What's new is old''. Sydney, NSW: New Holland Publishers, 1999. ISBN 1-86436-538-2
* Stanton, Rosemary. ''Complete Book of Food and Nutrition''. Australia, Simon & Schuster, Revised Edition, 1995. ISBN 0-7318-0538-0
* Sutton, M. (2010) The Spinach Popeye Iron Decimal Error Myth is Finally Busted. Best Thinking.Com: http://www.bestthinking.com/articles/science/chemistry/biochemistry/the-spinach-popeye-iron-decimal-error-myth-is-finally-busted
 
== Արտաքին հղումներ ==
Տող 66 ⟶ 95՝
* [http://www.menu.am/arm/cuisines/9/2/515/ Ազգային խոհանոց - Շոգեխաշած սպանախ]
 
{{ՀԲ}}
[[Կատեգորիա:Տերևաբանջարներ]]
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/wiki/Սպանախ» էջից