«Հյուսիսային Իրանի խանություններ»–ի խմբագրումների տարբերություն

▲[[1826]]-[[1828]] թվականների [[Ռուս-պարսկական պատերազմ (1826-1828)|ռուս-պարսկական պատերազմ]]ի արդյունքում Նախիջևանի խանությունը [[Երևանի խանություն|Երևանի խանության]] և Օրդուբադի շրջանի հետ միացվել է Ռուսական կայսրությանը՝ որպես մեկ վարչատարածքային միավոր՝ [[Հայկական մարզ]]՝ [[Երևան]] կենտրոնով''<ref name="ց"/><ref>[[Ռիչարդ Հովհաննիսյան|Richard G. Hovannisian]]''. «The Armenian People from Ancient to Modern Times: Foreign Dominion to Statehood: the Fifteenth Century to the Twentieth Century». ISBN 1-4039-6422-X. [[Сюни, Рональд Григор|R.Suni]]. EASTERN ARMENIANS UNDER TSARIST RULE. Стр. 121-122. «''At the time of the conquest of Eastern Armenia, the former '''Persian khanate''' was in desperate economic straits. Much of the region was depopulated, and even with the mass migrations of Muslims and Armenians, hundreds of villages remained empty. Peasants made up almost 90 percent of the population of the Armianskaia Oblast'.''»</ref>:

▲Նախիջևանի խանության ստեղծումը ''նորույթ''<ref name="ց"/><ref name="օ">http://raa.am/Teghekagir/naxijevan_teghekanq_e.html</ref><ref name="լ">http://www.yerkramas.org/2012/11/06/pogublennyj-golub-noya/</ref> էր նրա պատմության մեջ. թե՛ դրանից առաջ, թե՛ դրանից հետո նրա տարածքը ամբողջությամբ եղել է [[Երևանի կուսակալություն|Երևանի կուսակալության]]<ref name="m"/><ref name="ց"/><ref name="օ"/> , [[Երևանի խանություն|Երևանի խանության]]<ref name="ց"/><ref name="օ"/>, [[Հայկական մարզ]]ի<ref name="ց"/><ref name="օ"/>, [[Երևանի նահանգ]]ի<ref name="օ"/><ref name="հ">http://www.booksite.ru/fulltext/1/001/007/070/70821.htm</ref> կամ [[Հայաստանի Հանրապետություն|Հայաստանի Հանրապետության]] անբաժան մասը<ref name="m">Great Soviet Encyclopedia. Nakhchivan Autonomous Soviet Socialist Republic</ref><ref name="օ"/>:

▲Նախիջևանը, որը հայերն անվանում էին նաև Նախճավան<ref name="ց"/>, հիմնադրվել է մ.թ.ա. [[16]]-րդ դարում<ref name="ա">http://www.abcd.am/abcd/bookview_v2_4.php?p_id_text=7028#.Uu_JzD2Sw88</ref><ref name="լ"/><ref name="լ"/>: Այն Հայոց թագավորության անբաժան մաս էր կազմել նրա կազմավորումից սկսած՝ մ.թ.ա. 6-րդ դարից<ref name="ց"/><ref name="լ"/>: Նախիջևան և Գողթան գավառները մտել են [[Մեծ Հայք]]ի [[Վասպուրական]] նահանգի մեջ<ref name="ա"/><ref name="օ"/><ref name="լ"/>: 9-րդ դարում այն մտնում է Բագրատունյաց Հայաստանի տարածքի մեջ՝ սկզբում որպես Արծրունիների, ապա՝ Սյունիների, իսկ վերջում՝ Բագրատունիների կալվածք<ref name="օ"/><ref name="լ"/>: [[12-րդ դար]]ում Նախիջևանը [[Զաքարյան Հայաստան|Զաքարյան]] իշխանապետության կազմում էր, և գավառը [[Վայոց Ձոր]]ի հետ միասին ամբողջությամբ պատկանում էր ''Պռոշյան'' իշխանական տոհմին<ref name="ց"/><ref name="օ"/>: Նրանց օրոք կառուցվում են տասնյակ եկեղեցիներ ու վանքեր, բերդեր ու ամրություններ<ref name="ց"/>: Հարյուրամյակներ շարունակ՝ մինչև [[1603]]-[[1604]] թվականների բռնագաղթը<ref name="ց"/>, հայերը կազմել են Նախիջևանի բնակչության ճնշող մեծամասնությունը<ref name="ց"/><ref name="օ"/><ref name="յ">http://armenianhouse.org/aivazyan-a/nakhichevan/places.html</ref>: [[13]]-[[15]]-րդ դդ. Նախիջևանը ասպատակում են թաթար-մոնղոլական զորքերը, ապա՝ թուրքմենական ակ-կոյունլու և կարա-կոյունլու ցեղերը<ref name="օ"/>: Դրան հաջորդում է իրանական լուծը։

▲Հայկական ամենանշանավոր քաղաքը [[Ջուղա]]ն էր<ref name="յ"/><ref name="z">http://www.armenianhouse.org/aivazyan-a/jugha/resume.html</ref>, որը [[16]]-րդ դ. ուներ շուրջ 20,000 միայն հայկական բնակչություն<ref name="լ"/><ref name="z"/>: [[Ագուլիս]]ի և [[Ջուղա]]յի վաճառականները [[16]]-րդ դ. [[ռուս]]աց ցար Ալեքսեյ Միխայլովիչ Ռոմանովին են նվիրում ''Ալմաստե գահը''<ref name="լ"/>, որը պահվում է [[Մոսկվա]]յի [[Կրեմլ]]ում<ref name="լ"/>: Ջուղան հայտնի էր իր խաչքարերով<ref name="յ"/><ref name="z"/>, իսկ Ագուլիսը՝ եկեղեցիներով<ref name="յ"/>: Ջուղայի գերեզմանները քանդվել են [[21]]-րդ դ. սկզբին<ref>''Նախիջևանի և Ջուղայի ողջ հայկական մշակութային հուշարձանների ժառանգությունը'' Պառլամենտական խումբ Շվեյցարիա-Հայաստան (խմ.), Բեռն, 2006. էջեր 6 & 7. Քաղվածք էջ 7-ից. "Ջուղայի ոչնչացումը յուրօրինակ չէ իր տեսակի մեջ Նախիջևանում. ...մենք հայտնաբերեցինք, որ ողջ Նախիջևանում կառավարության կողմից իրականացվում են այդպիսի ոչնչացումներ ":</ref><ref>''Սկոտսմենը ցանկանում է ապացուցել, որ Ադրբեջանի կառավարությունն է իրականացնում մշակութային ժառանգության ոչնչացումը'', Գայանե Մկրտչյան, Հայաստանը Հիմա, 2-ը սեպտեմբերի 2005:

▲http://www.armenianow.com/features/5782/monumental_effort_scotsman_wants_t Quote: "Ադրբեջանում կառավարության կողմից իրականացվում է մշակութային հուշարձանների ոչնչացում։</ref><ref>''L'Azerbaïdjan face au désastre culturel: L'Unesco reste impuissante face à la nouvelle campagne que mène le gouvernement azéri pour effacer toute trace de la culture arménienne sur son sol'' Սիլվային Բեսսոն, Le Temps, 4-ը նոյեմբերի, 2006: [http://www.letemps.ch/Page/Uuid/8228e572-adc0-11dd-bf59-ad3d6140ad87/LAzerbaïdjan_face__au_désastre_culturel]</ref>։ Այնտեղ հաշվվում էր շուրջ 10, 000 խաչքար, որոնցից և ոչ մեկը մյուսին նման չէր<ref name="յ"/>։ Մեծ էր հայերի թիվը [[Վայոց ձորի մարզ|Դարալագյազում]]<ref name="օ"/>: Արաքսի հովտի դարավոր հայկական բնակավայրերը, այդ թվում՝ հարուստ վաճառաշահ քաղաք [[Ագուլիս]]ը<ref name="ց"/><ref>http://www.animargaryan.org/2012/08/nakhichevan-goghtn-region-agulis-unique.html</ref>, հայաթափվել և չէին բնակեցվել: Հայաթափվել էր նաև Նախիջևան քաղաքը<ref name="ց"/>։ Միայն Ագուլիսում [[19]]-րդ դ. կար [[11]] հայկական եկեղեցի<ref name="յ"/>, որոնցից ամենահինը սբ. [[Մեսրոպ Մաշտոց]]ն էր՝ կառուցված [[456]] թվականին: Մինչև [[20]]-րդ դարը այս քաղաքների բնակչության բացարձակ մեծամասնությունը հայեր էին<ref name="հ"/><ref name="յ"/>:

▲Նախիջևանի խաները հիմնականում Կանղարլըների թյուրքական դինաստիայից էին։ Խաները Նադիր շահի մահից հետո՝ [[1747]] թվականին խաները համարյա անկախ էին։ Այս վիճակը տևում է մինչև 1790-ական թվականները, երբ աղա Մահմեդ խանը՝ Պարսկաստանի նոր շահը, պատժիչ արշավանք է կատարում [[Անդրկովկաս]]։ Խանությունները, բացի Երևանից ու Նախիջևանից, Պարսկաստանի կազմում մնում են [[20]] տարի մինչև [[1813]] թվականին Գյուլիստանի հաշտությունը։ Իսկ [[1828]] թվականի Թուրքմենչայի պայմանագրից հետո Պարսկաստանը կորցնում է ամբողջ Անդրկովկասը՝ հօգուտ [[Ռուսաստան]]ի<ref name="հ"/>։