|
«Սիլմարիլիոն» գրքում նկարագրված լեգենդի համաձայն, խուզդուլը հորինել է Աուլեն՝ վալարներից մեկը։ Աուլեն քարից թզուկներ է ստեղծում ու նրանց սովորեցնում իրենց համար ստեղծված լեզուն<ref>(Սիլմարիլիոն, 2 գլուխ)</ref>։ Դա տեղի է ունեցել դեռ այն բանից առաջ, երբ թզուկները քնեցին, մինչև կգար իրենց արթնանալու ժամանակը։ Եվ այն բանից առաջ երբ Միջերկիր եկան Էրուի երեխաները՝ մարդիկ ու էլֆերը։ Այնպես որ, կարելի է ասել, որ Խուզդուլը [[Միջերկիր|Միջերկրի]] ամենահին լեզուն է (չհաշված [[Վալարին]]ն ու, հավանաբար, [[Էնթերի լեզու]]ն)։
Նրանք արթնացումից հետո այդ լեզուն (ինչպես բոլոր լեզուներն ու ամեն ինչը Արդայում) ժամանակի ընթացքում աստիճանաբար փոխվեց, ու արդեն տարբեր հատվածներում աօրող թզուկների լեզուները որոշ տարբերություներ ունեին:ունեին։ Բայց փոփոխություններն այնքան դանդաղ էին ընթանում ու տարբերություններն այնքան փոքր էին, որ անգամ երրորդ էպոսում տարբեր իտարածաշրջանների թզուկները հասկանում էին միմյանց:միմյանց։ Խուզդուկը հազվադեպ ու դժվարությամբ սովորում էին նաև այլ ռասաներ:ռասաներ։ Հավանաբար պատճառն այն էր, որ թզուկների լեզուն շատ բարդ էր ու դժվարարտասանելի:դժվարարտասանելի։ Հենց իրենք՝ թզուկները, այնքան էլ հակված չէին ուրիշներին իրենց լեզուն սովորեցնելու:սովորեցնելու։ Նրանց լեզուն «գաղտնիք էր, որը նրանք ինքնակամ չէին ասում անգամ իրենց ընկերներին»<ref>(LotR, прил. F)</ref>:։ Թզուկների անձնանուններն այնպիսին են, ինչպիսին մենք տեսնում ենք Տոլկինի ստեղծագործություններում, այսինքն, մարդկային լեզվով:լեզվով։ Իրենց գաղտնի «ներքին» անունները թզուկները չեն ասում ոչ մեկի:մեկի։ Այդ անունները չեն գրում անգամ գերեզմանաքարերի վրա:վրա։ Մատանիների տիրակալում ու Տոլկինի այլ ստեղծագործություններում խուզդուլը հիմնականում օգտագործվում է տեղանուններում:տեղանուններում։ Խուզդուլով ասված քիչ թվող արտահայտություններից է Գիմլիի մարտական ճիչը, Հորնբուրգի պաշարման ժամանակ. Բարուկ Խազադ. Խազադ աի-մենու! ({{lang-en|Baruk Khazad! Khazad ai-menu!}})՝ «Թզուկների կացինները: Թզուկները (գալիս են) ձեր վրա»:։
Սակայն, առաջին դարաշրջանում, երբ Հադորի Տան Մարդիկ եկան Բելերիանդ և հանդիպեցին Երկարամորուք ցեղի թզուկների, երկու ժողովուրդների միջև ընկերություն առաջացավ, քանի որ Մարդիկ, լինելով հմուտ հեծյալներ, կարող էին թզուկներին իրենց օգնությունը տրամադրել [[Օրկեր (Միջերկիր)|Օրկեր]]ի դեմ պայքարում:պայքարում։ Եվ թզուկները մարդկանց ծանոթացրին իրենց լեզվի հետ, բայց Մարդիկ խուզդուլը դժվար համարեցին ու դանդաղ յուրացրեցին ոչ ավելի, քան առանձին բառեր, որոնց մի մասը ժամանակի ընթացքում փոփոխվելով մտավ նրանց լեզու<ref>{{Книга НС|Two|Late Writings|303}}</ref>:։ Կարծիք կա, որ Խուզդուլը Մարդկանց սկզբնական լեզվի՝ Թալիսկայի կառուցվածքի վրա մեծ ազդեցություն է թողել:թողել։
== Խուզդուլի ստեղծման պատմությունը ==
Տոլկինը գրում է, որ Խուզդուլը «ստեղծվել է կառուցվածքի փոքր միավորներով ու շատ փոքր բառարանով»<ref>{{Книга НС|Two|Late Writings|300}}</ref>:։ Դա անկասկած տեղի է ունեցել 30-ական թվականներին:թվականներին։ Խուզդուլ լեզվի Khazaddûm և Gabilgathol բառերը ի հայտ են գալիս «Սիլմարիլիոնի» վաղ շրջանի հատվածներում<ref>{{Книга УтП|Two|Valinor and Middle-Earth before the Lord of the Rings|274}}</ref>:։ Ակնհայտ է, որ դրա համար որպես հիմք են ծառայել սեմական լեզուները:լեզուները։ Սակայն, Տոլկինը լեզվի մասին մանրամասն նյութեր չի թողել, այնպես որ, այն ինչ հայտնի է ընդհամենը մի քանի արտահայտություն է:է։ Մենք գիտենք մի քանի անուն, անվանում, գրությունը Բալինի գերեզմանին՝«Balin Fundinul uzbad Khazaddûmu» — «Բալին, Ֆունդինի որդի, Մորիայի տիրակալ»:։
=== Խուզդուլի կառուցվածքը ===
[[Պատկեր:Cirth.png|250px|մինի|ձախից|Այս տեսքն ունեն Անհերտասի ռունագրերը, որոնք օգտագործում էին թզուկները խուզդուլով գրելու համար]]
Խուզդուլ լեզվի հայտնի բառերում կան հետևյալ համաձայնությունները. երկու պայթական ասպիրանտներ՝ kh և th, այսինքն, «կ» и «տ» ներշնչմամբ:ներշնչմամբ։ Խուզդուլում կան նաև неаспирированные բաղաձայներ, որոնք նման են հայերեն «կ»-ին և «տ»-ին, բայց, ի տարբերություն հայերենի ու անգլերենի k-ն ու t-ն ինքնուրույն ֆոնեմներ են, որոնք պետք է տարբերել kh-ից ու th-ից:ից։ Խուզդուլում հանդիպում են նաև ձայնեղ պայթականներ՝ b, d, g, խուլ սպիրանտներ՝ f, sh և s, ձայնեղ սպիրանտներ՝ z և gh, կողային՝ l, վիբրանտ՝ r, քթային՝ n, m, կիսաձայներ՝ w և y, կկորդային՝ h և կոկորդային պայթական `:
Կարճ ձայնավորները ձևավորում են դասական համակարգը հինգ ձայներից՝ a, i, e, o, u: Կան նաև երկար ձայնավորներ՝ â, ê, î, û, ô: Կա երկձայն ai: Նաև կան а և е ձայնավորների կրճատված տարբերակներ, որոնք նշանակվում են ə:
Խուզդուլի հիմնական կառուցվածքը նման է սեմական լեզուներին: Արմատները, որոնցից կազմվում են բառերը, ինքնիուրույն արտասանվող բառեր չեն, այլ կազմված են միայն բաղաձայներից: Գոյականները, բայերը, ածականները և այլն կազմվում են բաղաձայների արաքնում համապատասխան ձայնավորները տեղադրելով (''Khuzd(ul)'' — ''Khazâd'' — ''Khizd(in)'' հավանական ''Kh-Z-D'' արմատից), իսկ երբեմն բաղաձայներից մեկի կրկնակեցմամբ:
Խուզդուլում, ինչպես և սեմական լեզուներում, արմատը հիմանականում կազմված է երեք բաղաձայնից: Որոշ այդպիսի արմատներ հիշատակվում են TI:174-ում և RS:466-ում: B-R-Z՝ կարմիր, B-N-D՝ գագաթ, K-B-L՝ արծաթ, N-R-G՝ սև: Երկու բաղաձայնից կազմված արմատի օրինակ է Z-N-ն՝ «մուգ, գորշ, մշուշոտ»<ref>{{Книга ВТ|XXV|The Mines of Moria|466}}</ref>:։ Հնարավոր են մի բաղաձայնից կազմված արմատներ (-L-) Ul՝«գետակներ», բառում, (-Y-) aya՝ "վրա" բառում:բառում։
Բառաձևավորման մեջ օգտագործում են նար ածանցներ ու վերջավորություններ:վերջավորություններ։ ai՝ («վրա»), -ul (ախծականի վերջավորություն), -ûn (հավանաբար, որոշակի մասնիկ), -în (ածականների հոգնակի թիվը ցույց տվող մասնիկ), -u (ցույց է տալիս սեռական հոլովը) և այլն:այլն։ Հնարավոր են բառարմատների փոփոխություններ (M-B-R-ը Barazinbar բառում):։
== Գրությունը ==
|
