«Մոնղոլ-թաթարների տիրապետությունը Հայաստանում»–ի խմբագրումների տարբերություն

[[1241]] թվականի գարնանը Բաթու խանի հիմնական ուժերը ներխուժել են [[Հունգարիա]], պարտության մատնել հունգարական 60 հազարանոց զորքին։ Մոնղոլական մի այլ ջոկատ ներխուժել է [[Լեհաստան]], պարտության մատնել լեհ-գերմանական աշխարհազորին։ Արևելյան Չեխիա ներխուժած մոնղոլական առանձին ջոկատներ հետ են մղվել, [[1241]] թվականի վերջին մոնղոլական ամբողջ զորքը Հունգարիայից ժամանակակից [[Ավստրիա]]յի և [[Խորվաթիա]]յի տարածքներով շարժվել է դեպի Ադրիատիկ ծով։ [[1242]] թվականին, ծովափնյա ամրոցների անհաջող պաշարումից հետո, Բաթու խանը [[Բոսնիա և Հերցեգովինա|Բոսնիայի]], [[Սերբիա]]յի և [[Բուլղարիա]]յի տարածքներով նահանջել է [[Կենտրոնական Եվրոպա]]յից։ Նույն թվականի վերջերին մոնղոլները վերադարձել են Վոլգայի ստորին հոսանքի տափաստանները, որտեղ հիմնել են մոնղոլական տերության արևմտյան ուլուսը (վարչական միավոր)՝ [[Ոսկե ՀորդանՀորդա]]ն (գոյատևել է մինչև [[1266]]-[[1502]] թվական)։ Թեև ռուսական երկրները չեն մտել նրա կազմի մեջ, բայց ռուս իշխանները մոնղոլական խաների հարկատուներն էին և նրանցից հրովարտակ (յառլիկ) էին ստանում իշխանավարելու համար։

Մանգու (Մունքե) մեծ խանի օրոք նրա եղբայր Հուլավուն նվաճել է [[Իրան]]ը, [[Միջագետք]]ը ([[1256]]), [[1258]] թվականին՝ [[Բաղդադ]]ը (կործանել է [[Արաբական խալիֆայություն]]ը), ներխուժել [[Ասորիք]]։ Մեծ խան [[Խուբիլայ]]ի օրոք մոնղոլական արշավանքներն ուղղված էին Ասիայի արևելյան և հարավարևելյան երկրների դեմ։ Դեռևս [[1253]] թվականին մոնղոլները գրավել էին [[Տիբեթ]]ը։

[[1267]]–[[1279]] թվականներին նրանք նվաճել են Հարավային Չինաստանը, մինչև [[1273]] թվականին՝ [[Կորեա]]յի տարածքի մեծ մասը, [[1274]] և 1281 թվականներին 2երկու անհաջող արշավանք ձեռնարկել Ճապոնիայի[[Ճապոնիա]]յի դեմ։ Մոնղոլական և չինական զորքերը [[1277]], [[1282]], [[1287]] թվականների արշավանքներից հետո գրավել են Բիրման[[Բիրմա]]ն, սակայն [[1291]] թվականին վտարվել են այնտեղից։ Մոնղոլա-չինական զորքի և նավատորմի բազմաթիվ հարձակումները Վիետնամի[[Վիետնամ]]ի վրա (1257–58, 1284–85[[1284]]–[[1285|85]], 1287–88[[1287]]–[[1288|88]] թվականներ) անհաջողության են մատնվել։

[[1300]] թվականին Բիրմա կատարած արշավանքով ավարտվել են մոնղոլական նվաճումները, որոնք ուղեկցվել էին բնակչության զանգվածային կոտորածներով, ավարառությամբ, քաղաքների ու գյուղերի ամայացմամբ, մշակութային արժեքների ոչնչացմամբ։ [[1368]] թվականին մոնղոլները վտարվել են Չինաստանից։ [[14-րդ դար]]ի 2-րդերկրորդ կեսին վերացվել է մոնղոլական տիրապետությունը Իրանում[[Իրան]]ում, Այսրկովկասում, Հայաստանում[[Այսրկովկաս]]ում, [[Միջին Ասիա]]յում։ [[14-րդ դար]]ի վերջին քառորդին [[Մոնղոլական կայսրություն]]ը դադարել է գոյություն ունենալուց։