«Արցախ նահանգ»–ի խմբագրումների տարբերություն

'''Արցախ''' (նաև՝ ''Արձախ'', ''Արցախամայր''). [[Մեծ Հայք]]ի տասներորդ նահանգը, տարածված էր Փոքր [[Կովկաս]]ի արևելյան և [[Հայկական Լեռնաշխարհ]]ի հյուսիս-արևելյան մասում։ Ընդգրկում էր այժմյան [[Լեռնային Ղարաբաղ|Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետություն]]ը՝ հարակից ազատագրված տարածքներով, և ձգվում էր մինչև [[Իջևան]]ի շրջանը։ Հյուսիս-արևելքից և արևելքից սահմանակցում էր [[Ուտիք]] նահանգին, արմուտքից, Աղավնո գետակով՝ [[Սյունիք նահանգ|Սյունիք]]ին։ Հյուսիս-արևմուտքում Արցախի սահմանները ձգվում էին [[Սևանա լիճ|Սևանա լճի]] արևելյան ափով, հարավից՝ [[Արաքս|Երասխ]]ի հովտով մինչև Մուխանք դաշտը՝ ընդգրկելով այդ դաշտի արևմտյան կեսը։ Մայրաքաղաքն էր իշխանանիստ [[Սոդք]]ը կամ Ծավդեքը, իսկ [[Առանշահիկներ]]ի թագավորության շրջանում՝ [[Դյութական]] ավանը։ Այլ կարևոր բերդավաններ էին. [[Ծար]]ը, [[Փառիսոս]]ը, [[Արցախի Տիգրանակերտ|Տիգրանակերտ]]ը։

 

=== Արցախի բաժանումը ըստ Մակար Բարխուդարյանցի ===

Իր «Արցախ» գրքում [[Մակար եպիսկոպոս Բարխուդարյանց]]ը [[19-րդ դար]]ում բաժանում է Արցախը հետևյալ կերպով.

{{քաղվածք|[[Գարգարացիներ]]ի բնակության տեղը, որը սկզբում կոչվում էր '''Գարգար''' ''(Ցարդ ևս Գարգար է կոչուում գետակն, որ իւր սկիզբը առնում է Զառիստ սարից, բաժանում իբրև սահման Խաչեն գաւառը Վարանդայից, հոսում Գարգարացւոց դաշտի միջով և թափուում Կուր գետի մէջ)'', հետավայում ընդունում է '''Արցախ''', '''Փոքր Սյունիք''', '''Խաչենք''', '''Սև Այգի''' և '''Ղարաբաղ''' ''(Մատենագրութեանց մէջ առաջին անգամ պատահում ենք Ղարաբաղ անուան, որ գործ ածած է 1388 թիւ Փրկ. Թով. Մեծ. եր. 20)'' անունները։ Ահավասիկ այսպիսի փոփոխության ենթարկված են նաև նահանգիս բոլոր գավառների անուններն։ Մեր հարգելի բանասերներներին և ընթերցողներին այսչափ փոփոխության ծանոթացնելու համար՝ հարկ համարեցինք կարգավ դասավորել այստեղ գավառներիս նախկին, փոփոխված և այժմյան անունները ծանոթագրություններով հանդերձ։

Բնության ճարտարապետն երեք մասի է բաժանել Արցախի բոլոր գավառները, որոնք են Դաշտային, Լեռնային և Հարավային կամ Ստորին, Միջին և Վերին։ Դաշտային կամ Ստորին գավառներն ընկած են Երասխ և Կուր գետերի, Աղստև և Փոքր-լեռնաշղթայի միջավայրի տարածության վրա։ Լեռնային կամ Միջին գավառներեն ընկած են Փոքր-լեռնաշղթայի Մեծ-լեռնաշղթայի հյուսիսային լանջերի և Ձորագետի միջև տարածված մասի վրա։ Հարավային կամ Վերջին գավառներեն ընկած են [[Հագարի]] գետի ձախ ափերի, Դիզափայտ և Քիրս լեռնաշղթայի հարավային լանջերի մեջ, Երասխից մինչև Ծար գավառի սահմանն<ref name="Բարխուդարյանց21-22">{{գիրք|հեղինակ = եպ. [[Մակար Բարխուդարյանց]] |մաս = |վերնագիր = Արցախ |բնօրինակ = |հղում = http://artsakh.50megs.com/Artsakh23.htm |պատասխանատու = |հրատարակություն = |վայր = Բաքու |հրատարակչություն = Արօր |թվական = |հատոր = |էջեր = 21-22|էջերի թիվ = 405 |սերիա = |ISBN = |տպաքանակ = }}</ref>։}}

== Պատմական տեղեկանք ==

[[Պատկեր:lion-gandzasar.jpg|մինի|250px|Կենդանակերպ խորաքանդակ [[Գանձասար]]ում, որպես [[Խաչենի իշխանական տուն|Խաչենի իշխանական տան]] խորհրդանիշ]]