«Ռուս-թուրքական պատերազմ (1828-1829)»–ի խմբագրումների տարբերություն
Content deleted Content added
չ 46.241.244.106 (քննարկում) մասնակցի խմբագրումները հետ են շրջվել 212.73.65.135 մասնակցի վերջին տարբե... |
No edit summary |
||
Տող 1.
[[Պատկեր:January Suchodolski - Kars siege.jpg|280px|մինի|Կարսի պաշարումը]]
[[Պատկեր:Штурм крэпасці Ахалцых.jpg|280px|մինի|Ախալցխայի պաշարումը]]
'''Ռուս-թուրքական պատերազմ''', 1828-1829 թվականներին տեղի ունեցած ռազմական գործողություն [[Անդրկովկաս]]ում և [[Բալկանյան թերակղզի|Բալկանյան թերակղզում]]՝ [[Ռուսական կայսրություն|Ռուսական կայսրության]] և [[Օսմանյան կայսրություն|սուլթանական Թուրքիայի]] միջև։ Այն սկսվեց [[Թուրքմենչայի պայմանագիր|ռուս-պարսկական հաշտության պայմանագրից]] կարճ ժամանակ անց:
'''Ռուս-թուրքական պատերազմ (1828-1829)''', [[ռուսական բանակ]]ը, [[Իվան Պասկևիչ|Պասկևիչ]]ի գլխավորությամբ, անցավ [[Ախուրյան գետ]]ը և շարժվեց դեպի [[Կարս]]։ Հակառակորդը մեծ ուժեր էր կուտակել Կարսի անառիկ համարվող բերդում։ Երեք օր ու գիշեր կատաղի մարտեր էին մղվում բերդի պարիսպների մոտ։ Ի վերջո ռուսներին հաջողվեց գրոհով վերցնել ռազմական կարևոր նշանակություն ունեցող այդ հենակետը։ Ռուսների ձեռքն անցավ մեծաքանակ ռազմամթերք, իսկ գերիների թիվը անցնում էր 1300-ից։ Կարևոր այդ հաղթանակից հետո գրավում են [[Ախալքաղաք]]ը, [[Ախալցխա]]ն, [[Արդահան]]ը։ Ռուսական մի զորամաս, գեներալ Ճավճավաձեի գլխավորությամբ, գրավում է [[Բայազետ]]ը և [[Ալաշկերտ]]ը։▼
== Ռազմական գործողություններ ==
Ռուսների հաջողությունները և' [[Կովկաս]]ում, և' [[Բալկաններ]]ում մեծ իրարանցում առաջացրին ոչ միայն [[Թուրքիա]]յի, այլև [[եվրոպական պետություններ]]ի կառավարող շրջաններում։ [[Անգլիա]]յի հրահրումով Թուրքիան մեծ ուժեր է կուտակում Էրզրումում և 1829 թվականի գարնանը հարձակման է անցնում։ Նրանք կարողանում են ներխուժել Ախալցխա և կորուստներ պատճառել տեղի կայազորին։▼
▲
Ռուսական զորքերին հաջողվում է կասեցնել թուրքերի գրոհները, անցնել հարձակման և գրավել [[Էրզրում]]ը` Թուրքիայի ռազմական ամենակարևոր կենտրոնը: Այդ օրերին Պասկևիչի բանակ եկավ ռուս մեծ բանաստեղծ [[Ալեքսանդր Պուշկին]]ը, նա եղավ Էրզրում քաղաքում, որի մասին իր ուղեգրություններում գրում է. «Մենք տեսանք քաղաքը, որ զարմանալի տեսարան էր: Թուրքերն իրենց տափակ կտուրներից մռայլ նայում էին մեզ: Հայերը, աղմկելով, վխտում էին նեղ փողոցներում: Նրանց տղաները վազում էին մեր ձիերի առջևից` խաչակնքելով և կրկնելով' [[քրիստոնյա]]ներ, քրիստոնյաներ»։▼
Ռուսների ձեռքն անցավ մեծաքանակ ռազմամթերք, իսկ գերիների թիվը անցնում էր 1300-ից։ Կարևոր այդ հաղթանակից հետո գրավում են [[Ախալքաղաք]]ը, [[Ախալցխա]]ն, [[Արդահան]]ը։ Ռուսական մի զորամաս, գեներալ Ճավճավաձեի գլխավորությամբ, գրավում է [[Բայազետ]]ը և [[Ալաշկերտ]]ը։
▲Ռուսների հաջողությունները
▲Ռուսական զորքերին հաջողվում է կասեցնել թուրքերի գրոհները, անցնել հարձակման և գրավել [[Էրզրում]]ը` Թուրքիայի ռազմական ամենակարևոր կենտրոնը: Այդ օրերին Պասկևիչի բանակ եկավ ռուս մեծ բանաստեղծ [[Ալեքսանդր Պուշկին]]ը, նա եղավ Էրզրում քաղաքում
Շարունակելով հաղթարշավը` ռուսական զորքերը գրավում են [[Օլթի]]ն, [[Խնուս]]ը, [[Մուշ]]ը և այլ բնակավայրեր։
Արևմտահայությունը ձգտում էր թոթափել թուրքական տիրապետությունը, ուստի պատերազմի ընթացքում օգնում էր ռուսական զորքին։ [[Արևելյան Հայաստան]]ի նման այստեղ էլ կազմակերպեցին կամավորական ջոկատներ։ [[Բայազետ]]ում [[Մելիք Մարտիրոսյան]]ի գլխավորությամբ ձևավորվեց 500 հոգուց բաղկացած ջոկատ, որը մասնակցում էր ռազմական գործողություններին։ Արևելահայերը իրենց հերթին օգնության ձեռք էին մեկնում հայրենակիցներին։ [[Ղարաբաղ]]ից կամավորական փոքր հեծյալ զորախումբ էր մասնակցում կռիվներին։ Ա. Պուշկինը գրել է. «[[Հունիսի 17]]-ի առավոտյան մենք նորից լսեցինք հրաձգության ձայներ և երկու ժամ հետո տեսանք Ղարաբաղի գունդը, որը վերադառնում էր` բերելով թուրքական 8 դրոշակ»<ref>[http://www.findarmenia.com/arm/history/23/428/429 Ռազմական գործողությունների ընթացքը]</ref>։
== Ադրիանապոլսի պայմանագիր ==
Ռուսների հաջողությունները առավել մեծ էին Բալկանյան ռազմաճակատում: Ռուսական զորքերը հաղթարշավով [[1829]] թվականին օգոստոսին հասնում են [[Կոստանդնուպոլիս|Կոստանդնուպոլսի]] մատույցներին: Սուլթանի խնդրանքով [[սեպտեմբերի 2]]-ին [[Ադրիանապոլիս|Ադրիանապոլսում]] կնքվում է հաշտության [[Ադրիանապոլսի պայմանագիր|պայմանագիր]]: Պայմանագրի համաձայն՝ [[Սև ծով]]ի արևելյան ափերը՝ [[Փոթի]] նավահանգստով, և [[Ախալցխա]]ն ու [[Ախալքալաք]]ը անցնում են [[Ռուսական կայսրություն|Ռուսաստանին]]: Ներում է շնորհվում պատերազմին մասնակցած երկու կողմերի հպատակներին ու ռազմագերիներին: Թուրքիայի տիրապետության տակ գտնվող հայերին թույլատրվում է անցնել Ռուսաստան: Պատերազմող կողմերի միջև վերականգնվում են դիվանագիտական հարաբերությունները: Այդ պայմանագրով ամրապնդվում էին Ռուսաստանի դիրքերը Սև ծովում, [[Բալկանյան թերակղզի|Բալկաններում]] և [[Անդրկովկաս]]ում:
Այդ ամենով հանդերձ՝ Ադրիանապոլսի պայմանագիրն ամենևին չարդարացրեց հայերի հույսերը, նրանց արդարացի ձգտումները: Արևմտահայերը ջանում էին թոթափել թուրքական լուծը և վերամիավորվել իրենց արևելահայ եղբայրների հետ: Նրանց այդ ցանկությունը չիրականացավ Ռուսաստանի հակառակորդ եվրոպական մեծ պետությունների վարած քաղաքականության հետևանքով: Նրանց հարկադրական ճնշման տակ Ռուսաստանը Թուրքիային վերադարձրեց [[Կարս]]ը, [[Արդահան]]ը, [[Էրզրում]]ը, [[Մուշ]]ը, [[Բայազետ]]ը և գրաված մյուս շրջանները: Այլ խոսքով, [[Արևմտյան Հայաստան]]ը շարունակեց մնալ [[օսմանյան կայսրություն|օսմանյան տիրապետության]] տակ:
Ռուսական զորքերի գլխավոր հրամանատար Պասկևիչը ևս դժգոհ մնաց, երբ իմացավ, որ զենքի ուժով իր գրաված տարածքները վերադարձվում են Թուրքիային: Նա [[Էրզրում]]ից Նիկոլայ I թագավորին գրում է. {{քաղվածք|Հաշտության պայմանագիրը ընդհանուր ուրախության հետ իրավացի տրտմության մեջ է գցել ժողովրդի այն մասին, որը արժանի էր մեր կարեկցությանը և' մշտապես կրած իր տառապանքներով, և' ռուսական զորքի հաջողությանը ցույց տված իր փորձով, և' այն դժբախտ ապագայով, որ նրան սպասում է:|[[Իվան Պասկևիչ]][http://www.findarmenia.com/arm/history/23/428/430 Ադրիանապոլսի պայմանագիրը]}}
== Հայերի գաղթ ==
[[Օսմանյան կայսրություն|Թուրքիայի]] և Պարսկաստանի տիրապետության տակ կրկնվող ներքին կռիվների հետևանքով Անդրկովկասում հայկական գյուղերը ավերվել էին, բնակչությունը պակասել, մուսուլմանների թիվը մեծացել էր: [[ռուսական կայսրություն|Կայսրության]] սահմանամերձ շրջանների տնտեսությունը վերականգնելու և վստահելի հպատակներ ունենալու նպատակով կազմակերպվեց հայերի ներգաղթը: Հայ գործիչները շահագրգռված էին և մեծապես նպաստում էին այդ քաղաքականության իրականացմանը: [[Արևմտյան Հայաստան]]ից գաղթը իրականացնելու համար կազմակերպվեց հանձնաժողով, որի մեջ մտան կաթողիկոս [[Ներսես Աշտարակեցին]], գնդապետ Լազարյանը, [[Էրզրում]]ի հոգևոր առաջնորդ Կարապետ եպիսկոպոսը և ուրիշներ: Հայերի ներգաղթին մեծապես նպաստեց ռուս դիվանագետ ու գրող [[Ալեքսանդր Գրիբոյեդով|Ալեքսանդր Գրիբոյեդո]]ը:
Թուրքիայի և Պարսկաստանի տիրապետության տակ գտնվող հայ բնակչությունը ուրախությամբ ընդունեց գաղթելու առաջարկը: Տեղական իշխանությունները աշխատում էին արգելակել նախատեսվող գաղթը, որովհետև զրկվում էին աշխատավոր հմուտ ձեռքերից: Չնայած դրան՝ գաղթել ցանկացողների թիվը մեծ էր, և գաղթը լայն ծավալ ստացավ:
Պարսկահայերի գաղթը տեղի ունեցավ [[1828]] թվականի [[գարուն|գարնանը]]: Մի քանի ամսվա ընթացքում [[Թավրիզ]]ի, [[Մակու]]ի, [[Սալմաստ]]ի, [[Խոյ]]ի և այլ շրջաններից շուրջ 40 հազար հայեր գաղթեցին [[Արևելյան Հայաստան]]: Նրանք բնակություն հաստատեցին [[Երևանի խանություն|Երևանի]], [[Նախիջևանի խանություն|Նախիջևանի]] նախկին խանություններում, [[Զանգեզուր]]ում, [[Ղարաբաղ]]ում և այլ վայրերում:
Արևմտահայերի գաղթը կազմակերպվեց [[1829]]-[[1830]] թվականներին: Հիմնականում [[Էրզրումի փաշայություն|Էրզրումի]], [[Կարսի փաշայություն|Կարսի]] և [[Բայազետի փաշայություն]]ներից գաղթեցին 75-80 հազար հայ բնակիչներ: Էրզրումից գաղթողները հաստատվեցին գերազանցապես [[Ախալցխա]]յում և [[Ախալքալաք]]ում, կարսեցիները՝ [[Շիրակի մարզ|Շիրակի]] և [[Արագածոտնի մարզ|Թալինի]] շրջաններում, իսկ բայազետցիք՝ [[Սևանա լճի ավազան]]ում՝ հիմնելով [[Նոր Բայազետ]] (այժմ՝ [[Գավառ (քաղաք)|Գավառ]]) անունով բնակավայրը:
Գաղթը իրականացավ ծանր պայմաններում, անբավարար էին տեղափոխության միջոցները, սնունդը, հագուստը: Այդուհանդերձ պետությունը որոշ չափով դյուրացրեց նոր բնակավայրերում հաստատվելու նրանց պայմանները: Ներգաղթողները 6 տարով ազատվում էին հարկերից, կարիքավոր ընտանիքներին դրամական նպաստ էր տրվում, նրանք օժանդակություն էին ստանում նաև տներ կառուցելու համար: Երկրագործներին բնակեցնում էին գյուղերում, իսկ արհեստավորներին ու առևտրականներին՝ քաղաքներում: Նրանք, հաղթահարելով դժվարությունները, սկսեցին մշակել ամայի հողերը, այգիներ գցեցին, ջրանցքներ ու ճանապարհներ շինեցին, կենդանություն տվեցին հին ու նոր բնակավայրերին:
Արևմտահայերի և արևելահայերի ներգաղթը խոշոր նշանակություն ունեցավ գյուղատնտեսության, արհեստների զարգացման համար: Փոխվեց [[Արևելյան Հայաստան]]ի ու [[Անդրկովկաս]]ի բնակչության ազգային կազմը հօգուտ հայության<ref>[http://www.findarmenia.com/arm/history/23/428/431 Հայերի գաղթը]</ref>:
== Աղբյուրներ ==
* [[Հայկական համառոտ հանրագիտարան]]
== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
[[Կատեգորիա:Ռուս-թուրքական պատերազմներ]]
[[Կատեգորիա:19-րդ դարի պատերազմներ]]
[[Կատեգորիա:Ռուսաստանի պատերազմներ]]
[[Կատեգորիա:Թուրքիայի պատերազմներ]]
[[Կատեգորիա:Արևմտյան Հայաստան]]
[[Կատեգորիա:Վրաստանի պատմություն]]
| |||