|
[[Պատկեր:Spicesindia.jpg|230px|մինի|աջից|Համեմունքներ]]
'''Համեմունքներ''' ({{lang-ru|''припра́вы''}}, {{lang-en|''Condiment''}}), համեմունքները սուր հոտ և համ ունեցող թարմ ու չորացրած [[բույս]]երի [[ծաղիկ]]ներն են, [[տերև]]ները, [[սերմ]]երը, [[պտուղ]]ները և դրանցից պատրաստված [[հեղուկ]]ները, մածուկներն ու փոշիները:փոշիները։ Համեմունքային բույսերի սուր հոտն ու զանազան բուրմունքները պայմանավորված են այդ բույսերի տարբեր [[օրգան]]ներում պարունակվող եթերայուղերով: եթերայուղերով։
Համեմունքներն օգտագործվում են [[Խոհարարություն|խոհարարության]], [[Սնունդ|սննդի]] արդյունաբերության (պահածոներ, [[հրուշակեղեն]], հացաբուլկեղեն, լիկյոր, [[օղի]] և այլն), օծանելիքի արտադրության և բժշկության մեջ:մեջ։ Կերակուրների և պահածոների համար օգտագործում են [[սոխ]], [[սխտոր]], համեմ, [[ռեհան]], [[մանանեխ]], [[թարխուն]], [[անանուխ]], սև, սպիտակ, կարմիր ու բուրավետ [[պղպեղ]]ներ, դափնու տերև և այլն:այլն։ [[Ըմպելիք]]ների, [[մուրաբա]]ների, [[հրուշակեղեն]]ի, հացաբուլկեղենի պատրաստման համար օգտագործում են դարչին, [[մեխակ]], [[կոճապղպեղ]] (իմբիր), [[հիլ]], [[անիսոն]], վանիլ, մշկընկույզ, սև սոնիճ և այլն:այլն։ [[Պանիր|Պանրի]] որոշ [[տեսակ]]ների խառնում են [[ուրց]], [[թարխուն]], [[սոխ]], [[սոխուկ]] և այլ բանջարներ:բանջարներ։ Համեմունքների շարքին են դասվում նաև աղանյութերը, գլիկոզիդները և այլն:այլն։ Համեմունքներն ախորժաբեր են և նպաստում են մարսողությանը:մարսողությանը։
Համեմունքային բույսերը տարածված են գրեթե ամբողջ աշխարհում, սակայն առավել արժեքավոր են [[արևադարձ]]ային [[Երկիր|երկրներում]] աճողները (մեծ մասամբ՝ [[ծառ]]եր):։ Դրանցից են դարչինը, մեխակը, մշկընկույզը, վանիլը, հիլը, բուրավետ ու սև պղպեղները և այլն:այլն։ Հնագույն ժամանակներից դրանք մշակվել են նաև [[Հայաստան]]ում. տարածված համեմունքային բույսերից են թարխունը, [[կորթին]]ը, ռեհանը, [[նեխուր]]ը, համեմը, քեմոնը, քրքումը, [[սամիթ]]ը, [[անանուխ]]ը, [[մաղադանոս]]ը, [[մանանեխ]]ը, [[կծվիչ]]ը, [[սոխ]]ը, [[սխտոր]]ը, [[ուրց]]ը և այլն:այլն։
== Համեմունքներ և առողջություն ==
[[Պատկեր:Spices in an Indian market.jpg|մինի]]
[[Խոտ]]եր ու համեմունքներ. սրանք ուտելիքին ոչ միայն ընտիր ու յուրօրինակ համ կարող են տալ, այլև դրական ազդեցություն ունենալ [[Առողջություն|առողջության]] վրա:վրա։ Սակայն ինչպե՞ս պետք է ճիշտ պատրաստել կամ կիրառել դրանք, որ օգուտ տան:տան։
*Դարչին ({{lang-ru|Корица}}, {{lang-lat|Cinnamomum aromaticum}})
Օգուտը. կարող է [[Արյուն|արյան]] մեջ նվազեցնել [[շաքար]]ի և խոլեստերինի քանակը:քանակը։ Հարկավոր է [[օր]]ական [[2]] անգամ օգտագործել մեկ քառորդ [[թեյ]]ի գդալ դարչին:դարչին։
Կարելի է հատապտուղները կամ մանրացրած [[բանան]]ը խառնել ցածր յուղայնությամբ [[թթվասեր]]ի հետ, ապա մի քիչ դարչին ու [[57]] [[գ]] շագանակագույն շաքար խառնել:խառնել։
*Քրքում({{lang-ru|''Куркума''}}, {{lang-lat|''Curcuma longa''}})
Օգուտը. պարունակում է քրքումին, որը կարող է դանդաղեցնել քաղցկեղային [[բջիջ]]ների աճը:աճը։ [[Տեխաս]]ի համալսարանի ուռուցքաբանության կենտրոնի [[պրոֆեսոր]] Բարաթ Ագարվալը խորհուրդ է տալիս օրական օգտագործել մինչև 500-[[800]] մգ քրքում:քրքում։
Ինչպե՞ս կարելի է օգտագործել. 1/4 թ/գ քրքումը խառնել այն [[Ջուր|ջրի]] մեջ, որով պետք է [[227]] գ [[բրինձ]] եփեք (սա [[Հնդկաստան|հնդկական]] տարբերակ է):։
[[Պատկեր:Gingembre.jpg|250px|մինի|ձախից|Կոճապղպեղի արմատներ]]
*[[Կոճապղպեղ]] ({{lang-ru|Имбирь}},{{lang-lat| Zingiber officinale}})
Օգուտը. հայտնի է կոճապղպեղի` [[ծով]]ային [[Հիվանդություն|հիվանդությունըհիվանդություն]]ը մեղմելու հատկությունը (սրտխառնուք, որն առաջանում է ճանապարհորդելու կամ թռիչքի ժամանակ) ու կարող է նվազեցնել արթրիտի հետևանքով առաջացած ցավն ու ուռուցքները:ուռուցքները։ Բուժական նշանակությամբ կիրառվող կոճապղպեղի (փոշու) չափաբաժինը տատանվում է [[500]]-[[2000]] մգ սահմաններում:սահմաններում։ Ուշադրություն. ավելի քան 6000 մգ քրքումը կարող է [[ստամոքս]]ը գրգռել:գրգռել։ Այն կարող է արյան մակարդելիությունը դժվարացնել, ուստի, եթե վերջերս եք վիրահատվել կամ արյունը ջրիկացնող միջոցներ ու ասպիրին եք ընդունել, ապա կոճապղպեղ օգտագործելուց առաջ անպայման խորհրդակցեք [[Բժիշկ|բժշկի]] հետ:հետ։
Ինչպե՞ս պետք է պատրաստել. եթե ծովային հիվանդություն ունեք (սրտխառնուք եք ունենում գնացքում, [[ավտոմեքենա]]յում կամ [[ինքնաթիռ]]ում), ապա փորձեք մի քիչ [[շաքար]]ապատված կամ բյուրեղացված կոճապղպեղ ուտել: ուտել։ Քերած կոճապղպեղ կարելի է ավելացնել բանջարեղենին` [[գազար]]ին կամ [[կարտոֆիլ]]ին կամ էլ թարմ մրգերին. հատկապես` դեղձին:դեղձին։
*[[սուսամբար|Վայրի սուսամբար]] ({{lang-ru|Орегано}},{{lang-lat|Oregano}})
Օգուտը. ուսումնասիրությունների համաձայն` սուսամբարն օժտվածէ հակաօքսիդանտ հատկությամբ:հատկությամբ։
Պատրաստելու համար հարկավոր է 1/2 թ/գ համեմունքը լցնել 450 գ թանձրահյութի մեջ` մակարոնով փլավի կամ էլ պիցցայի համար:համար։
[[Պատկեր:Garlic.jpg|180px|մինի|ձախից|Սխտոր]]
*[[Սխտոր]]({{lang-ru|чеснок}}, {{lang-lat|Allium sativum}})
Սխտորը կարծես կարիք չունի լրացուցիչ «[[գովազդ]]ի», սակայն արժե նշել, որ ամերիկացի ուռուցքասննդաբան Քոլինզն ասում է, որ «սխտորը կարող է քայքայել քաղցկեղի բջիջները, կարող է խախտել ուռուցքների բջիջների նյութափոխանակությունը»:։
Սխտորն այնքան հզոր միջոց է, որ անգամ [[շաբաթ]]ական [[2]] պճեղ օգտագործելը կարող է նվազեցնել [[քաղցկեղ]]ի ռիսկը:ռիսկը։
Պատրաստման համար հարկավոր է սխտորը մարմանդ [[կրակ]]ին տապակել ու ավելացնել ասենք` վարսակի փաթիլներին` կամիր [[տաքդեղ]]ի ու [[պարմեզան]] պանրի հետ:հետ։
[[Պատկեր:Paprika 09.jpg|150px|մինի|աջից|Պապրիկա]]
*Պապրիկա ({{lang-ru|Паприка}}, {{lang-lat|Paprika}})
Սա անծանոթ համեմունք չէ:չէ։ Այն կարմիր պղպեղն է. բարելավում է [[աղեստամոքսային տրակտ]]ի աշխատանքը, ախորժաբեր է ու խթանում է ենթաստամոքսագեղձի աշխատանքը:աշխատանքը։
Պարունակում է կապսացին (այդ նյութն է պապրիկային կծվություն հաղորդում), որը հայտնի է հակաբորբոքային ու հակաօքսիդանտ, նաև քաղցկեղի հավանականությունը նվազեցնող հատկությամբ (առկա է նաև կայենի տաքդեղում ու չիլիում):։ Պատրաստման համար 1,5 թ/գ պապրիկան խառնել 1/2 թ/գ ուրցի, կամիր պղպեղի հետ ու ավելացնել ձեր ցանկացած ուտելիքի մեջ:մեջ։
Մասնագետները հավատացնում են, որ անքնությանը կօգնեն քրքումն ու դարչինը:դարչինը։ Որոշ երկրներում որպես ցավազրկող կիրառում են կոճապղպեղը, մեխակն ու մշկընկույզը:մշկընկույզը։ Սրանք կիրառվում են նաև որպես ջերմիջեցնող:ջերմիջեցնող։ Մաղադանոսը օգտագործվում է որպես լեղամուղ միջոց:միջոց։ Հակասեպտիկ հատկություն ունեն կարմիր ու սև պղպեղները, օրեգանոն, քրքումը, մեխակն ու կորիանդրը (համեմի սերմ):։ [[Հիլ]]ը (կարդամոն) խթանում է մարսողական օրգանների աշխատանքը:աշխատանքը։ Մայորանն օգնում է անքնության դեպքում:դեպքում։ Այն նաև շնչուղիների հիվանդությունների դեպքում հակաբորբոքային ազդեցություն է ունենում:ունենում։ [[Ուրց]]ն ամրացնում է անոթները, կարգավորում է ջուր-[[աղ]]ային փոխանակությունը:փոխանակությունը։ [[Ռեհան]]ը (բազիլիկ), մասնագետների կարծիքով, ամրացնում է իմունային համակարգն ու խթանում օրգանների աշխատանքը:աշխատանքը։
Սակայն հարկավոր է ուշադիր ու զգույշ լինել. համեմունքները, բազում դրական հատկություններից ու օգուտներից զատ, ունեն հակացուցումներ:հակացուցումներ։
Ի դեպ, գոյություն ունի մի երևույթ, որը կոչվում է անհատական անընկալություն, որի գոյության մասին կարող է նույնիսկ գաղափար էլ չունենանք, չկասկածենք մինչ այն պահը, երբ չափից շատ, ասենք, սխտորի օգտագործումը կարող է հանգեցնել շատ դեղամիջոցների ազդեցության թուլացման:թուլացման։ Իսկ կարմիր ու սև տաքդեղները խորհուրդ չեն տրվում ստամոքսային հիվանդություններ ունեցողներին:ունեցողներին։ Դաղձը կարող է ոչ բոլորին օգտակար լինել, այն երկարատև կիրառման համար հակացուցված է ցածր [[ճնշում]] ունեցողներին, իսկ որոշ մարդկանց մոտ կարող է ճակատաքունքային ցավ առաջացնել:առաջացնել։
Եթե ստամոքսի խնդիր ունեցող մարդը [[2]]-[[3]] պճեղ սխտոր ուտի, ապա հնարավոր է, որ նա ստամոքսի փքվածություն ունենա:ունենա։ Իսկ մեխակը հակացուցված է [[2]] տարեկան երեխաներին, ճնշում ունեցողներին ու խոցային հիվանդներին:հիվանդներին։
Մշկընկույզի չարաշահումը կարող է գլխացավ առաջացնել, գլխապտույտ ու սրտխառնուք: սրտխառնուք։ Ուստի ամեն ինչի համար հարկավոր է չափ պահել, չափի զգացում ունենալ. նույնիսկ` համեմունքների:համեմունքների։
[[Պատկեր:Chinese condiments at the restaurant by bhollar in Nerima, Tokyo.jpg|200px|մինի|ձախից|Համեմունքներ]]
[[Պատկեր:Thyme-Bundle.jpg|200px|մինի|աջից|Ուրց]]
[[Պատկեր:Coriandrum sativum Blossoms1.jpg|200px|մինի|ձախից|Համեմ]]
[[Ռուսաստան]]ի [[քաղցկեղ]]աբանության ինստիտուտի [[բժիշկ]]ների հետազոտությունը ցույց է տվել, որ որոշ համեմունքներ, ինչպիսիք են՝ եղեսպակը, ուրցը, [[օշինդր]]ը, խնկունին, բուրավետ [[սամիթ]]ը, չամանը, համեմը, թարխունը և անիսոնը, օրգանիզմի վրա կարող են ունենալ հակաքաղցկեղային ազդեցություն:ազդեցություն։
Դրանցից մի քանիսը, օրինակ' բուրավետ սամիթը և չամանը պարունակում են որոշ օգտակար նյութեր, որոնք կանխում են չարորակ ուռուցքների առաջացումը, ինչպես նաև իջեցնում են արյան մեջ խոլեստերինի մակարդակը, իսկ համեմը նպաստում է օնկոգեն նյութերի ոչնչացմանը:ոչնչացմանը։
*Համեմ
Ամենաօգտակարը բանջարանոցային համեմն է' դեղին [[ծաղիկ]]ներով:ներով։ Այն հանգստացնում է մարդուն, ունի նաև քնաբեր հատկություն:հատկություն։ Օգնում է [[Գլխուղեղ|գլխացավերի]], ինչպես նաև ականջացավի դեպքում:դեպքում։ Կրծքով կերակրող մայրերին խորհուրդ է տրվում համեմ ուտել, քանի որ այն ավելացնում է [[կաթ]]ը:ը։ Համեմն օգտակար է նաև մեջքացավերի դեմ, փափկացնում է կարծր ուռուցքները:ուռուցքները։ Սակայն այն վնասակար է [[աչք]]երի համար:համար։ Համեմին կարող է փոխարինել [[երիցուկ]]ը:ը։ Մի թեթև խաշած համեմը դրեք դուրս եկած [[թութք]]ի վրա. դա կհանգստացնի և կթեթևացնի ցավերը:ցավերը։ Չափաբաժինը' 14,7 գրամ:գրամ։
*[[Սամիթ]]
[[Պատկեր:Spice Market, Marakech (2242330035).jpg|մինի]]
Սամիթի պտուղը պարունակում է մոտ 4 տոկոս եթերային [[յուղ]], [[20]] տոկոս [[ճարպ]]այուղ, [[Շաքարավազ|շաքար]], թաղանթանյութ։ [[Տերև]]ները' մոտ 1,5 տոկոս [[եթերային յուղ]], կեմպֆերոլ և կվերցետին ֆլավոններ, ֆոլիաթթու, մոտ [[130]] մգ ասկորբինաթթու' 100 գրամ հումքի մեջ, վիտամիններ C, PP, B5, ենթավիտամին A, [[Կալիում|կալիում]], [[ֆոսֆոր]], կալցիում, երկաթ։ Սամիթն ունի հետևյալ օգտակարությունը' միջոց է անքնության, [[լյարդ]]ի և [[լեղապարկ]]ի հիվանդությունների դեմ, ախորժակ է փակում, օգնում է սրտի անբավարվածությանը, լուծողական է, ավելացնում է կերակրող մայրերի [[Կաթ|կաթ]]ը, միզամուղ է և այլն:այլն։
*[[Թարխուն]]
Ամենալավը թարմ թարխունն է:է։ Այն օգտակար է ատամների համար, օգնում է բոլոր տեսակի չարորակ խոցերի դեպքում:դեպքում։ Թարխունն ամրացնում է [[ստամոքս]]ը, վերացնում բերանի տհաճ հոտը:հոտը։ Ժանտախտի համաճարակի ժամանակ թարխունի [[հյութ]] խմելը կպահպանի հիվանդությունից:հիվանդությունից։
*Սև պղպեղ
Լիցքաթափող հատկություն ունի, հանգստացնում է նյարդերը:նյարդերը։ Այն դադարեցնում է լորձի արտադրությունը:արտադրությունը։ Օգնում է արցունքաբերության ժամանակ, օգտակար է ցրտից առաջացած հազի դեպքում:դեպքում։ Բացում է ախորժակը, նպաստում մարսողությանը:մարսողությանը։ Սև պղպեղը տաքացնում է ստամոքսն ու լյարդը, դուրս բերում տափակ ճիճուներին:ճիճուներին։ Պղպեղը նաև հակաթույն է համարվում:համարվում։ Սակայն սև պղպեղը հյուծում է մարմինը:մարմինը։ Սրան կարող է փոխարինել սպիտակ պղպեղը:պղպեղը։
Միայն անհրաժեշտ է հիշել' թույլատրելի չափաբաժինները գերազանցելիս համեմունքների մեծ մասը դառնում է թույն:թույն։
== Շուկայական համեմունքները ներկայումս ==
== Գրականություն ==
*Пряности // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона:Ефрона։ В 86 томах (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.
*Ароматические средства // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона:Ефрона։ В 86 томах (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.
* Corn, Charles. ''Scents of Eden: A History of the Spice Trade''. New York:York։ Kodansha, 1999.
* {{cite book|author=Czarra, Fred|title=Spices: A Global History|publisher=Reaktion Books|year=2009|page=128|isbn=978-1-86189-426-7}}
* Dalby, Andrew. ''Dangerous Tastes: The Story of Spices''. Berkeley:Berkeley։ University of California Press, 2002.
* Freedman, Paul. ''Out of the East: Spices and the Medieval Imagination''. New Haven:Haven։ Yale UP, 2008.
* Keay, John. ''The Spice Route: A Histor''y. Berkeley:Berkeley։ U of California P, 2006.
* Krondl, Michael. ''The Taste of Conquest: The Rise and Fall of the Three Great Cities of Spice''. New York:York։ Ballantine Books, 2007.
* Miller, J. Innes. ''The Spice Trade of the Roman Empire''. Oxford:Oxford։ Oxford UP, 1969.
* Morton, Timothy. ''Poetics of Spice: Romantic Consumerism and the Exotic''. Cambridge UP, 2000.
* {{cite book|author=Turner, Jack|title=Spice: The History of a Temptation|publisher=Knopf|year=2004|isbn=0-375-40721-9|authorlink=Jack Turner (writer)}}
* [http://newsletter.sgs.com/eNewsletterPro/uploadedimages/000006/SGS-Safeguards-08909-Pungency-of-Spices-EN-09.pdf Pungency of spices]
{{ՀԲ}}
[[Կատեգորիա:Բույսեր]]
| 