«Համեմունքներ»–ի խմբագրումների տարբերություն

Content deleted Content added
No edit summary
No edit summary
Տող 1.
{{միացնել|Համեմունքային բույսեր}}{{անաղբյուր}}
[[Պատկեր:Spicesindia.jpg|230px|մինի|աջից|Համեմունքներ]]
'''Համեմունքներ''' ({{lang-ru|''припра́вы''}}, {{lang-en|''Condiment''}}), համեմունքները սուր հոտ և համ ունեցող թարմ ու չորացրած [[բույս]]երի [[ծաղիկ]]ներն են, [[տերև]]ները, [[սերմ]]երը, [[պտուղ]]ները և դրանցից պատրաստված [[հեղուկ]]ները, մածուկներն ու փոշիները: Համեմունքային բույսերի սուր հոտն ու զանազան բուրմունքները պայմանավորված են այդ բույսերի տարբեր [[օրգան]]ներում պարունակվող եթերայուղերով:
[[Պատկեր:Chinese condiments at the restaurant by bhollar in Nerima, Tokyo.jpg|200px|մինի|աջից|Համեմունքներ]]
 
'''Համեմունքներ'''({{lang-ru|припра́вы}}, {{lang-en|Condiment}}), համեմունքները սուր հոտ և համ ունեցող թարմ ու չորացրած [[բույս]]երի [[ծաղիկ]]ներն են, [[տերև]]ները, [[սերմ]]երը, [[պտուղ]]ները և դրանցից պատրաստված [[հեղուկ]]ները, մածուկներն ու փոշիները: Համեմունքային բույսերի սուր հոտն ու զանազան բուրմունքները պայմանավորված են այդ բույսերի տարբեր [[օրգան]]ներում պարունակվող եթերայուղերով: Համեմունքներն օգտագործվում են [[Խոհարարություն|խոհարարության]], [[Սնունդ|սննդի]] արդյունաբերության (պահածոներ, [[հրուշակեղեն]], հացաբուլկեղեն, լիկյոր, [[օղի]] և այլն), օծանելիքի արտադրության և բժշկության մեջ: Կերակուրների և պահածոների համար օգտագործում են [[սոխ]], [[սխտոր]], համեմ, [[ռեհան]], [[մանանեխ]], [[թարխուն]], [[անանուխ]], սև, սպիտակ, կարմիր ու բուրավետ [[պղպեղ]]ներ, դափնու տերև և այլն: [[Ըմպելիք]]ների, [[մուրաբա]]ների, [[հրուշակեղեն]]ի, հացաբուլկեղենի պատրաստման համար օգտագործում են դարչին, [[մեխակ]], [[կոճապղպեղ]] (իմբիր), [[հիլ]], [[անիսոն]], վանիլ, մշկընկույզ, սև սոնիճ և այլն: [[Պանիր|Պանրի]] որոշ [[տեսակ]]ների խառնում են [[ուրց]], [[թարխուն]], [[սոխ]], [[սոխուկ]] և այլ բանջարներ: Համեմունքների շարքին են դասվում նաև աղանյութերը, գլիկոզիդները և այլն: Համեմունքներն ախորժաբեր են և նպաստում են մարսողությանը:
 
Համեմունքային բույսերը տարածված են գրեթե ամբողջ աշխարհում, սակայն առավել արժեքավոր են [[արևադարձ]]ային [[Երկիր|երկրներում]] աճողները (մեծ մասամբ՝ [[ծառ]]եր): Դրանցից են դարչինը, մեխակը, մշկընկույզը, վանիլը, հիլը, բուրավետ ու սև պղպեղները և այլն: Հնագույն ժամանակներից դրանք մշակվել են նաև [[Հայաստան]]ում. տարածված համեմունքային բույսերից են թարխունը, [[կորթին]]ը, ռեհանը, [[նեխուր]]ը, համեմը, քեմոնը, քրքումը, [[սամիթ]]ը, [[անանուխ]]ը, [[մաղադանոս]]ը, [[մանանեխ]]ը, [[կծվիչ]]ը, [[սոխ]]ը, [[սխտոր]]ը, [[ուրց]]ը և այլն:
 
== Համեմունքներ և առողջություն ==
[[Պատկեր:Spices in an Indian market.jpg|մինի]]
[[Խոտ]]եր ու համեմունքներ. սրանք ուտելիքին ոչ միայն ընտիր ու յուրօրինակ համ կարող են տալ, այլև դրական ազդեցություն ունենալ [[Առողջություն|առողջության]] վրա: Սակայն ինչպե՞ս պետք է ճիշտ պատրաստել կամ կիրառել դրանք, որ օգուտ տան:
*Դարչին ({{lang-ru|Корица}}, {{lang-lat|Cinnamomum aromaticum}})
Օգուտը. կարող է [[Արյուն|արյան]] մեջ նվազեցնել [[շաքար]]ի և խոլեստերինի քանակը: Հարկավոր է [[օր]]ական [[2]] անգամ օգտագործել մեկ քառորդ [[թեյ]]ի գդալ դարչին:
Կարելի է հատապտուղները կամ մանրացրած [[բանան]]ը խառնել ցածր յուղայնությամբ [[թթվասեր]]ի հետ, ապա մի քիչ դարչին ու [[57]] [[գ]] շագանակագույն շաքար խառնել:
*Քրքում({{lang-ru|''Куркума''}}, {{lang-lat|''Curcuma longa''}})
Օգուտը. պարունակում է քրքումին, որը կարող է դանդաղեցնել քաղցկեղային [[բջիջ]]ների աճը: [[Տեխաս]]ի համալսարանի ուռուցքաբանության կենտրոնի [[պրոֆեսոր]] Բարաթ Ագարվալը խորհուրդ է տալիս օրական օգտագործել մինչև 500-[[800]] մգ քրքում:
Ինչպե՞ս կարելի է օգտագործել. 1/4 թ/գ քրքումը խառնել այն [[Ջուր|ջրի]] մեջ, որով պետք է [[227]] գ [[բրինձ]] եփեք (սա [[Հնդկաստան|հնդկական]] տարբերակ է):
Տող 34 ⟶ 36՝
Եթե ստամոքսի խնդիր ունեցող մարդը [[2]]-[[3]] պճեղ սխտոր ուտի, ապա հնարավոր է, որ նա ստամոքսի փքվածություն ունենա: Իսկ մեխակը հակացուցված է [[2]] տարեկան երեխաներին, ճնշում ունեցողներին ու խոցային հիվանդներին:
Մշկընկույզի չարաշահումը կարող է գլխացավ առաջացնել, գլխապտույտ ու սրտխառնուք: Ուստի ամեն ինչի համար հարկավոր է չափ պահել, չափի զգացում ունենալ. նույնիսկ` համեմունքների:
[[Պատկեր:Chinese condiments at the restaurant by bhollar in Nerima, Tokyo.jpg|200px|մինի|աջիցձախից|Համեմունքներ]]
 
== Համեմունքներ, որոնք քաղցկեղ են բուժում ==
Տող 43 ⟶ 46՝
Ամենաօգտակարը բանջարանոցային համեմն է' դեղին [[ծաղիկ]]ներով: Այն հանգստացնում է մարդուն, ունի նաև քնաբեր հատկություն: Օգնում է [[Գլխուղեղ|գլխացավերի]], ինչպես նաև ականջացավի դեպքում: Կրծքով կերակրող մայրերին խորհուրդ է տրվում համեմ ուտել, քանի որ այն ավելացնում է [[կաթ]]ը: Համեմն օգտակար է նաև մեջքացավերի դեմ, փափկացնում է կարծր ուռուցքները: Սակայն այն վնասակար է [[աչք]]երի համար: Համեմին կարող է փոխարինել [[երիցուկ]]ը: Մի թեթև խաշած համեմը դրեք դուրս եկած [[թութք]]ի վրա. դա կհանգստացնի և կթեթևացնի ցավերը: Չափաբաժինը' 14,7 գրամ:
*[[Սամիթ]]
[[Պատկեր:Spice Market, Marakech (2242330035).jpg|մինի]]
Սամիթի պտուղը պարունակում է մոտ 4 տոկոս եթերային [[յուղ]], [[20]] տոկոս [[ճարպ]]այուղ, [[Շաքարավազ|շաքար]], թաղանթանյութ։ [[Տերև]]ները' մոտ 1,5 տոկոս [[եթերային յուղ]], կեմպֆերոլ և կվերցետին ֆլավոններ, ֆոլիաթթու, մոտ [[130]] մգ ասկորբինաթթու' 100 գրամ հումքի մեջ, վիտամիններ C, PP, B5, ենթավիտամին A, [[Կալիում|կալիում]], [[ֆոսֆոր]], կալցիում, երկաթ։ Սամիթն ունի հետևյալ օգտակարությունը' միջոց է անքնության, [[լյարդ]]ի և [[լեղապարկ]]ի հիվանդությունների դեմ, ախորժակ է փակում, օգնում է սրտի անբավարվածությանը, լուծողական է, ավելացնում է կերակրող մայրերի [[Կաթ|կաթ]]ը, միզամուղ է և այլն:
*[[Թարխուն]]
Տող 50 ⟶ 54՝
Միայն անհրաժեշտ է հիշել' թույլատրելի չափաբաժինները գերազանցելիս համեմունքների մեծ մասը դառնում է թույն:
 
== Շուկայական համեմունքները ներկայումս ==
[[Պատկեր:FlordeRomaní.jpg|200px|մինի|ձախից|Խնկունի]]
Համեմունքների գլոբալ արտադրողներից առաջատար երկիր է համարվում [[Հնդկաստան]]ը ({{lang-en|''spices''}})
[[Պատկեր:FlordeRomaní.jpg|200px|մինի|ձախիցաջից|Խնկունի]]
[[Պատկեր:A aesthetic cumin.JPG|200px|մինի|աջից|Չաման]]
{| class="sortable wikitable" style="float:left;
|+ Համեմունքների արտադրությունը 2009 թվականին<ref>[http://faostat.fao.org/site/339/default.aspx FAOSTAT], выбрать: '''countries by commodity'''; selected item: spices; 2009.</ref>,<br />հազար տոննա
!Դասակարգում
!Երկիր
!2010
!2011
|-
| 1 || {{IND}} || 1,474,900 || 1,525,000
|-
| 2 || {{BGD}} || 128,517 || 139,775
|-
| 3 || {{TUR}} || 107,000 || 113,783
|-
| 4 || {{CHN}} || 90,000 || 95,890
|-
| 5 || {{PAK}} || 53,647 || 53,620
|-
| 6 || {{IRN}} || 18,028 || 21,307
|-
| 7 || {{NPL}} || 20,360 || 20,905
|-
| 8 || {{COL}} || 16,998 || 19,378
|-
| 9 || {{ETH}} || 27,122 || 17,905
|-
| 10 || {{LKA}} || 8,293 || 8,437
|-bgcolor="#CCCCCC"
| — || ''Համաշխարհային'' || 1,995,523 || 2,063,472
|-
|colspan=4 | ''Source: [[FAO|UN Food & Agriculture Organization]]'' <ref>{{cite web|url=http://faostat.fao.org/site/339/default.aspx|publisher= [[FAO|UN Food & Agriculture Organization]]|title=Production of Spice by countries|year=2011|accessdate=2013-12-20}}</ref>
|}
 
== Տես նաև ==
*[[Ներկանյութեր]]
 
== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
 
== Գրականություն ==
*Пряности // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.
*Ароматические средства // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.
* Corn, Charles. ''Scents of Eden: A History of the Spice Trade''. New York: Kodansha, 1999.
* {{cite book|author=Czarra, Fred|title=Spices: A Global History|publisher=Reaktion Books|year=2009|page=128|isbn=978-1-86189-426-7}}
* Dalby, Andrew. ''Dangerous Tastes: The Story of Spices''. Berkeley: University of California Press, 2002.
* Freedman, Paul. ''Out of the East: Spices and the Medieval Imagination''. New Haven: Yale UP, 2008.
* Keay, John. ''The Spice Route: A Histor''y. Berkeley: U of California P, 2006.
* Krondl, Michael. ''The Taste of Conquest: The Rise and Fall of the Three Great Cities of Spice''. New York: Ballantine Books, 2007.
* Miller, J. Innes. ''The Spice Trade of the Roman Empire''. Oxford: Oxford UP, 1969.
* Morton, Timothy. ''Poetics of Spice: Romantic Consumerism and the Exotic''. Cambridge UP, 2000.
* {{cite book|author=Turner, Jack|title=Spice: The History of a Temptation|publisher=Knopf|year=2004|isbn=0-375-40721-9|authorlink=Jack Turner (writer)}}
'''Հոդվածներ'''
* {{cite news| title=Food Bacteria-Spice Survey Shows Why Some Cultures Like It Hot|work=ScienceDaily|date=March 5, 1998|url=http://www.sciencedaily.com/releases/1998/03/980305053307.htm| quote=...Garlic, onion, allspice and oregano, for example, were found to be the best all-around bacteria killers (they kill everything)|accessdate=2008-12-20}}
* {{cite journal |title=Antioxidant and antimicrobial effects of garlic in chicken sausage|journal=Lebensm. Wiss. Technol.|volume=37|issue=8|pages=849–855|date=December 2004|pmid=17330154|pmc=1805705|doi=10.1016/j.lwt.2004.04.001 |first1=Kh.I.|last1=Sallam|first2=M|last2=Ishioroshi|first3=K.|last3=Samejimab}}
* {{cite journal|journal=The Quarterly Review of Biology|date=March 1998|volume=73|pmid=9586227|issue=1|doi=10.1086/420058|title=Antimicrobial Functions of Spices: Why Some Like it Hot|first1=Jennifer|last1=Billing|first2=Paul W.|last2=Sherman|pages=3–49}}
* {{cite web|url=http://www.oznet.ksu.edu/pr_fsaf/News%20Releases/relspicfung.htm|date=18 August 1998|title=Common Kitchen Spices Kill E. Coli O157:H7|quote=...The study is the first in the United States that looks at the effect of common spices on E. coli O157:H7. Previous studies have concluded spices kill other foodborne pathogens. 'In the first part of our study, we tested 23 spices against E. coli O157:H7 in the laboratory', Fung said. 'We found that several spices are good at killing this strain of E. coli.'}}
* {{cite web|url=http://www.thespicehouse.com/info/lore/ |title=The Lure and Lore of Spices|quote=If the appearance of spices were to reflect their real importance in the history of the world, the bottles of spices would be filled with bright glittery substances, diamonds, rubies, emeralds or gold would be appropriate. When you opened the bottle, a poof of vibrantly colored, mystically fragrant, magical smoke would slowly billow softly throughout the room.}}
* {{cite web|url=http://www.theepicentre.com/Spices/spiceref.html |title=Spice|work=Encyclopedia of Spices, Spice Blends by Region, The Spice Trade|accessdate=2008-12-20}}
* {{cite web|author=[[International Organization for Standardization]]|title=67.220: Spices and condiments. Food additives|year=2009|url=http://www.iso.org/iso/iso_catalogue/catalogue_ics/catalogue_ics_browse.htm?ICS1=67&ICS2=220&development=on|accessdate=2009-04-23 }}
 
== Արտաքին հղումներ ==
* [http://www.lib.aldebaran.ru/author/pohlyobkin_vilyam/pohlyobkin_vilyam_vse_o_pryanostya.. Вильям Похлёбкин :: Все о пряностях].
* [http://newsletter.sgs.com/eNewsletterPro/uploadedimages/000006/SGS-Safeguards-08909-Pungency-of-Spices-EN-09.pdf Pungency of spices]
{{ՀԲ}}
[[Կատեգորիա:Բույսեր]]