«Կաղամբ»–ի խմբագրումների տարբերություն

Content deleted Content added
հեռացվել է Կատեգորիա:Բույսեր ՀոթՔաթ գործիքով
No edit summary
Տող 1.
{{Տաքսոտուփ
| name = Կաղամբ
| image file = Brassica oleracea2.jpg
| image title = Կաղամբ
| image descr = Կաղամբ=
| regnum = Բույսեր
| divisio = [[Ծածկասերմեր]]
| ref =
| classis = [[Երկշաքիլավորներ]]
| comment =
| ordo = [[Խաչածաղկավորներ]]
| rang =
| familia = [[Կաղամբազգիներ]]
| latin = '''''Brassica oleracea'''''
| genus = [[Կաղամբ]]
| author =
| species = [[Կաղամբ այգու]]
| syn =
| subspecies = '''Կաղամբ'''
| typus =
| latin = {{btname|Brassica oleracea var capitata|[[L.]]}}, 1753
| range map =
| range map captionwikispecies =
| latincommons = '''''Brassica oleracea''''' var. capitata
| range map width =
| range legend =
| wikispecies = Brassica oleracea
| commons = Category:Brassica oleracea
| itis =
| ncbi =
| eol =
| grin =
| ipni =
}}
'''Կաղամբ''' ({{lang-lat|''Brassica''}}), [[կաղամբազգիներ]]ի ([[խաչածաղկավորներ]]ի) ընտանիքի միամյա, երկամյա կամ բազմամյա բույսերի ցեղ: (''Cruciferae'') ընտանիքի ''Brassica'' ցեղին պատկանող բանջարեղեն, որը մշակվում է կլիմայական բոլոր գոտիներում։ Հանդիսանում է հնագույն բանջարային մշակովի բույսերից և ունի հազարամյակների պատմություն։
 
== Մշակույթ ==
Կաղամբն առավել հաճախ ասոցացվում է '''գլուխ կաղամբի''' հետ, որը ենթատեսակ է։ Գլուխ կաղամբը լինում է 2 ձևի՝ '''''սպիտակագլուխ (''''' (forma albd'') և '''''կարմրագլուխ (''''' (forma rubra'')։ Օգտագործվում է բազմազան կերակուրների մեջ (հատկապես՝ [[տոլմա]]յի), ինչպես նաև թթու և աղը դրած վիճակներում։ Որոշ չափով մշակվում է նաև պահածոների արդյունաբերության մեջ։
 
== Տարածում ==
Հանրային սննդում կաղամբն ամենագործածական բանջարեղենն է։ Պարունակում է 10-12% չոր նյութ, հարուստ է ածխաջրերով, սպիտակուցներով, հանքային աղերով և C վիտամինով, չնայած, որ վերջինիս քանակը կախված է առավելապես կաղամբի տեսակից, հասակից, ինչպես նաև մշակման պայմաններից։ Թթու դրած կաղամբի մեջ C վիտամինը գրեթե ամբողջությամբ պահպանվում է։ Կաղամբը համեմատաբար ավելի պակաս չափով պարունակում է նաև [[կարոտին]], [[Վիտամին B1|B1]], [[Վիտամին B2|B2]] և [[Վիտամին PP|PP]] վիտամիններ։
Տարածված է [[Արագածոտն]]ի, [[Շիրակ]]ի, Լոռու, [[Տավուշ]]ի, [[Գեղարքունիք]]ի, [[Սյունիք]]ի և այլ մարզերի ստորին լեռն, գոտուց մինչև վերին լեռնայինը:
Աճում է չոր լեռնալանջերին, աղբոտում հացաբույսերի և միամյա խոտաբույսերի ցանքերը: [[ՀՀ]]-ում մշակության մեջ առավել տարածված են
*կաղամբ գլուխը (''B. capitata''),
*ծաղկակաղամբը (''B. botrytis''),
*տերևակադամբը կամ կաղամբ կերին (''B. subspontanea'') և այլ տեսակներ:
 
== Մշակում ==
[[Պատկեր:Cabbages Green and Purple 2120px.jpg|մինի|ձախից]]
[[Պատկեր:Dojranski zelki.jpg|մինի|աջից]]
Մշակվում են ՀՀ լեռն, և Նախալեռն, գոտիներում (միջահաս և ուշահաս), [[Արարատյան դաշտ]]ում (վաղահաս):
 
== Կենսաբանական նկարագիր ==
[[Արմատ]]ն առանցքային է, իլիկաձև: Ցողունը կանգուն է, ճյուղավորվող, բարձրությունը՝ 30-40 (120) սմ: Տերևները հերթադիր Են, ներքևում՝ հավաքված վարդակում: Տերևները և ցողունը մերկ են կամ թավոտ: Ծաղկաբույլը ողկուզանման է կամ վահանաձև, ծաղիկները՝ մանր: Ծաղկում է ամռանը: Պտուղը պատիճ է: Սերմերը գնդաձև են, մուգ գորշավուն, դարչնագույն կամ դեղին:
 
== Կիրառություն և նշանակություն ==
Հանրային սննդում կաղամբն ամենագործածական բանջարեղենն է։ Օգտագործվում է թարմ, թթու դրած և պահածոյած: Պարունակում է 10-12% չոր նյութ, հարուստ է ածխաջրերով, սպիտակուցներով, հանքային աղերով և C վիտամինով, չնայած, որ վերջինիս քանակը կախված է առավելապես կաղամբի տեսակից, հասակից, ինչպես նաև մշակման պայմաններից։ Թթու դրած կաղամբի մեջ C վիտամինը գրեթե ամբողջությամբ պահպանվում է։ Կաղամբը համեմատաբար ավելի պակաս չափով պարունակում է նաև [[կարոտին]], [[Վիտամին B1|B1]], [[Վիտամին B2|B2]] և [[Վիտամին PP|PP]] վիտամիններ։
 
== Տեսակները ==
[[Պատկեր:Cabbage.jpg|300px|մինի]]
Հայտնի է 100, ՀՀ-ում՝ 4 տեսակ՝
*կաղամբ յուղաբեր (''B. napus''), հազվադեպ հանդիպում է Տավուշի (Իջևան) և Լոռու (Վանաձոր) մարզերում,
*կանճրակ (''B. campestris''),
* կաղամբուկ երկարացած (''B. elongata'') և այլն:
Կաղամբն ունի բազամազան ենթատեսակներ, որոնցից կարելի է առանձնացնել.
* [[Գլուխ կաղամբ]]
Տող 40 ⟶ 56՝
* [[Պեկինյան կաղամբ]]
* [[Չինական կաղամբ]] և այլն
 
== Կաղամբաբուժություն ==
Բուժական նպատակներով օգտագործում են ինչպես թարմ, այնպես էլ թթու դրած կաղամբ։ Նրանց, ովքեր ավել քաշի խնդիր ունեն, բժիշկները խորհուրդ են տալիս օգտագործել թարմ կամ թթու կաղամբի հյութ։
Կաղամբահյութի թրջոցները կարող են օգնել հոդային հիվանդությունների բուժման ժամանակ։ Հարկավոր է վերցնել բրդյա կտոր, թրջել կաղամբահյութի մեջ և դնել հիվանդ հոդին։ Քիչ ժամանակ անց հիվանդը կնկատի, թե ինչպես են ցավերը մեղմանում։ Որքինի ժամանակ կաղամբի տերևները եփում են կաթի մեջ, այնուհետև ավելացնում ցորենի թեփուկներ և ստացված զանգվածը թրջոցների տեսքով դնում մաշկի ախտահարված հատվածներին։ Թարմ կաղամբի տերևներից պատրաստված խյուսը արագորեն օգնում է թարախային վերքերի ապաքինման ժամանակ։
 
== Հետաքրքիր է իմանալ ==
[[Պատկեր:Groene savooiekool schade van kooluil (Mamestra brassicae damage).jpg|մինի]]
Անգլիացի նավարկող և ծովագնաց [[Ջեյմս Կուկ]]ը պնդում էր, որ իր շուրջերկրյա ճանապարհորդության հաջողության հիմնական պատճառներից մեկն այն էր, որ նավարկության սննդապաշարի հիմնական բաղադրիչներից էր թթու դրած կաղամբը։ Շնորհիվ այդ սննդամթերքի, նավարկության ողջ ընթացքում նավագնացներից և ոչ մեկը չհիվանդացավ։ Թթու կաղամբը և սխտորը անփոխարինելի դեր են ունեցել նաև բևեռագնացների համար` փրկելով վերջիններիս այնպիսի ծանր հիվանդությունից, ինչպիսին լնդախտն է։
 
== Հիվանդությունները և վնասատուներ ==
Կաղամբի հիվանդություններից են կիլա, սև տոտիկ, արմատային փտում և այլն: Կաղամբի ամենատարածված և վտանգավոր վնասատուներից են կաղամբի ճանճը, կաղամբի ճերմակաթիթեռը, բվիկները, [[ցեց]]երը, [[լվիճներ]]ը, թրիպսները, [[խխունջ]]ները և այլն:
 
== Գրականություն ==
* {{ռուսերեն գիրք|автор=Синская Е. Н.|часть=Род 649. Капуста — Brassica|заглавие=Флора СССР|ссылка=http://herba.msu.ru/shipunov/school/books/flora_sssr1939_8.djvu|ответственный=Ботанич. ин-т Акад. наук СССР; Гл. ред. акад. В. Л. Комаров; Ред. VIII тома Н. А. Буш|место=М.—Л.|издательство=Изд-во Академии наук СССР|год=1939|том=VIII|страницы=459—466}}
* {{ռուսերեն գիրք|автор=|заглавие=Всё о лекарственных растениях на ваших грядках|ссылка=|место=СПб|ответственный=Под ред. Раделова С. Ю.|издательство=ООО «СЗКЭО»|год=2010|страницы=21—24|страниц=224|isbn=978-5-9603-0124-4}}
 
== Արտաքին հղումներ ==
* [http://www.gutenberg.org/ebooks/19006 ''Cabbages and Cauliflowers: How to Grow Them'' by James John Howard Gregory – Project Gutenberg.]
{{Wiktionary|Կաղամբ}}
*[http://www.learn2grow.com/plantdatabase/plants/PlantDetails.aspx?PlantID=8e2ecf0b-848a-43e9-ae4f-07e1671c11bc Brassica oleracea]
* [http://www.calobonga.com/calorieCounter/food/11109/5/calorie-counter.lz Կաղամբի սննդային արժեքը] ըստ ԱՄՆ Գյուղդեպարտամենտի
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/wiki/Կաղամբ» էջից