Վիքիպեդիա

«Խնձորենի»–ի խմբագրումների տարբերություն

Դիտել պատմությունը
← Նախորդ տարբՀաջորդ տարբ →
Content deleted Content added
ՎիզուալԵլատեքստ
No edit summary
No edit summary
Տող 29.
}}
'''Խնձորենի''' ({{lang-la|''Mālus''}}), [[վարդազգիներ]]ի ընտանիքի պտղատու ծառերի և թփերի ցեղ։
 
Դասը պատկանում է խնձորենիների (''Maleae'') ցեղին, [[Սալորենիներ]]ի (''Spiraeoídeae'') <ref>{{ռուսերեն հոդված|автор=Potter D. et al.|заглавие=Phylogeny and classification of Rosaceae|ссылка=http://download.springer.com/static/pdf/738/art%253A10.1007%252Fs00606-007-0539-9.pdf?auth66=1387554262_0fc86b78b41d3593569f24ad97bf0250&ext=.pdf|издание=Plant Systematics and Evolution|volume=66|номер=1—2|год=2007|pages=5—43|doi=10.1007/s00606-007-0539-9}}</ref>ենթաընտանիքին: Հաշվում են 36 տեսակ ([[1976]]): Առավել տարածված են. խնձորենի այգու կամ մշակովի (''Malus domestica''), որը պատկանում է ամենաշատ աճեցվող սորտին (որոնց թիվը գերազանցում է 10 000{{sfn|Жизнь растений, т. 5, ч. 2|1981|с=184}}):
 
Բազմաթիվ տեսակներ, որպես դեկորատիվ ծառեր աճեցնում են այգիներում և պուրակներում: Բոլոր տեսակները լավ մեղրատու են: Խնձորենիների բնափայտը ամուր է, հեշտ կտրվող, հարմար է կոնստրուկցիաների, նավերի պատրաստման համար:<ref name="Sergievskaya">{{ռուսերեն գիրք|автор=Сергиевская, Е. В.|заглавие=Систематика высших растений : Практический курс|издание=2-е изд|место=СПб.|издательство=Лань|год=2002|страницы=231—233|isbn=5-8114-0452-2}}</ref>.
 
== Կենսաբանական բնութագիր ==
[[Պատկեր:Cleaned-Illustration Malus domestica.jpg|մինի|ձախից]]
Մշակովի խնձորենու բարձրությունը 2 - 10 մ է, ունի լայն բրգաձև սաղարթ։ Տերևները խոշոր են և տարբեր ձևի։ Միատուն բույս է, երկսեռ ծաղիկներով, պսակաթերթիկները սպիտակ են, հիմքի մասում՝ վարդագույն, սերմնարանը ցածրադիր է։ Խաչաձև փոշոտվող և ինքնաստերիլ է։▼
===== Պտուղը =====▼
Պտուղը՝ [[խնձոր]]ը կեղծ֊կլոր, կլոր-տափակավուն, օվալաձև, ձևաձև, տձև է։ Գույնը կանաչա-դեղնավուն է, դեղին, դեղնականաչավուն։ Կշռում է 30 - 500, երբեմն՝ 600 գ։ Պարունակում է շաքարներ (5 - 15%), թթուներ (0, 2 - 1, 5%), պեկտիններ, սպիտակուցներ, վիտամիններ (A, B, C)։▼
 
[[Ծաղկի բանաձև]]ը՝ {{Nobr|[[Պատկեր:Male_and_female_sign.svg|12px]]<math>\ast Ca_5 \; Co_5 \; A_{(5+5)}\; G_{(\overline5)}</math>}}<ref name="Атлас">{{ռուսերեն գիրք|автор=Фёдоров, Ал. А., Артюшенко, З. Т.|заглавие=Атлас по описательной морфологии высших растений|место=Л.|издательство=Наука|год=1975|страницы=12}}</ref>
 
== Տարածում ==
[[Պատկեր:Apples.jpg|մինի]]
[[Պատկեր:Apple on the tree.JPG|մինի]]
Խնձորենին զով կլիմայի, ցրտադիմացկուն, խոնավասեր բույս է։ Բազմանում է պատվաստներով։ Բերքատվությունը 150 - 200 ց/հա է։ Կարելի է մշակել Հայաստանի բոլոր գոտիներում։ Հատկապես լավ է աճում [[Գուգարք]]ի, [[Սպիտակ]]ի, [[Թումանյան]]ի, [[Ստեփանավան]]ի, [[Նոյեմբերյան]]ի, [[Իջևան]]ի, [[Հայաստան]]ի հարավ-արևելյան, ինչպես նաև [[Սևանի ավազան]]ի և [[Գյումրի|Գյումրու]] սարահարթի շրջաններում։ Նախկին ՍՍՀՄ-ի տարածքում կա խնձորենու 500 սորտ։▼
տարածված Հյուսիսային կիսագնդի տաք գոտում: Առավել տարածված են սովորական, անտառային, արևելյան, ցածրաճ, սիբիրական և չինական տեսակները: Խնձորենու հայրենիքը համարում են [[Կովկաս]]ը և [[Միջին Ասիա]]ն: Սակայն, հավանաբար, եղել են նաև ընտանեցման ուրիշ օջախներ, քանի որ երկրագնդի շատ շրջաններում աճում են վայրի խնձորենու բազմաթիվ տեսակներ, որոնցից ստացվել է ավելի քան 20 հզ. սորտ:
ՀՀ-ում տարածված է արևելյան կամ կովկասյան վայրի խնձորենին. աճում է բոլոր մարզերի անտառներում: Գրանցված է [[ՀՀ]] Կարմիր գրքում: Ամենուր մշակվում է սովորական խնձորենին՝ բազմաթիվ սորտերով:
 
== Տեսակներ ==
[[Պատկեր:Flowering crabapple in Washington DC.jpg|thumb|right]]
[[Պատկեր:Crabapples.jpg|right|thumb]]
[[Պատկեր:Malus fruit.jpg|thumb|right|Crabapple fruit are mostly red,<ref>{{cite web |url=http://www.youtube.com/watch?v=p3pyZi8gSU8 |title=Macro video of a ''Malus Evereste'' apple on a tree in winter |publisher=[[YouTube]]}}</ref> but some, such as this cultivar 'Golden Hornet', are yellow]]
[[Պատկեր:20071103Tradkrafta1.JPG|thumb|right|upright|Trunk of malus]]
Հայտնի է 36 տեսակ, առավել տարածված են.
* Խնձորենի կուլտուրական (M. domestica)
Տող 40 ⟶ 63՝
 
Ըստ ''The Plant List'' տվյալների <ref name="theplantlist">[http://www.theplantlist.org/browse/A/Rosaceae/Malus/ ''Malus''] на сайте [http://www.theplantlist.org The Plant List]</ref><ref>Дополнительно к указанным ниже иногда выделяется вид [[Яблоня гибридная]] ({{lang-la|Malus hybridus}})</ref>:
<div class= style="-moz-column-count:2; column-count:2; -webkit-column-count:2;">
<div class= style="-moz-column-count:1; column-count:1; -webkit-column-count:1;">
* {{bt-latarm|Malus asiatica|}}
* {{bt-latarm|Malus baccata|}}
Տող 77 ⟶ 102՝
* {{bt-latarm|Malus yunnanensis|}}
* {{bt-latarm|Malus zumi|}}
</div>
 
</div>
== Հիբրիդային ցեղեր ==
* ''[[×Malosorbus]]'' - (= ''[[Sorbus]]'' × ''Malus'')
* ''[[×Marus]]'' - (= ''[[Pyrus]]'' × ''Malus'')
* ''[[×Malonia]]'' - (= ''[[Cydonia]]'' × ''Malus'')
== Արտաքին բնութագիրը ==
▲Մշակովի խնձորենու բարձրությունը 2 - 10 մ է, ունի լայն բրգաձև սաղարթ։ Տերևները խոշոր են և տարբեր ձևի։ Միատուն բույս է, երկսեռ ծաղիկներով, պսակաթերթիկները սպիտակ են, հիմքի մասում՝ վարդագույն, սերմնարանը ցածրադիր է։ Խաչաձև փոշոտվող և ինքնաստերիլ է։
 
Պարունակում է շաքարներ (5 - 15%), թթուներ (0, 2 - 1, 5%), պեկտիններ, սպիտակուցներ, վիտամիններ (A, B, C)։
▲== Պտուղը ==
 
▲Պտուղը՝ [[խնձոր]]ը կեղծ֊կլոր, կլոր-տափակավուն, օվալաձև, ձևաձև, տձև է։ Գույնը կանաչա-դեղնավուն է, դեղին, դեղնականաչավուն։ Կշռում է 30 - 500, երբեմն՝ 600 գ։ Պարունակում է շաքարներ (5 - 15%), թթուներ (0, 2 - 1, 5%), պեկտիններ, սպիտակուցներ, վիտամիններ (A, B, C)։
 
Օգտագործվում է թարմ, մասամբ չորացրած։ Պտղից պատրաստում են [[կոմպոտ]], [[ջեմ]], [[պովիդլո]], [[պաստեղ]], [[ժելե]], ստանում հյութեր, [[գինի]], [[օղի]]։
 
== Տարածումը ==
▲Խնձորենին զով կլիմայի, ցրտադիմացկուն, խոնավասեր բույս է։ Բազմանում է պատվաստներով։ Բերքատվությունը 150 - 200 ց/հա է։ Կարելի է մշակել Հայաստանի բոլոր գոտիներում։ Հատկապես լավ է աճում [[Գուգարք]]ի, [[Սպիտակ]]ի, [[Թումանյան]]ի, [[Ստեփանավան]]ի, [[Նոյեմբերյան]]ի, [[Իջևան]]ի, [[Հայաստան]]ի հարավ-արևելյան, ինչպես նաև [[Սևանի ավազան]]ի և [[Գյումրի|Գյումրու]] սարահարթի շրջաններում։ Նախկին ՍՍՀՄ-ի տարածքում կա խնձորենու 500 սորտ։
 
=== Սորտեր ===
<div class= style="-moz-column-count:2; column-count:2; -webkit-column-count:2;">
Վաղահասներից սորտերից են՝ ▼
<div class= style="-moz-column-count:1; column-count:1; -webkit-column-count:1;">
▲;Վաղահասներից սորտերից են՝
* Պապիրովկա
* Վիրգինկա
Տող 102 ⟶ 123՝
* Կարմիր
 
;Աշնանայիններից են՝
* Ռենետ
* Լանդսբերգա
Տող 109 ⟶ 130՝
* Բելֆլոր դեղին
 
;Ձմեռայիններից են՝
* Ռենետ սիբիրական,
* Ռենեա բումաժնի,
* Պեպին-լոնդոնկա,
* Ռենեա օռլյանի
</div>
 
</div>
== Տես նաև ==
* [[Խնձոր]]
Տող 131 ⟶ 153՝
 
== Արտաքին հղումներ ==
* [http://www.upov.int/en/publications/tg-rom/tg192/tg_192_1.pdf Принципы проведения тестирования новых сортов ''Malus'' Mill.]. ([[Международный союз по охране новых сортов растений (УПОВ)]]).
* [http://www.upov.int/en/publications/tg-rom/tg163/tg_163_3.pdf Принципы проведения тестирования новых подвоев ''Malus'' Mill.]. (Международный союз по охране новых сортов растений (УПОВ)).
* [http://gardenweb.ru/article/?c=yablonya Сорта яблонь] на GardenWeb
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/wiki/Խնձորենի» էջից