«Խատուտիկ»–ի խմբագրումների տարբերություն
Content deleted Content added
No edit summary |
No edit summary |
||
Տող 9.
| ordo = [[Աստղածաղկավորներ]]
| familia = [[Բարդածաղկավորներ]]
| genus =
| ref =
| comment =
Տող 33.
}}
'''Խատուտիկ''' ({{lang-lat|''Taraxacum, officinalis''}}) [[բարդածաղկավորներ]]ի (''Asteraceae'') ընտանիքին պատկանող բույսերի ցեղ։
Հայկական տարանունները՝ ակլատիզ, խմբաբա, խտուտ, խտուտիկ, կռաբանջար, պուպու, քոչի խոտ, մինչև 15 սմ բարձրության բազմամյա կոճղարմատավոր խոտաբույս է։
== Կենսաբանական նկարագիր ==
Խատուտիկի տերևները բազմաթիվ են, կանաչ, նշտարաձև կամ երկարավուն, ատամնավոր եզրերով։ Ծաղկաբույլը զամբյուղ է, ծաղիկները լեզվակաձև, վառ դեղին։ Սերմիկները թխավուն են կամ գորշ, բնորոշ սպիտակ փուփուլով, որի օգնությամբ քամու միջոցով սերմերը պարաշյուտի նման թռչում, տարածվում են ամենուր. ծլունակությունը պահպանում 10 - 12 տարի։ Բույսը սկսում է ծաղկել մայիս-հուլիսին, իսկ պտուղները հասունանում են օգոստոսին։ Աշնանը խատուտիկը նորից է ծաղկում, մոլախոտ է, աճում այգիներում, ցանքերում, խամահողերում, արոտավայրերում, մարգագետիններում և այլուր, հաճախ տալով հոծ բուսուտներ։ Բույսը լավ է աճում չափավոր խոնավ և հարուստ հողերում։
== Անվան ծագում ==
«Տարաքսակում» անունը ունի հունական ծագում, որը նշանակում է հանգստացնող։
«''dandelion''» նաև նշանակում է առյուծի ատամ (
Ըստ Կ. Ա. Տիմիրյազևի, եթե խատուտիկի բոլոր սերմերը աճեին, ապա կարճ ժամանակում կծածկեին ողջ երկրագունդը։
== Քիմիական բաղադրությունը ==
Արմատը պարունակում է տրիտերպենային միացություններ, մինչև 40% [[ինուլին]], մինչև 3% [[կաուչուկ]], ճարպայուղ, որը պարունակում է գլիցերիդներ, դառը գլիկոզիդ տարաքսացին, խեժ, կալիումական և կալցիումական աղեր։ Կաթնահյութը պարունակում է լակտուցերոլ, կաուչուկ, խոլին, ասպարագին, սապոնիններ, օրգանական թթուներ, խեժ, իսկ տերևները [[ճարպ]], պարաքսանթին, [[կարոտինոիդներ]], A , B,, B2, С, РР վիտամիններ, խոլին, [[թիրոզին]], քիմիական տարրերից՝ [[երկաթ]], [[կալցիում]], [[մանգան]],
== Կիրառություն ==
Մեղրատու է: Խատուտիկի մեղրի նեկտարը դեղին կամ ոսկեգյուն է, սուր հոտով և կծու համով:<ref>{{ռուսերեն հոդված|автор=Ватолин Д.|заглавие=О мёде и не только о нём|ссылка=|издание=Наука и жизнь|тип=|год=2008|том=|номер=11|страницы=122}}</ref>
Խատուտիկի որոշ տեսակների արմատներում պարունակվում է կաուչուկ: Խատուտիկի 2 տեսակ՝
*(''Taraxacum koksaghyz'')
* (''Taraxacum hybernum''), նախկինում մշակում էին որպես կաուչուկատու բույս: Կան նոր առաջարկներ դրանց աճեցման համար:<ref>[http://www.membrana.ru/articles/business/2008/08/07/192300.html Американцы тянут серийную резину из русских одуванчиков]</ref>
== Տեսակներ ==
[[Պատկեր:Common dandelion (Taraxacum officinale in Finnish voikukka).jpg|մինի]]
[[Պատկեր:Taraxacum albidum2.jpg|մինի]]
;Որոշ տեսակներ
* {{bt-latarm|Taraxacum alaskanum|aut=[[Rydb.]]|}}
* {{bt-latarm|Taraxacum albidum|aut=[[Dahlst.]]|}}
* {{bt-latarm|Taraxacum borealisinense|aut=[[Kitam.]]|}}
* {{bt-latarm|Taraxacum californicum|aut=[[Munz]] & [[I.M.Johnst.]]|}}
* {{bt-latarm|Taraxacum ceratophorum|aut=([[Ledeb.]]) [[DC.]]|}}
* {{bt-latarm|Taraxacum collinum|aut=[[DC.]]|}}
* {{bt-latarm|Taraxacum dissectum|aut=([[Ledeb.]]) [[Ledeb.]]|}}
* {{bt-latarm|Taraxacum hybernum|aut=[[Steven]]|Խատուտիկ աշնանային}}
* {{bt-latarm|Taraxacum glabrum|aut=[[DC.]]|}}
* {{bt-latarm|Taraxacum japonicum|aut=[[Koidz.]]|}}
* {{bt-latarm|Taraxacum kok-saghyz|aut=[[L.E.Rodin]]|}}
* {{bt-latarm|Taraxacum leueoglossum|aut=[[Brenner]]|}}
* {{bt-latarm|Taraxacum megalorrhizon|aut=([[Forssk.]]) [[Hand.-Mazz.]]|}}
* {{bt-latarm|Taraxacum mongolicum|aut=[[Hand.-Mazz.]]|}}
* {{bt-latarm|Taraxacum officinale|aut=[[F.H.Wigg.]]|txt=}}
* {{bt-latarm|Taraxacum yatsugatakense|aut=[[H.Koidz.]]|}}
== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
== Աղբյուրներ ==
* [[Հայկական սովետական հանրագիտարան]]
== Արտաքին հղումներ ==
* [http://plants.usda.gov/java/profile?symbol=TARAX ''Одуванчик'' на сайте USDA NRCS]{{ref-en}} <small>Проверено 21 декабря 2008 г.</small>
* [http://bibliotekar.ru/lekarstvennye/5/37.htm Одуванчик]
* [http://herbalogya.ru/Arhiv/22/26/reports.html Желтомордик]. О народных названиях одуванчика.
{{ՎՊԵ|Taraxacum}}
| |||