«Խաղող»–ի խմբագրումների տարբերություն
Content deleted Content added
չ →Բուսաբանական նկարագրություն: clean up, replaced: |thumb → |մինի (3), |left → |ձախից (3) oգտվելով ԱՎԲ |
No edit summary |
||
Տող 16.
}}
'''Խաղող''' ({{lang-la|Vítis}}), [[խաղողազգիներ]]ի ընտանիքի բույսերի ցեղ, իսկ նրա ողկույզները հասած վիճակում քաղցր [[հատապտուղներ]] են։ Խաղողի հայրենիքը [[Առաջավոր Ասիա]]ն է։ Հայտնի է մոտ 70 տեսակ։
==Բուսաբանական նկարագրություն==
Խաղողի մատերին անվանում են խաղողի վազ։ Խաղողի [[սերմ]]ը ծլելուց հետո առաջին տարին փոքր մատ է տալիս։ Նրա տերևների [[բողբոջ]]ներից մյուս տարում նոր երկար, լավ զարգացած մատեր են աճում, այնուհետ հաջորդ տարում յուրաքանչյուր բողբոջ ավելի նվազ մատեր է տալիս, որոնք աշնանը չորանում են մինչ իրենց բողբոջը, այնպես որ այդ մատից մնում է միայն ստորին հանգույցը՝ [[կարճեցված մատ]]։ Կարճեցված մատի միակ բողբոջը մյուս [[վեգետացիոն շրջան]]ում զարգացնում է հզոր երկար մատեր, որոնցից արդեն կարճ մատեր են աճում։ Երկար մատերը ծաղկում և բերք են տալիս, իսկ կարճերը՝ ոչ։ Մշակաբույսի մոտ մատերի երկար ու կարճ հերթափոխումը չի նկատվում շնորհիվ խաղողի կարճ հատմանը և այն ծաղկում ու բերք է տալիս ամեն տարի։▼
[[Պատկեր:Vine 1.jpg|մինի|ձախից|Խաղողի ծաղիկներ]]
▲Խաղողի մատերին անվանում են խաղողի վազ։ Խաղողի [[սերմ]]ը ծլելուց հետո առաջին տարին փոքր մատ է տալիս։ Նրա տերևների [[բողբոջ]]ներից մյուս տարում նոր երկար, լավ զարգացած մատեր են աճում, այնուհետ հաջորդ տարում յուրաքանչյուր բողբոջ ավելի նվազ մատեր է տալիս, որոնք աշնանը չորանում են մինչ իրենց բողբոջը, այնպես որ այդ մատից մնում է միայն ստորին հանգույցը՝ [[կարճեցված մատ]]։ Կարճեցված մատի միակ բողբոջը մյուս [[վեգետացիոն շրջան]]ում զարգացնում է հզոր երկար մատեր, որոնցից արդեն կարճ մատեր են աճում։ Երկար մատերը ծաղկում և բերք են տալիս, իսկ կարճերը՝ ոչ։ Մշակաբույսի մոտ մատերի երկար ու կարճ հերթափոխումը չի նկատվում շնորհիվ խաղողի կարճ հատմանը և այն ծաղկում ու բերք է տալիս ամեն տարի։
[[Ծաղիկ]]ները մանր են, ծաղկաբույլ են կազմում (բարդ վրձին). Կախված ծաղկում [[արական]] և [[իգական]] մասնաբաժնից նրանց զարգացածության աստիճանից առանձնացվում են ծաղիկների հետևյալ երեք տեսակները՝ իսկական-իգական, արական, [[երկսեռ]], ֆունկցիոնալ արական, ֆունկցիոնալ իգական։ Խաղողի մոտ վերջին երեք տեսակները հիմնականն են։ Երկսեռ տեսակի ծաղիկը հատկանշական է ընտանի տեսակների համար։
[[Պատկեր:Vitis 12.jpg|մինի|ձախից|Խաղող]]▼
[[Պատկեր:Vinograd.JPG|մինի|ձախից|Վայրի խաղող]]▼
[[Խաղող (հատապտուղ)|Պտուղներ]] - գնդիկանման կամ ձվանման [[հատապտուղ]]ներ, կազմում են քիչ կամ շատ ցանցառ (սակավ խիտ) ողկույզներ. Հատապտուղների գունավորումը տեսակից կախված տատանվում է (դեղին, կանաչավուն, մուգ-կապույտ, մանուշակագույն, սև և այլն)։
== Բուսաբանական դասակարգում ==
''Vitis'' ցեղը ներկայացված է 70 տեսակներով և բաժանվում է երկու ենթացեղի. ''Euvitis Planch'' և ''Muscadinia Planch։'' ''Euvitis Planch'' ենթացեղին են պատկանում 68 տեսակ, որոնք բաժանվում են 3 խմբի։▼
▲Vitis ցեղը ներկայացված է 70 տեսակներով և բաժանվում է երկու ենթացեղի. Euvitis Planch և Muscadinia Planch։ Euvitis Planch ենթացեղին են պատկանում 68 տեսակ, որոնք բաժանվում են 3 խմբի։
* եվրոպա-ասիական;
* ամերիկյան;
Տող 37 ⟶ 32՝
Վավիլովը առանձնացրեց խաղողի ծագման և նրան մշակաբույս դարձնելու հետևյալ հիմնական կենտրոնները։
* միջինասիական, որ ներառում է Հյուսիս-Արևմտյան Հնդկաստան, [[Աֆղանստան]], [[Տաջիկստան]], [[Ուզբեկստան]], Արևմտյան Տյան-Շան;
* Առաջավորասիական, որ ներառում է ներքին [[Փոքր
== Տեսակներ ==
Եվրոպա-ասիական խմբին է պատկանում մեկ տեսակ ''Vitis vinifera'' L.։
* ''[[Vitis acerifolia]]''
* ''[[Vitis aestivalis]]''
* {{bt-latarm|Vitis amurensis|}}
* ''[[Vitis arizonica]]''
* ''[[Vitis × bourquina]]''
* ''[[Vitis californica]]''
* ''[[Vitis × champinii]]''
* ''[[Vitis cinerea]]''
* {{bt-latarm|Vitis coignetiae|}}
* ''[[Vitis × doaniana]]''
* ''[[Vitis girdiana]]''
* ''[[Vitis labarmca]]''
* ''[[Vitis × labarmcana]]''
* ''[[Vitis lincecumii]]''
* ''[[Vitis monticola]]''
* ''[[Vitis mustangensis]]''
* ''[[Vitis × novae-angliae]]''
* ''[[Vitis palmata]]''
* ''[[Vitis riparia]]''
* ''[[Vitis rotundifolia]]''
* ''[[Vitis rupestris]]''
* ''[[Vitis shuttleworthii]]''
* ''[[Vitis tiliifolia]]''
* {{bt-latarm|Vitis vinifera|}}
* ''[[Vitis vulpina]]''</div>
== Կիրառություն ==
Գիտական բժշկությունը խաղողն օգտագործում է ախորժակի կորստի, նյութափոխանակության անկման, նյարդային համակարգի հյուծվածության, նեֆրիտի, թոքախտի դեպքում: Խաղողից ստանում են նատուրոզա դեղամիջոցը, որն օգտագործվում է ներերակային սրսկումների ձևով արյան կորստի, կոլլապսի, շոկի դեպքում:
Խաղողը մեղրի պես արագորեն թափանցում է արյան մեջ: Երևի հեռու չէ այն օրը, երբ կվերացվի խաղողը շաքարախտով հիվանդներին հանձարարելու արգելքը, ինչպես դա արվեց մեղրի կապակցութ յամբ: Եվ պատահական չէ, որ շտուդգարդցի բժիշկ Հեյնը բազմաթիվ ապացույցներ ունի խաղողի հյութով արյան շաքարի տոկոսը իջեցնելու վերաբերյալ: Ինչպես մյուս մրգերի, այնպէս էլ խաղողի դեպքում, անհրաժեշտ է խաղողն ուտել դատարկ ստամոքսին կամ` ուտելաց 2-3 ժամ հետո:
{{ՀԲ}}
[[Կատեգորիա:Հայաստանի բուսական աշխարհ]]
[[Կատեգորիա:Խաղողազգիներ]]
| |||