|
'''Խորհրդա-ֆինլանդական պատերազմ''' ([[1939]]-[[1940 թվական|1940 թվականներ]]ներ) , ծագել է Ֆինլանդիայի ռեակցիոն կառավարության քաղաքականության (իր տարածքը դարձրել էր ագրեսիվ տերությունների կողմից Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միության վրա հնարավոր հարձակման պլացդարմ) հետևանքով։ Խորհրդա-ֆինլանդական սահմանի երկարությամբ, հատկապես Կարելական պարանոցում, որտեղ այն [[Լենինգրադ]]ից երեսուներկու կմ-ի վրա էր, ֆինլանդական հետադիմական շըրջանները [[Մեծ Բրիտանիա]]յի, [[Ֆրանսիա]]յի, [[Գերմանիա]]յի, [[Շվեդիա]]յի և [[Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ]]ի ֆինանսական օգնությամբ կառուցել էին հզոր ամ– րությունների համակարգ՝ «Մաներհայմի գիծը»։ Այդ ամենը լուրջ վտանգ էր ստեղծել Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միության հս-արմ. սահմանների՝ հատկապես Լենինգրադի համար։ Ձգտելով բարելավել հարաբերությունները Ֆինլանդիայի հետ, սովետական կառավարությունը [[1938 թվական]]ի ապրիլին [[1939 թվական]]ի հոկտեմբերին (արդեն [[Երկրորդերկրորդ համաշխարհային պատերազմ|երկրորդ համաշխարհային պատերազմը]]ը սկսվելուց հետո) հանդես եկավ փոխադարձ օգնության պայմանագիր կնքելու առաջարկով, սակայն մերժում ստացավ։ Ֆինլանդիան թշնամական դիրք գրավեց Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միության հանդեպ [[1939 թվական]]ի հոկտեմբերի տասներեքից – տասնըչորսին համընդհանուր զորահավաք հայտարարեց։ Քանի որ ֆինլանդական կառավարությունը չընդունեց փոխօգնության պայմանագրի կնքման խորհրդաին առաջարկը, հոկտեմբերի 14-ին Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն հանդես եկավ նոր առաջարկով՝ վարձակալել Խանկո թերակղզին (Ֆինլանդիայի հվարավ–արևմտյան մասումում), միաժամանակ փոխանակել որոշ տարածքներ։ [[Պետական սահմաններ|Պետական սահմանը]] Լենինգրադից հեռացնելու նպատակով Կարելական պարանոցում և Ռիբաչի ու Սրեդնի թերակըղզիների շրջանում առաջարկվում էր այն երեսունից քառասուն կիլոմետրով դեպի արևմուտք տոեղափոխել, Փոխարենը Կարելիայի միջին շրջանում Ֆինլանդիային տրամադրել կրկնակի տարածք։ ֆինլանդական կառավարությունը մերժեց այս, ինչպես նաև դրան հաջորդած սովետական նոր առաջարկները և զորքերը մարտական պատրաստության կանգնեցրեց։ [[1939 թվական]]ի նոյեմբերի վերջին ֆինլանդական զինված ուժերում կար շուրջ 600 հազար մարդ՝ ինը հետևակային դիվիզիա, հինգ հետևակային բրիգադ, հինգ առանձին հետևակային գունդ, 22 առանձին հետևակային [[գումարտակ]], մեկ հեծյալ բրիգադ, մոտ 900 [[հրանոթ]], վատցուն [[տանկ]], որոնց աջակցում էին ռազմածովային 29 մարտական նավեր և ռազմաօդային (մինչև 270 [[ինքնաթիռ]]) ուժերը։ Ցամաքային զորքերի հիմնական ուժերը (հինգերօշորդ ֆինլանդական բանակ՝ վեց հետևակային դիվիզիա, չորս հետևակային և մեկ հեծյալ բրիգադ, մի քանի առանձին հետևակային գումարտակ) կենտրոնացվել էին Կարելական պարանոցում։ Հատուկ խմբավորումներ և միավորումներ էին ստեղծվել Մուրմանսկի, Կանդալակշայի, Ուխտայի, Ռեբոլիի և Պետրոզավոդսկի ուղղություններում։ Զինված ուժերի գլխավոր հրամանատարն էր մարշալ Կ. Մաներհայմը։ Նոյեմբերի 26-ին ֆինլանդական զինվորականությունը զինված պրովոկացիաներ ձեռնարկեց՝ խախտելով Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միության սահմանները։ Մերժվեց նաև ֆինլանդական զորքը սահմանից քսանից – քսանհինգ կիլոմետր հետ քաշելու մասին խորհրդային հրամանատարության առաջարկը։ Նոյեմբերի քսանութին Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միության կառավարությունը չեղյալ հայտարարեց [[1932 թվական|1932 թվականին]]ին կնքած Սովետա-Ֆինլանդական չհարձակման պայմանագիրը։ Նոյեմբերի երեսունին ժամը ութին սովետական զորքերը (հրամանատար Կ. Մերեցկով) հարձակման անցան 1500 կիլոմետրանոց ռազմաճակատով։ Մուրմանսկի ուղղությամբ երկու հրաձգային դիվիզիա (տասնըչոսերորդ բանակ), Կանդալակշայի, Ուխտայի և Ռեբոլիի ուղղությամբ երեք հրաձգային դիվիզիա (իններորդ բանակ), Պետրոզավոդսկի ուղղությամբ չորս հրաձգային դիվիզիա (ութերորդ բանակ), Կարելական պարանոցում՝ ինը հրաձգային դիվիզիա, մեկ տանկային կորպուս, երեք առանձին տանկային բրիգադ, տասներեք հրետանային գունդ (յոթերորդ բանակ) ուժերով (Հյուսիսային և Բալթիական ռազմական նավատորմերի և ինը ավիացիոն գնդերի աջակցությամբ) սկսվեց խորհուրդ, զորքերի հարձակումը։ Մինչև դեկտեմբերի տասներկուսը յոթերորորդ բանակը Կարելական պարանոցում առաջացավ քսանհինգից վաթցուն կիլոմետր՝ դուրս գալով «Մաներհայմի գծի» հիմնական ամրությունների շրջան։ Մյուս ուղղություններում հիմնական նպատակը հակառակորդի զորքերի կաշկանդումն էր՝ մասնակի առաջխաղացմամբ։ Դեկտեմբերի քսանիննից մինչև [[1940 թվական]]ի փետրվարի տասնմեկը սովետական հրամանատարությունը դադարեցրեց հարձակողական գործողությունները, վերադասավորեց ուժերը, մարտի մեջ մտցրեց ամրությունները հաղթահարելու հատուկ փորձ ունեցող զորամասեր։ Կարելական պարանոցում ստեղծվեց Հյուսիս-Արևմտյան ռազմաճակատը (հրամանատար Ս. Տիմոշենկո), որի կազմում էին քսանչորս հրաձգային դիվիզիա, մեկ տանկային կորպուս, հինգ առանձին տանկային բրիգադ, քսանմեկ հրետանային գունդ, քսաներեք ավիագունդ։ Փետրվարի տասնմեկին նրանք հարձակման անցան և ծանր մարտերով դուրս եկան պաշտպանական երկրորդ գոտուու շրջան (փետրվարի քսանմեկ)։ Լադոգայից հյուսիս գործող ութերորդրդ, իններորդրդ և տասնհինգերորդ բանակները նույնպես անցան հարձակման։ Փոքր դադարից հետո, փետրվարի քսանութին սկըսելով նոր հարձակումը, Խորհրդային զորքերը մարտի տասներեքին ամբողջությամբ գրավեցին Կարելական պարանոցը, Վիբորգ քաղաքն ու Վիբորգյան ծոցը՝ բոլոր կըղզիներով հարավումում, Սրեդնի և Ռիբաչի թերակղզիներն ու Պետսամոն (Պեչենգա) հյուսիսում։ Ֆինլանդական կառավարությունը ստիպված էր հաշտություն խնդրել, որը կնքվեց Մոսկվայում [[1940 թվական]]ի մարտի տասերկուսին։ Ռազմական, գործողությունները վերջնականապես դադարեցին մարտի տասներեքիի կեսօրին։ Հաշտության պայմանագրով [[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն|Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միությանը]] անցան Կարելական պարանոցը՝ վիբորգով, Լադոգա լճի հյուսիս արևմտյան ափերը, Կուոլայար ՎԻԻ շրշանը կենտրոնական մասում և Սրեդնի ու Ռիբաչի թերակղզիները՝ հյուսիսում։ Ֆինլանդիան պարտավորվեց երեսուն տարով Սովետական Սիության վարձակալությանը հանձնել իյանկո թերակղզին և չմասնակցել Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միության դեմ ռազմ, խմբավորումներին։ Խորհրդա-ֆինլանդական պատերազմ արդի պատերազմներ վարելու մեծ փորձ տվեց կարմիր բանակին։
{{ՀՍՀ}}
|
