«Արյան ճնշում»–ի խմբագրումների տարբերություն

Content deleted Content added
չ 46.70.26.96 (քննարկում) մասնակցի խմբագրումները հետ են շրջվել BekoBot մասնակցի վերջին տարբերակին։
վիքիֆիկացում, նյութերի ավելացում
Տող 1.
{{Տեղեկաքարտ Հիվանդություն
[[Պատկեր:Sphygmomanometer.jpg|thumb|right|Արյան ճնշման սարքը]]
| name = Արյան ճնշում
[[Պատկեր:Blutdruckmessgeraet.jpg|thumb|Արյան ճնշման չափումը բազուկում]]
| Image = Blutdruck.jpg
[[Պատկեր:Radial pulse.jpg|thumb|right|Անոթազարկի հաշվումը]]
| alt =
[[Արյուն]]ը շրջանառություն կատարելիս որոշակի [[ճնշում]] է գործադրում անոթների պատերի վրա։ Այն պայմանավորված է սրտի կծկման ուժով,անոթային համակարգ մղվող արյան քանակով, արյունատար անոթների պատերի դիմադրությամբ, արյան մածուցիկությամբ։ Որքան անոթը մոտ է սրտին, այնքան ճնշումը նրանում մեծ է։ Սրտի փորոքների կծկման ժամանակ առաջացող անոթային ճնշումը կոչվում է '''զարկերակային առավելագույն ճնշում''', իսկ թուլացման ժամանակ՝ '''զարկերակային նվազագույն ճնշում'''։ Բնականոն պայմաններում չափահաս մարդու զարկերակային առավելագույն ճնշումը կազմում է 110-120 մմ ս.ս., իսկ նվազագույնը՝ 70-80 մմ ս.ս.։
| Caption = Սֆիգմոմանոմետր, որի օգնությամբ չափում են զարկերակային ճնշումը
| DiseasesDB =
| ICD10 =
| ICD9 =
| ICDO =
| MedlinePlus =
| eMedicine =
| MeshID = D001795
| LOINC =
| HCPCSlevel2 =
| OPS301 =
| reference_range =
}}
'''Արյան ճնշում''', արյունատար անոթներով շարժվող [[Արյուն|արյան]] գործադրած ճնշումը պատերին: Տարբերում են զարկերակային, մազանոթային և երակային ճնշումներ: Արյան ճնշումն ապահովում է արյան շարժումն արյունատար համակարգում և [[Նյութափոխանակություն|նյութափոխանակության]] իրականացումն օրգանիզմի հյուսվածքներում:
 
Ամենաբարձր ճնշումն աորտայում է։ Երբ արյունը շարժվում է անոթային համակարգով, ճնշումն աստիճանաբար նվազում է և ամենափոքր մեծության հասնում վերին ու ստորին երակներում։ Դա բացատրվում է նրանով, որ սրտի զարգացրած [[էներգիա]]ն ծախսվում է արյան հոսքի դիմադրությունը հաղթահարելու համար։
 
[[Արյունատար համակարգիհամակարգ]]ի տարբեր մասերում եղած ճնշումների տարբերությունն ապահովում է արյան անընդհատ հոսքն անոթներով՝ բարձր ճնշումից դեպի ցածր ճնշումը։
 
Բնականոն պայմաններում շրջանառու արյան քանակն ու ճնշումն աննշան են փոխվում։ Սակայն արյունահոսությունների ժամանակ, երբ քչանում է շրջանառու արյան ծավալը, պակասում է [[սիրտ]] ներհոսող և արտամղվող արյան քանակը, զարկերակային ճնշումը նվազում է։ Օրգանիզմը հակազդում է արյան ճնշման իջեցմանը։ [[Ռեֆլեքս]]ային ճանապարհով սեղմվում են անոթները, շատանում է անոթասեղմիչ նյութերի (ադրենալին) արտազատումը, պահուստային [[օրգան]]ներում (փայծաղ, [[լյարդ]]) կուտակված արյունն անցնում է արյունատար հուն։
 
== Զարկերակային ճնշում ==
===Արյան վերաբաշխում===
Զարկերակային ճնշման մեծությունը հիմնականում որոշվում է [[սիրտ|սրտի]] կծկումների ուժով, յուրաքանչյուր կծկման ժամանակ արտամղվող արյան քանակությամբ, [[արյունատար անոթներ]]ի (առանձնապես՝ ծայրամասային) պատերի դիմադրությամբ արյան հոսքին: Զարկերակային ճնշման մեծության վրա ազդում են նաև շրջանառվող արյան քանակությունը, մածուցիկությունը, [[որովայն]]ի և կրծքի խոռոչներում ճնշումների տատանումները՝ կապված շնչառական շարժումների հետ և այլ գործոններ:
 
Զարկերակային ճնշումն առավելագույն մակարդակի է հասնում սրտի ձախ [[փորոք]]ի կծկման ([[սիստոլա]]) ժամանակ, որի դեպքում արտամղվում է 60-70 մլ արյուն: Վերջինս չի կարող անմիջապես անցնել մանր անոթներով (հատկապես [[մազանոթ]]ներով), ուստի առաձգական [[աորտա]]ն ձգվում է, և ճնշումը բարձրանում է ([[սիստոլային ճնշում]]): Բնականոն պայմաններում խոշոր զարկերակներում այն հասնում է 100-140 մմ ս.ս.: Սրտի փորոքների կծկումների դադարի ([[դիաստոլա]]) ժամանակ արյունատար անոթների (աորտայի և խոշոր զարկերակների) պատերը, լինելով ձգված, սկսում են կծկվել և արյունը մղել մազանոթների մեջ: Ճնշումն աստիճանաբար ընկնում է և դիաստոլայի վերջում հասնում է նվազագույն մեծության (խոշոր զարկերակներում՝ 70-80 մմ ս.ս.): Սիստոլային և դիաստոլային ճնշումների մեծությունների տարբերությունը (այդ մեծությունների տատանումները) ընկալվում է անոթազարկային ալիքի ձևով և կոչվում է [[անոթազարկ]]:
Այնօրգանները,որոնք ավելի շատ աշխատանքեն կատարում,ստանում են ավելի մեծ քանակի արըուն։ Քանի որ տարբեր պայմաններում օրգանների գործունեությունը փոխվում է ուստի տեղի է ունենում '''արյան վերաբաշխում'''։ Ընդ որում՝աշխատող օրգանն ուժգնորեն մատակարարվում է արյամբ՝ ի հաշիվ մարմնի մյուս մասերում արյան մատակարարման քչացման։ Անոթներն օժտված են նեղանալու և լայնանալու հատկությամբ,որով իրականացվում է արյան վերաբաշխումը։ Արյան ընդհանուր կայուն լինելու դեպքում աշխատող օրգանն ավելի լավ է մատակարարվում արյամբ։ Այսպես՝աշխատող մկանում արյան մատակարարումը 50 անգամ ավելանում է չաշխատող մկանների համեմատ։
 
Արյունատար անոթներում եղած ճնշումը փոքրանում է սրտից հեռանալուն զուգընթաց: Այսպես, աորտայում այն կազմում է 140/90 մմ ս.ս. (առաջին թիվը ցույց է տալիս սիստոլային կամ վերին, երկրորդը՝ դիաստոլային կամ ստորին ճնշումը): Խոշոր զարկերակներում արյան ճնշումը միջինը 120/75 մմ ս․ս. է: Ջարկերակիկներում սիստոլային և դիաստոլային ճնշումների մեծությունների տարբերությունը գործնականում բացակայում է, իսկ արյան ճնշումը կազմում է մոտ 40 մմ ս.ս.: Մազանոթներում նվազում է մինչև 10-15 մմ ս.ս.: Արյունը երակային հուն անցնելիս ճնշումն ավելի է ընկնում և առավել խոշոր երակներում (վերին և ստորին սիներակներում) կարող է դառնալ բացասական:
=== Արյան ճնշման ինքնակարգավորում ===
 
=== Անոթազարկ ===
Առողջ մարդկանց արյան ճնշումը պահպանվում է համեմատաբար հաստատուն մակարդակի վրա։ Սակայն ֆիզիկական ծանրաբեռնվածության, լարված իրավիճակների, ուժեղ հուզմունքների դեպքում արյան ճնշումը բարձրանում է։ Արյան ճնշման վերականգնումը ելակետային մակարդակի իրականանում է ինքնակարգավորման մեխանիզմով։ Խոշոր զարկերակների պատերում գտնվող նշանկալիչներից ազդակները հաղորդվում են [[երկարավուն ուղեղ]]՝ սրտի և անոթների լուսանցքը կարգավորող նյարդային կենտրոններ։ Դեպի [[սիրտ]] եկող նյարդային ազդակները դանդաղեցնում են կծկումների հաճախությունը, իսկ դեպի անոթներ հաղորդող ազդակները լայնացնում են վերջիններին, և [[ճնշում]]ը նվազում է։ Արյան ճնշման անկման դեպքում ինքնակարգավորող մեխանիզմներն ուժեղացնում են սրտի աշխատանքը և սեղմում անոթները։
[[Պատկեր:Radial pulse.jpg|thumb|right|Անոթազարկի հաշվումը]]
Մարմնի այն տեղերում, որտեղ խոշոր զարկերակները գտնվում են մակերեսի մոտ, օրինակ քունքի[[քունք]]ի, դաստակի[[դաստակ]]ի, պարանոցի[[պարանոց]]ի վրա, կարելի է շոշափել անոթների պատերի պարբերական տատանումներ։ Դա զարկերակային անոթազարկն է։ Նրա ալիքի տարածման արագությունը 6-10 մ/վրկ է։ Տարիքի մեծացմանմեծացմանը զուգընթաց, անոթների պատերի առաձգականության անկման հետևանքով, անոթազարկի տարածման արագությունը մեծանում է։ Հանգիստ պայմաններում չափահաս մարդու անոթազարկի հաճախականությունը մեկ րոպեում հավասար է 60-80 հարվածի։ Եթե սրտամկանը մարզված է և ուժեղ, ապա անոթազարկի հաճախականությունը կարող է ցածր լինել՝ 50-55 հարված մեկ րոպեում։ Դա բացատրվում է նրանով, որ մարզված մարդու սրտամկանը յուրաքանչյուր մեկ կծկման պահին ավելի շատ [[արյուն]] է մղում [[հյուսվածք]]ներ, քան չմարզվածինը։ Ֆիզիկական աշխատանքի ժամանակ անոթազարկի հաճախականության չափից ավելի մեծացումը կարող է վկայել հիվանդագին վիճակի մասին։
 
Ձախ փորոքի յուրաքանչյուր կծկման ժամանակ [[ճնշում]]նճնշումն աորտայում բարձրանում է, և նրա պատերի տատանումները տարածվում են մինչև ամենափոքր զարկերակները։ Անոթազարկն անհետանում է մազանոթներում։[[մազանոթ]]ներում։
Արյան ճնշման կարգավորման մեխանիզմների խանգարումների հետևանքով առաջանում են արյան ճնշման տատանումներ։ Արյան ճնշման բարձրացումը կոչվում է '''հիպերտոնիա''', իջեցումը՝ '''հիպոտոնիա'''։
 
'''Զարկերային անոթազարկը անոթների պատերի պարբերական տատանումներն են, որոնք առաջանում են արյան ճնշման փոփոխությունների հետևանքով, սրտի կծկումների ռիթմին համապատասխան'''։համապատասխան։ Անոթազարկը համապատասխանում է սրտի յուրաքանչյուր կծկմանը։ Ուստի անոթազարկով կարելի է որոշել սրտի կծկումների հաճախությունը և անոթների վիճակը։ Այս մեթոդը լայն կիրառություն ունի բժշկության մեջ և առօրյա կյանքում։
Սովորաբար արյան ճնշումը որոշում են հատուկ սարքի միջոցով, որն անվանում են '''[[ճնշաչափ]]''' ([[տոնոմետր]])։
 
=== Արյան ճնշման չափումը =վերաբաշխում==
ԱյնօրգաններըԱյն օրգանները, որոնք ավելի շատ աշխատանքենաշխատանք են կատարում, ստանում են ավելի մեծ քանակի արըուն։արյուն։ Քանի որ տարբեր պայմաններում օրգանների գործունեությունը փոխվում է ուստի, տեղի է ունենում '''արյան վերաբաշխում'''։վերաբաշխում։ Ընդ որում՝աշխատողորում՝ աշխատող օրգանն ուժգնորեն մատակարարվում է արյամբ՝ ի հաշիվ մարմնի մյուս մասերում արյան մատակարարման քչացման։ Անոթներն օժտված են նեղանալու և լայնանալու հատկությամբ, որով իրականացվում է արյան վերաբաշխումը։ Արյան ընդհանուր կայուն լինելու դեպքում աշխատող օրգանն ավելի լավ է մատակարարվում արյամբ։ Այսպես՝աշխատողԱյսպես, աշխատող մկանում արյան մատակարարումը 50 անգամ ավելանում է չաշխատող մկանների համեմատ։
 
=== Արյան ճնշման ինքնակարգավորում ===
Զարկերակային արյան ճնշումը չափվում է ճնշաչափի օգնությամբ։ Ավելի հարմար է չափել բազկի զարկերակի արյան ճնշումը։ Բազկին կապվում է ռետինե թևքածալ, որը միացված է ռետինե տանձակին և ճնշաչափին։ Թևքածալի մեջ ռետինե տանձիկով օդ է ներմղվում մինչև զարկերակային անոթը սեղմվի և արյան հոսքը դադարի։ Ապա պտուտակի միջոցով օդը թևքածալից աստիճանաբար դուրս է մղվում, որի հետևանքով [[ճնշում]]ը նվազում է, սեղմված անոթի լուսանցքը բացվում է, [[արյուն]]ը սկսում է հոսել և առաջանում է ձայն։ Այդ պահը համապատասխանում է առավելագույն ճնշմանը։ Աստիճանաբար ձայներն ուժեղանում են, ապա թուլանում և անոթի լուսանցքի լրիվ բացվելուն զուգընթաց անհետանում։ Ձայնի անհետացման պահը համապատասխանում է նվազագույն ճնշմանը։
[[Պատկեր:Main complications of persistent high blood pressure hy.svg|մինի|Գծանկարը ցույց է տալիս արյան ճնշման կայուն բարձրացման հիմնական բարդությունները։]]
Առողջ մարդկանց արյան ճնշումը պահպանվում է համեմատաբար հաստատուն մակարդակի վրա։ Սակայն ֆիզիկական ծանրաբեռնվածության, լարված իրավիճակների, ուժեղ հուզմունքների դեպքում արյան ճնշումը բարձրանում է։ Արյան ճնշման վերականգնումը ելակետային մակարդակի իրականանում է ինքնակարգավորման մեխանիզմով։ Խոշոր զարկերակների պատերում գտնվող նշանկալիչներից ազդակները հաղորդվում են [[երկարավուն ուղեղ]]՝ սրտի և անոթների լուսանցքը կարգավորող նյարդային կենտրոններ։ Դեպի [[սիրտ]] եկող նյարդային ազդակները դանդաղեցնում են կծկումների հաճախությունը, իսկ դեպի անոթներ հաղորդող ազդակները լայնացնում են վերջիններին, և [[ճնշում]]ըճնշումը նվազում է։ Արյան ճնշման անկման դեպքում ինքնակարգավորող մեխանիզմներն ուժեղացնում են սրտի աշխատանքը և սեղմում անոթները։
 
Արյան ճնշման կարգավորման մեխանիզմների խանգարումների հետևանքով առաջանում են արյան ճնշման տատանումներ։ Արյան ճնշման բարձրացումը կոչվում է '''հիպերտոնիա''' (գերճնշում), իջեցումը՝ '''[[հիպոտոնիա''']]։
=== Անոթազարկ ===
 
Թեպետ արյան ճնշման փոփոխությունը հաճախ ունի պաշտպանահարմարվողական նշանակություն, սակայն բնականոն վիճակից դրա շեղման դեպքում (իսկ դա կարող է պատահել յուրաքանչյուրի հետ) պետք է խորհրդակցել բժշկի հետ, քանի որ ճնշման մակարդակի վրա ազդում են բազմաթիվ գործոններ: Օրինակ՝ թերճնշումն առաջանում է թունավորումների, վարակիչ, սիրտանոթային համակարգի հիվանդությունների, գերճնշումը՝ ներզատիչ խանգարումների, երիկամների ախտահարումների, հիպերտոնիկ հիվանդության և այլ դեպքերում, ինչպես նաև դեռահասների սեռական հասունացման շրջանում ([[պատանեկան գերճնշում]]):
Մարմնի այն տեղերում, որտեղ խոշոր զարկերակները գտնվում են մակերեսի մոտ, օրինակ քունքի, դաստակի, պարանոցի վրա, կարելի է շոշափել անոթների պատերի պարբերական տատանումներ։ Դա զարկերակային անոթազարկն է։ Նրա ալիքի տարածման արագությունը 6-10 մ/վրկ է։ Տարիքի մեծացման զուգընթաց, անոթների պատերի առաձգականության անկման հետևանքով, անոթազարկի տարածման արագությունը մեծանում է։ Հանգիստ պայմաններում չափահաս մարդու անոթազարկի հաճախականությունը մեկ րոպեում հավասար է 60-80 հարվածի։ Եթե սրտամկանը մարզված է և ուժեղ, ապա անոթազարկի հաճախականությունը կարող է ցածր լինել՝ 50-55 հարված մեկ րոպեում։ Դա բացատրվում է նրանով, որ մարզված մարդու սրտամկանը յուրաքանչյուր մեկ կծկման պահին ավելի շատ [[արյուն]] է մղում [[հյուսվածք]]ներ, քան չմարզվածինը։ Ֆիզիկական աշխատանքի ժամանակ անոթազարկի հաճախականության չափից ավելի մեծացումը կարող է վկայել հիվանդագին վիճակի մասին։
 
== Արյան ճնշման չափում ==
Ձախ փորոքի յուրաքանչյուր կծկման ժամանակ [[ճնշում]]ն աորտայում բարձրանում է, և նրա պատերի տատանումները տարածվում են մինչև ամենափոքր զարկերակները։ Անոթազարկն անհետանում է մազանոթներում։
[[Պատկեր:SphygmomanometerBlutdruckmessgeraet.jpg|thumb|right|Արյան ճնշման սարքըչափումը բազուկում]]
Զարկերակային արյան ճնշումը չափվում է [[ճնշաչափ]]ի (տոնոմետր) օգնությամբ։ Ավելի հարմար է չափել [[Բազուկ|բազկի]] զարկերակի արյան ճնշումը։ Բազկին կապվում է ռետինե թևքածալ, որը միացված է ռետինե [[տանձակ]]ին և ճնշաչափին։ Թևքածալի մեջ ռետինե տանձիկով օդ է ներմղվում մինչև [[զարկերակային անոթ]]ը սեղմվի և արյան հոսքը դադարի։ Այնուհետև օդը դանդաղորեն բաց է թողնվում: Այն պահին, երբ [[սիստոլային ճնշում]]ը բազկային զարկերակում մի փոքր գերազանցում է թևքածալում եղած ճնշմանը, արյունը դուրս է հոսում սեղմված շրջանից և զարկերակի պատին հարվածելուց հետո առանձնահատուկ ձայն արձակում ([[Կորոտկովի հնչյուն]]), որը լավ լսելի է լսափողով ([[ֆոնենդոսկոպ]]ով): Վերջինս դրվում է արմնկային ծալքի շրջանում՝ բազկային զարկերակի վրա: Այդ պահին թևքածալի ճնշումն ընդունվում է հավասար սիստոլայինին: Շարունակելով օդը դուրս թողնել՝ արյան ավելի մեծ բաժիններ են անցնում արյունատար անոթներով, և ինչ-որ պահ թևքածալը դադարում է սեղմել զարկերակը նույնիսկ դիաստոլայի ժամանակ: Կորոտկովի հնչյունները կտրուկ թուլանում են, իսկ բազկակապի ճնշումն ընդունվում է հավասար դիաստոլայինին:
 
Բնականոն պայմաններում Արյան ճնշման մեծությունը կախված է անձի առանձնահատկություններից, կենսակերպից, զբաղմունքից, տարիքից, բարձրանում է անսովոր ֆիզիկական ծանրաբեռնվածության, հուզական լարվածության և այլ դեպքերում: Սակայն մշտապես ծանր ֆիզիկական աշխատանքով զբաղվող անձանց, ինչպես նաև մարզիկների սիստոլային ճնշման մեծությունը կարող է փոքրանալ և կազմել 100-90, դիաստոլայինը՝ 60 և նույնիսկ 50 մմ ս.ս.:
'''Զարկերային անոթազարկը անոթների պատերի պարբերական տատանումներն են, որոնք առաջանում են արյան ճնշման փոփոխությունների հետևանքով, սրտի կծկումների ռիթմին համապատասխան'''։ Անոթազարկը համապատասխանում է սրտի յուրաքանչյուր կծկմանը։ Ուստի անոթազարկով կարելի է որոշել սրտի կծկումների հաճախությունը և անոթների վիճակը։ Այս մեթոդը լայն կիրառություն ունի բժշկության մեջ և առօրյա կյանքում։
 
Երեխաների սիստոլային ճնշման մեծությունը կարելի է մոտավորապես հաշվել 80+2a բանաձևով, որտեղ a-ն երեխայի տարիքն է:
== Գրականություն ==
* Մարդու նորմալ անատոմիայի դասագիրք։ Ն. Կ. Լիսենկով, Վ. Խ. Բուշկովիչ, Մ. Գ. Պրիվես։ Լույս հրատարակչություն։ Երևան 1974
* Մարդու ֆիզիոլոգիայի հիմունքներ։ Դասագիրք բարձրագույն ուսումնական հաստատությունների համար։ Դ. Ն. Խուդավերդյանի և Վ. Բ. Ֆանարջյանի խմբագրությամբ։ Երևան, 1998։
 
== Տես նաև ==
 
* [[Արյուն]]
* [[Արյունատար համակարգ]]
* [[Սիրտ-անոթային համակարգ]]
 
== Գրականություն ==
* Մարդու նորմալ անատոմիայի դասագիրք։ Ն. Կ. Լիսենկով, Վ. Խ. Բուշկովիչ, Մ. Գ. Պրիվես։ Լույս հրատարակչություն։ Երևան 1974
* Մարդու ֆիզիոլոգիայի հիմունքներ։ Դասագիրք բարձրագույն ուսումնական հաստատությունների համար։ Դ. Ն. Խուդավերդյանի և Վ. Բ. Ֆանարջյանի խմբագրությամբ։ Երևան, 1998։
 
{{ՀԲՀ}}
 
[[Կատեգորիա:Սիրտ-անոթային համակարգ]]