«Արյան ճնշում»–ի խմբագրումների տարբերություն
Content deleted Content added
չ 46.70.26.96 (քննարկում) մասնակցի խմբագրումները հետ են շրջվել BekoBot մասնակցի վերջին տարբերակին։ |
վիքիֆիկացում, նյութերի ավելացում |
||
Տող 1.
{{Տեղեկաքարտ Հիվանդություն
[[Պատկեր:Sphygmomanometer.jpg|thumb|right|Արյան ճնշման սարքը]]▼
| name = Արյան ճնշում
| Image = Blutdruck.jpg
[[Պատկեր:Radial pulse.jpg|thumb|right|Անոթազարկի հաշվումը]]▼
| alt =
| Caption = Սֆիգմոմանոմետր, որի օգնությամբ չափում են զարկերակային ճնշումը
| DiseasesDB =
| ICD10 =
| ICD9 =
| ICDO =
| MedlinePlus =
| eMedicine =
| MeshID = D001795
| LOINC =
| HCPCSlevel2 =
| OPS301 =
| reference_range =
}}
'''Արյան ճնշում''', արյունատար անոթներով շարժվող [[Արյուն|արյան]] գործադրած ճնշումը պատերին: Տարբերում են զարկերակային, մազանոթային և երակային ճնշումներ: Արյան ճնշումն ապահովում է արյան շարժումն արյունատար համակարգում և [[Նյութափոխանակություն|նյութափոխանակության]] իրականացումն օրգանիզմի հյուսվածքներում:
Ամենաբարձր ճնշումն աորտայում է։ Երբ արյունը շարժվում է անոթային համակարգով, ճնշումն աստիճանաբար նվազում է և ամենափոքր մեծության հասնում վերին ու ստորին երակներում։ Դա բացատրվում է նրանով, որ սրտի զարգացրած [[էներգիա]]ն ծախսվում է արյան հոսքի դիմադրությունը հաղթահարելու համար։
[[Արյունատար
Բնականոն պայմաններում շրջանառու արյան քանակն ու ճնշումն աննշան են փոխվում։ Սակայն արյունահոսությունների ժամանակ, երբ քչանում է շրջանառու արյան ծավալը, պակասում է [[սիրտ]] ներհոսող և արտամղվող արյան քանակը, զարկերակային ճնշումը նվազում է։ Օրգանիզմը հակազդում է արյան ճնշման իջեցմանը։ [[Ռեֆլեքս]]ային ճանապարհով սեղմվում են անոթները, շատանում է անոթասեղմիչ նյութերի (ադրենալին) արտազատումը, պահուստային [[օրգան]]ներում (փայծաղ, [[լյարդ]]) կուտակված արյունն անցնում է արյունատար հուն։
== Զարկերակային ճնշում ==
Զարկերակային ճնշման մեծությունը հիմնականում որոշվում է [[սիրտ|սրտի]] կծկումների ուժով, յուրաքանչյուր կծկման ժամանակ արտամղվող արյան քանակությամբ, [[արյունատար անոթներ]]ի (առանձնապես՝ ծայրամասային) պատերի դիմադրությամբ արյան հոսքին: Զարկերակային ճնշման մեծության վրա ազդում են նաև շրջանառվող արյան քանակությունը, մածուցիկությունը, [[որովայն]]ի և կրծքի խոռոչներում ճնշումների տատանումները՝ կապված շնչառական շարժումների հետ և այլ գործոններ:
Զարկերակային ճնշումն առավելագույն մակարդակի է հասնում սրտի ձախ [[փորոք]]ի կծկման ([[սիստոլա]]) ժամանակ, որի դեպքում արտամղվում է 60-70 մլ արյուն: Վերջինս չի կարող անմիջապես անցնել մանր անոթներով (հատկապես [[մազանոթ]]ներով), ուստի առաձգական [[աորտա]]ն ձգվում է, և ճնշումը բարձրանում է ([[սիստոլային ճնշում]]): Բնականոն պայմաններում խոշոր զարկերակներում այն հասնում է 100-140 մմ ս.ս.: Սրտի փորոքների կծկումների դադարի ([[դիաստոլա]]) ժամանակ արյունատար անոթների (աորտայի և խոշոր զարկերակների) պատերը, լինելով ձգված, սկսում են կծկվել և արյունը մղել մազանոթների մեջ: Ճնշումն աստիճանաբար ընկնում է և դիաստոլայի վերջում հասնում է նվազագույն մեծության (խոշոր զարկերակներում՝ 70-80 մմ ս.ս.): Սիստոլային և դիաստոլային ճնշումների մեծությունների տարբերությունը (այդ մեծությունների տատանումները) ընկալվում է անոթազարկային ալիքի ձևով և կոչվում է [[անոթազարկ]]:
Այնօրգանները,որոնք ավելի շատ աշխատանքեն կատարում,ստանում են ավելի մեծ քանակի արըուն։ Քանի որ տարբեր պայմաններում օրգանների գործունեությունը փոխվում է ուստի տեղի է ունենում '''արյան վերաբաշխում'''։ Ընդ որում՝աշխատող օրգանն ուժգնորեն մատակարարվում է արյամբ՝ ի հաշիվ մարմնի մյուս մասերում արյան մատակարարման քչացման։ Անոթներն օժտված են նեղանալու և լայնանալու հատկությամբ,որով իրականացվում է արյան վերաբաշխումը։ Արյան ընդհանուր կայուն լինելու դեպքում աշխատող օրգանն ավելի լավ է մատակարարվում արյամբ։ Այսպես՝աշխատող մկանում արյան մատակարարումը 50 անգամ ավելանում է չաշխատող մկանների համեմատ։▼
Արյունատար անոթներում եղած ճնշումը փոքրանում է սրտից հեռանալուն զուգընթաց: Այսպես, աորտայում այն կազմում է 140/90 մմ ս.ս. (առաջին թիվը ցույց է տալիս սիստոլային կամ վերին, երկրորդը՝ դիաստոլային կամ ստորին ճնշումը): Խոշոր զարկերակներում արյան ճնշումը միջինը 120/75 մմ ս․ս. է: Ջարկերակիկներում սիստոլային և դիաստոլային ճնշումների մեծությունների տարբերությունը գործնականում բացակայում է, իսկ արյան ճնշումը կազմում է մոտ 40 մմ ս.ս.: Մազանոթներում նվազում է մինչև 10-15 մմ ս.ս.: Արյունը երակային հուն անցնելիս ճնշումն ավելի է ընկնում և առավել խոշոր երակներում (վերին և ստորին սիներակներում) կարող է դառնալ բացասական:
=== Արյան ճնշման ինքնակարգավորում ===▼
=== Անոթազարկ ===▼
Առողջ մարդկանց արյան ճնշումը պահպանվում է համեմատաբար հաստատուն մակարդակի վրա։ Սակայն ֆիզիկական ծանրաբեռնվածության, լարված իրավիճակների, ուժեղ հուզմունքների դեպքում արյան ճնշումը բարձրանում է։ Արյան ճնշման վերականգնումը ելակետային մակարդակի իրականանում է ինքնակարգավորման մեխանիզմով։ Խոշոր զարկերակների պատերում գտնվող նշանկալիչներից ազդակները հաղորդվում են [[երկարավուն ուղեղ]]՝ սրտի և անոթների լուսանցքը կարգավորող նյարդային կենտրոններ։ Դեպի [[սիրտ]] եկող նյարդային ազդակները դանդաղեցնում են կծկումների հաճախությունը, իսկ դեպի անոթներ հաղորդող ազդակները լայնացնում են վերջիններին, և [[ճնշում]]ը նվազում է։ Արյան ճնշման անկման դեպքում ինքնակարգավորող մեխանիզմներն ուժեղացնում են սրտի աշխատանքը և սեղմում անոթները։▼
▲[[Պատկեր:Radial pulse.jpg|thumb|right|Անոթազարկի հաշվումը]]
Մարմնի այն տեղերում, որտեղ խոշոր զարկերակները գտնվում են մակերեսի մոտ, օրինակ
Ձախ փորոքի յուրաքանչյուր կծկման ժամանակ
Արյան ճնշման կարգավորման մեխանիզմների խանգարումների հետևանքով առաջանում են արյան ճնշման տատանումներ։ Արյան ճնշման բարձրացումը կոչվում է '''հիպերտոնիա''', իջեցումը՝ '''հիպոտոնիա'''։▼
==
▲
[[Պատկեր:Main complications of persistent high blood pressure hy.svg|մինի|Գծանկարը ցույց է տալիս արյան ճնշման կայուն բարձրացման հիմնական բարդությունները։]]
▲Առողջ մարդկանց արյան ճնշումը պահպանվում է համեմատաբար հաստատուն մակարդակի վրա։ Սակայն ֆիզիկական ծանրաբեռնվածության, լարված իրավիճակների, ուժեղ հուզմունքների դեպքում արյան ճնշումը բարձրանում է։ Արյան ճնշման վերականգնումը ելակետային մակարդակի իրականանում է ինքնակարգավորման մեխանիզմով։ Խոշոր զարկերակների պատերում գտնվող նշանկալիչներից ազդակները հաղորդվում են [[երկարավուն ուղեղ]]՝ սրտի և անոթների լուսանցքը կարգավորող նյարդային կենտրոններ։ Դեպի [[սիրտ]] եկող նյարդային ազդակները դանդաղեցնում են կծկումների հաճախությունը, իսկ դեպի անոթներ հաղորդող ազդակները լայնացնում են վերջիններին, և
▲Արյան ճնշման կարգավորման մեխանիզմների խանգարումների հետևանքով առաջանում են արյան ճնշման տատանումներ։ Արյան ճնշման բարձրացումը կոչվում է
▲=== Անոթազարկ ===
Թեպետ արյան ճնշման փոփոխությունը հաճախ ունի պաշտպանահարմարվողական նշանակություն, սակայն բնականոն վիճակից դրա շեղման դեպքում (իսկ դա կարող է պատահել յուրաքանչյուրի հետ) պետք է խորհրդակցել բժշկի հետ, քանի որ ճնշման մակարդակի վրա ազդում են բազմաթիվ գործոններ: Օրինակ՝ թերճնշումն առաջանում է թունավորումների, վարակիչ, սիրտանոթային համակարգի հիվանդությունների, գերճնշումը՝ ներզատիչ խանգարումների, երիկամների ախտահարումների, հիպերտոնիկ հիվանդության և այլ դեպքերում, ինչպես նաև դեռահասների սեռական հասունացման շրջանում ([[պատանեկան գերճնշում]]):
▲Մարմնի այն տեղերում, որտեղ խոշոր զարկերակները գտնվում են մակերեսի մոտ, օրինակ քունքի, դաստակի, պարանոցի վրա, կարելի է շոշափել անոթների պատերի պարբերական տատանումներ։ Դա զարկերակային անոթազարկն է։ Նրա ալիքի տարածման արագությունը 6-10 մ/վրկ է։ Տարիքի մեծացման զուգընթաց, անոթների պատերի առաձգականության անկման հետևանքով, անոթազարկի տարածման արագությունը մեծանում է։ Հանգիստ պայմաններում չափահաս մարդու անոթազարկի հաճախականությունը մեկ րոպեում հավասար է 60-80 հարվածի։ Եթե սրտամկանը մարզված է և ուժեղ, ապա անոթազարկի հաճախականությունը կարող է ցածր լինել՝ 50-55 հարված մեկ րոպեում։ Դա բացատրվում է նրանով, որ մարզված մարդու սրտամկանը յուրաքանչյուր մեկ կծկման պահին ավելի շատ [[արյուն]] է մղում [[հյուսվածք]]ներ, քան չմարզվածինը։ Ֆիզիկական աշխատանքի ժամանակ անոթազարկի հաճախականության չափից ավելի մեծացումը կարող է վկայել հիվանդագին վիճակի մասին։
== Արյան ճնշման չափում ==
▲Ձախ փորոքի յուրաքանչյուր կծկման ժամանակ [[ճնշում]]ն աորտայում բարձրանում է, և նրա պատերի տատանումները տարածվում են մինչև ամենափոքր զարկերակները։ Անոթազարկն անհետանում է մազանոթներում։
Զարկերակային արյան ճնշումը չափվում է [[ճնշաչափ]]ի (տոնոմետր) օգնությամբ։ Ավելի հարմար է չափել [[Բազուկ|բազկի]] զարկերակի արյան ճնշումը։ Բազկին կապվում է ռետինե թևքածալ, որը միացված է ռետինե [[տանձակ]]ին և ճնշաչափին։ Թևքածալի մեջ ռետինե տանձիկով օդ է ներմղվում մինչև [[զարկերակային անոթ]]ը սեղմվի և արյան հոսքը դադարի։ Այնուհետև օդը դանդաղորեն բաց է թողնվում: Այն պահին, երբ [[սիստոլային ճնշում]]ը բազկային զարկերակում մի փոքր գերազանցում է թևքածալում եղած ճնշմանը, արյունը դուրս է հոսում սեղմված շրջանից և զարկերակի պատին հարվածելուց հետո առանձնահատուկ ձայն արձակում ([[Կորոտկովի հնչյուն]]), որը լավ լսելի է լսափողով ([[ֆոնենդոսկոպ]]ով): Վերջինս դրվում է արմնկային ծալքի շրջանում՝ բազկային զարկերակի վրա: Այդ պահին թևքածալի ճնշումն ընդունվում է հավասար սիստոլայինին: Շարունակելով օդը դուրս թողնել՝ արյան ավելի մեծ բաժիններ են անցնում արյունատար անոթներով, և ինչ-որ պահ թևքածալը դադարում է սեղմել զարկերակը նույնիսկ դիաստոլայի ժամանակ: Կորոտկովի հնչյունները կտրուկ թուլանում են, իսկ բազկակապի ճնշումն ընդունվում է հավասար դիաստոլայինին:
Բնականոն պայմաններում Արյան ճնշման մեծությունը կախված է անձի առանձնահատկություններից, կենսակերպից, զբաղմունքից, տարիքից, բարձրանում է անսովոր ֆիզիկական ծանրաբեռնվածության, հուզական լարվածության և այլ դեպքերում: Սակայն մշտապես ծանր ֆիզիկական աշխատանքով զբաղվող անձանց, ինչպես նաև մարզիկների սիստոլային ճնշման մեծությունը կարող է փոքրանալ և կազմել 100-90, դիաստոլայինը՝ 60 և նույնիսկ 50 մմ ս.ս.:
▲'''Զարկերային անոթազարկը անոթների պատերի պարբերական տատանումներն են, որոնք առաջանում են արյան ճնշման փոփոխությունների հետևանքով, սրտի կծկումների ռիթմին համապատասխան'''։ Անոթազարկը համապատասխանում է սրտի յուրաքանչյուր կծկմանը։ Ուստի անոթազարկով կարելի է որոշել սրտի կծկումների հաճախությունը և անոթների վիճակը։ Այս մեթոդը լայն կիրառություն ունի բժշկության մեջ և առօրյա կյանքում։
Երեխաների սիստոլային ճնշման մեծությունը կարելի է մոտավորապես հաշվել 80+2a բանաձևով, որտեղ a-ն երեխայի տարիքն է:
== Գրականություն ==▼
* Մարդու նորմալ անատոմիայի դասագիրք։ Ն. Կ. Լիսենկով, Վ. Խ. Բուշկովիչ, Մ. Գ. Պրիվես։ Լույս հրատարակչություն։ Երևան 1974▼
* Մարդու ֆիզիոլոգիայի հիմունքներ։ Դասագիրք բարձրագույն ուսումնական հաստատությունների համար։ Դ. Ն. Խուդավերդյանի և Վ. Բ. Ֆանարջյանի խմբագրությամբ։ Երևան, 1998։▼
== Տես նաև ==
* [[Արյուն]]
* [[Արյունատար համակարգ]]
* [[Սիրտ-անոթային համակարգ]]
▲== Գրականություն ==
▲* Մարդու նորմալ անատոմիայի դասագիրք։ Ն. Կ. Լիսենկով, Վ. Խ. Բուշկովիչ, Մ. Գ. Պրիվես։ Լույս հրատարակչություն։ Երևան 1974
▲* Մարդու ֆիզիոլոգիայի հիմունքներ։ Դասագիրք բարձրագույն ուսումնական հաստատությունների համար։ Դ. Ն. Խուդավերդյանի և Վ. Բ. Ֆանարջյանի խմբագրությամբ։ Երևան, 1998։
{{ՀԲՀ}}
[[Կատեգորիա:Սիրտ-անոթային համակարգ]]
|