Վիքիպեդիա

«Վարդան Մամիկոնյան»–ի խմբագրումների տարբերություն

Դիտել պատմությունը
← Նախորդ տարբՀաջորդ տարբ →
Content deleted Content added
ՎիզուալԵլատեքստ
No edit summary
Տող 1.
{{Վիքիֆիկացում}}
{{Տեղեկաքարտ Ռազմական գործիչ
| ամբողջական անուն = Վարդան Մամիկոնյան
Տող 23 ⟶ 22՝
| Ռոդովոդ =
}}
'''Վարդան Մամիկոնյան''' ([[388]]թ - [[451]]թ. [[մայիսի 26]]), [[5-րդ դար]]ի [[հայ]] զորավար, հայոց զորքերի [[սպարապետ]], 450-451 թվականների [[Հայ ազատագրական շարժում (450-451)|հայ ազատագրական շարժման]] առաջնորդ։
 
ԸստՎարդան [[Եղիշե]]ի՝Մամիկոնյանը [[Ավարայրի ճակատամարտ]]ում հայոց զորքերի հրամանատար։հրամանատարն Այդէր։ ճակատամարտըԱյն տեղի ունեցավէր ունեցել [[մայիսի 26451]], թվականի [[451մայիսի 26]] թվականին,ին՝ [[ՀայաստանՎասպուրական]]ի [[Տղմուտ (գետ)|Տղմուտ գետի]] եզերքին՝ [[Ավարայր]]ի դաշտում։ Հայոց բանակը բաղկացած էր 66, 000 զինվորներից, իսկ [[Իրան|պարսիկների]] բանակը՝ 90, 000 զինվորից, որոնք պաշտպանված էին նաև փղերով։ Պատերազմը վերջացավ պարսիկների հաղթանակով: Զորավար Վարդանը զոհվեց այդ ճակատամարտում։ Հետագայում նա դասվել է սրբերի շարքը։
 
== Կենսագրություն ==
 
Վարդան Մամիկոնյանը սպարապետ [[Համազասպ Մամիկոնյան]]ի և կաթողիկոս [[Սահակ Ա Պարթև]]ի դուստր Սահականույշի ավագ որդին է։ Ուսանել է Վաղարշապատի Սահակ-Մեսրոպյան նորաբաց դպրոցում։ [[420]] թվականին [[Կոստանդնուպոլիս|Կոստանդնուպոլսում]] Թեոդոսիոս I կայսեր հրամանով ճանաչվել է Հայաստանի բյուզանդական մասի ստրատելատ (զորավար)։ [[422]] թ-ինթվականին մեկնել է Պարսկաստանի մայրաքաղաք [[Տիզբոն]], որտեղ Սասանյան Վռամ V Գոռ արքան նրան ճանաչել է Հայոց սպարապետ, իսկ հայ [[Արշակունիների թագավորություն|Արշակունիների թագավորության]] անկումից ([[428 թ.]]) հետո՝ [[432]] թ-ինթվականին, հաստատվել է [[Մարզպանական ՀայաստանիՀայաստան]]ի զորքերի սպարապետ։
 
Պարսից [[Հազկերտ II]] արքայի հրամանով Հայոց այրուձին [[442]] թ-ինթվականին Վարդան Մամիկոնյանի հրամանատարությամբ կռվել է քուշանների (հոներ) դեմ։
 
== Վարդանանց պատերազմ ==
 
Պարսկաստանի [[Հազկերտ II-ըԲ]] Սասանյան արքան [[449]] թ-ինթվականին հրովարտակով հայերին առաջարկելկոչ է արել հրաժարվել քրիստոնեությունից[[քրիստոնեություն]]ից և ընդունել [[զրադաշտականություն]] (կրակապաշտություն)։ Վարդան Մամիկոնյանի մասնակցությամբ [[Արտաշատի ժողով|Արտաշատում գումարված հատուկ ժողովը]] մերժել է Պարսից արքայի կրոնափոխության առաջարկը։ Մերժողական պատասխան են ուղարկել նաև դրացի վրացիներն ու աղվանները։ Վարդանին և Հայոց, Վրաց ու Աղվանից իշխանությունների ներկայացուցիչներին կանչել են Տիզբոն։ Մահապատժի սպառնալիքի տակ նրանք առերես ուրացել են իրենց հավատքը։
 
Հազկերտ IIԲ-ըն, պատանդ պահելով մարզպան [[Վասակ Սյունի|Վասակ Սյունու]] որդիներին ու Գուգարքի բդեշխ Աշուշային, հայ նախարարներին 700 մոգի և հսկիչ զորախմբի ուղեկցությամբ ճանապարհել է Հայաստան՝ հանձնարարելով 1 տարում եկեղեցիները վերածել մեհյանների ու կրակատների և կառուցել ատրուշաններ։ Հայ նախարարները վերադարձել են հայրենիք՝ անհրաժեշտ դիմադրություն կազմակերպելու հույսով։ Վարդան Մամիկոնյանը, վերադառնալով հայրենիք, գլխավորել է կրոնափոխության դեմ ծավալված ժողովրդական ընդվզումը։
 
Ռազմական դաշինք կնքելով Աղվանից և Վրաց մարզպանությունների հետ՝ [[450]] թ-իթվականի սկզբին նա օգնություն է խնդրել [[Բյուզանդական կայսրություն|Բյուզանդիայից]], սակայն [[Մարկիանոս]] կայսրը ոչ միայն մերժել է, այլև այդ մասին գաղտնի տեղեկացրել Հազկերտ II-ին։ 450 թ-ին սպարապետի զորագունդը Հայաստանից վտարել է մոգերին ու նրանց աջակցող զորքերին, [[Խաղխաղ]] (այժմ՝ Ղազախ՝[[Ղազախ Ադրբեջանում(քաղաք)|Ղազախ]], [[Ադրբեջան]]) քաղաքի մերձակայքում պարտության է մատնել պարսիկ Սեբուխտ զորավարի գլխավորած պատժիչ զորքերին, ապա նրանց քշել նաև Աղվանքի բերդերից։ Վարդան Մամիկոնյանի զորախումբը հասել է մինչև [[Ճորա պահակ]]ի ամրությունները (այժմյան Դերբենդ քաղաքի մոտ) և փոխօգնության դաշինք կնքել հոների հետ։ ▼
Վարդան Մամիկոնյանը, վերադառնալով հայրենիք, գլխավորել է կրոնափոխության դեմ ծավալված ժողովրդական ընդվզումը։
▲Ռազմական դաշինք կնքելով Աղվանից և Վրաց մարզպանությունների հետ՝ 450 թ-ի սկզբին նա օգնություն է խնդրել Բյուզանդիայից, սակայն [[Մարկիանոս]] կայսրը ոչ միայն մերժել է, այլև այդ մասին գաղտնի տեղեկացրել Հազկերտ II-ին։ 450 թ-ին սպարապետի զորագունդը Հայաստանից վտարել է մոգերին ու նրանց աջակցող զորքերին, [[Խաղխաղ]] (այժմ՝ Ղազախ՝ Ադրբեջանում) քաղաքի մերձակայքում պարտության է մատնել պարսիկ Սեբուխտ զորավարի գլխավորած պատժիչ զորքերին, ապա նրանց քշել նաև Աղվանքի բերդերից։ Վարդան Մամիկոնյանի զորախումբը հասել է մինչև [[Ճորա պահակ]]ի ամրությունները (այժմյան Դերբենդ քաղաքի մոտ) և փոխօգնության դաշինք կնքել հոների հետ։
 
[[450]] թ-իթվականի վերջին Արտաշատի ժողովում Վարդան Մամիկոնյանն ընտրվել է Հայոց տանուտեր՝ ի հակակշիռ մարզպան [[Վասակ Սյունի|Վասակ Սյունու]], որը դեմ էր ծավալված ապստամբությանը։ Վարդան Մամիկոնյանը վերականգնել է հայ նախարարների և հոգևորականության ոտնահարված իրավունքները, ամրացրել բերդերը և նախապատրաստվել վճռական մարտի։
[[Պատկեր:Vartan Mamikonyan statue.jpg|մինի|[[Վարդան Մամիկոնյանի հուշարձան (Երևան)|Վարդան Մամիկոնյանի արձանը]] Երևանում]]
 
Ճակատամարտը տեղի է ունեցել [[451]] թ-իթվականի [[մայիսի 26]]-ին՝ [[Ավարայր]]ի գյուղի մոտ։դաշտում։ Չնայած Վարդան Մամիկոնյանը զոհվել է, բայց պարսիկները, տեսնելով հայերի համառ դիմադրությունը, հարկադրված հետ են կանչել իրենց զորքերը։ Ավարայրի ճակատամարտից հետո Պարսից արքունիքը հրաժարվել է բռնի կրոնափոխության ծրագրից, ճանաչել է Հայաստանի ներքին ինքնավարությունը, թեթևացրել հարկերը և որոշ ժամանակ վարել է հայերին սիրաշահելու քաղաքականություն։ Պարսիկներին զգալի վնաս են պատճառել նաև հոները, որոնք, Վարդան Մամիկոնյանի հետ կնքած պայմանագրի համաձայն, ասպատակել են պարսկական նահանգները։
 
Վարդան Մամիկոնյանի կերպարն արտացոլվել է գեղարվեստական գրականության ([[Ղևոնդ Ալիշան]], [[Դերենիկ Դեմիրճյան]]), քանդակագործության ([[Երվանդ Քոչար]]), գեղանկարչության ([[Էդուարդ Իսաբեկյան]], [[Գրիգոր Խանջյան]], [[Վահան Խորենյան]]) մեջ և թատերարվեստում։ Վարդանանց են նվիրված կաթողիկոսներ [[Պետրոս Ա Գետադարձ]]ի «Արիացեալք» և [[Ներսես Դ Կլայեցի|Ներսես Դ Կլայեցու]] (Ներսես Շնորհալի) «Նորահրաշ» շարականները։ Վաղ միջնադարից Վարդան Մամիկոնյանին և Վարդանանց նվիրված եկեղեցիներ ու վանքեր են կառուցվել Հայաստանի տարբեր նահանգներում, հայկական գաղթավայրերում, հետագայում՝ նաև Սփյուռքում։
 
== Ժամանակակիցները և Վարդան Մամիկոնյանը ==
== Շքանշան ==
[[Պատկեր:Vardanmamak.jpg|մինի|աջից]]
Դեռևս [[5-րդ դար]]ում հայ պատմիչ [[Եղիշե]]ն գրել էր «[[Վասն Վարդանայ և Հայոց պատերազմին]]» աշխատությունը։ Նրա հիմքի վրա [[Հայրենական Մեծ պատերազմ]]ի տարիներին [[Դերենիկ Դեմիրճյան]]ը գրել է [[Վարդանանք (պատմավեպ)|«Վարդանանք»]] պատմավեպը՝ հայ զինվորների ոգին բարձրացնելու համար։
ՀՀ-ում սահմանվել է «Վարդան Մամիկոնյան» շքանշանը, որով պարգևատրվում են հայրենիքի հանդեպ պարտքը կատարելիս ցուցաբերած բացառիկ խիզախության և բանակաշինությանը մատուցած ակնառու ծառայությունների համար։▼
 
▲[[Հայաստանի Հանրապետություն|ՀՀ]]-ում սահմանվել է [[«Վարդան Մամիկոնյան» շքանշանըշքանշան]]ը, որով պարգևատրվում են հայրենիքի հանդեպ պարտքը կատարելիս ցուցաբերած բացառիկ խիզախության և բանակաշինությանը մատուցած ակնառու ծառայությունների համար։
 
Ավարայրի ճակատամարտում զոհված մարտիկները դասվել են [[Հայ Առաքելական եկեղեցի|Հայ առաքելական եկեղեցու]] տոնելի սրբերի շարքը և կոչվում են Սբ.սուրբ Վարդանանք։▼
 
Հայոց սպարապետ Վարդան Մամիկոնյանը [[Սասանյան ՊարսկաստանիՊարսկաստան]]ի դեմ 450–451 թթ-իթվականների «հանուն հավատքի և հայրենյաց» ազատագրական պատերազմի ([[Վարդանանց պատերազմ]]) առաջնորդն է։ Մեծարվել է Քաջ Վարդան և Կարմիր Վարդան պատվանուններով։պատվանունով։▼
 
[[2002]] թվականին սկսվում և [[2014]] թվականին ավարտին է հասվում հոլիվուդյան մի նախագիծ, որը պատմում է այս պատերազմի մասին։ Հեղինակը հայազգի [[Ռոջեր Կուպելյան]]ն է։ Ֆիլմը կոչվում է «Բյուզանդիայի արևելք. պատերազմ, աստվածներ ու սուրբ նահատակներ» («East of Byzantium։ War Gods and Warrior Saints», {{en}})։ Այստեղ նկարագրվում են [[4-րդ դար|4-րդ]] և [[5-րդ դար]]երում Հայաստանում տեղի ունեցած փոփոխությունները՝ սկսած [[Քրիստոնեության ընդունումը Հայաստանում|քրիստոնեության ընդունումից]]։ Կինինկարի հիմնական թեման Վարդանանց պատերազմն է։
 
== Տես նաև ==
 
* [[Վարդանանց պատերազմ (450-451)]]
* [[Վարդանանք (պատմավեպ)]]
* [[Ավարայրի ճակատամարտ]]
 
== Աղբյուրներ ==
 
* [http://www.historyofarmenia.am/am/Encyclopedia_of_armenian_history_Vardananc_paterazm@ Վարդանանց պատերազմ]
▲Ավարայրի ճակատամարտում զոհված մարտիկները դասվել են Հայ առաքելական եկեղեցու տոնելի սրբերի շարքը և կոչվում են Սբ. Վարդանանք։
* [http://www.findarmenia.com/arm/history/19/167/168 Կրոնափոխության առաջարկը։ Արտաշատի ժողովը]
* [http://www.findarmenia.com/arm/history/19/167/169 Ապստամբության սկիզբը։ Անգղի և Զարեհավանի ժողովրդական ելույթները]
* [http://www.findarmenia.com/arm/history/19/167/170 Շարժման ծավալումը]
* [http://www.encyclopedia.am/pages.php?bId=2&hId=974 Ավարայրի ճակատամարտ]
* [http://www.findarmenia.com/arm/history/19/167/171 Ավարայրի ճակատամարտ]
* [http://eastofbyzantium.blogspot.ru/ Բյուզանդիայի արևելք. 451 թվական]
 
==Արտաքին Հղումներհղումներ==▼
▲Հայոց սպարապետ Վարդան Մամիկոնյանը Սասանյան Պարսկաստանի դեմ 450–451 թթ-ի «հանուն հավատքի և հայրենյաց» ազատագրական պատերազմի ([[Վարդանանց պատերազմ]]) առաջնորդն է։ Մեծարվել է Քաջ Վարդան և Կարմիր Վարդան պատվանուններով։
 
* [http://armenianhouse.org/voskeporik/03-yeghishe.html Հատվածներ Եղիշեի ՎԱՐԴԱՆԻՎարդանի ԵՎև ՀԱՅՈՑհայոց ՊԱՏԵՐԱԶՄԻպատերազմի ՄԱՍԻՆմասին երկից]▼
▲==Արտաքին Հղումներ==
▲[http://armenianhouse.org/voskeporik/03-yeghishe.html Հատվածներ Եղիշեի ՎԱՐԴԱՆԻ ԵՎ ՀԱՅՈՑ ՊԱՏԵՐԱԶՄԻ ՄԱՍԻՆ երկից]
 
{{wikiquote}}
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/wiki/Վարդան_Մամիկոնյան» էջից