Օսլա

Օսլա, սպիտակ, ջրում չլուծվող փոշի է, տաք ջրում նա ուռչում է առաջացնելով կոլոիդ լուծույթ՝ շրեշ: Օսլան բույսերի կանաչ բջիջների կողմից ածխածնի (IV) օքսիդի յուրացման արդյունքն է: Տարածված է բուսական և կենդանական աշխարհում:

Օսլա
Ընդհանուր տեղեկություններ
Դասական անվանակարգում	Օսլա
Ավանդական անվանում	Կրախմալ
Քիմիական բանաձև	$(O_{6}H_{10}O_{5})n$
Ֆիզիկական հատկություններ
Ագրեգատային վիճակ	պինդ
Մոլային զանգված	162.141 գ/մոլ
Խտություն	1,5 գ/սմ³
Ջերմային հատկություններ
Սուբլիմացման ջերմաստիճան	410
Գոլորշու ճնշում	0 ± 1 mm Hg
Քիմիական հատկություններ
Դասակարգում
CAS համար	9005-25-8
EINECS համար	232-679-6
ЕС	232-679-6
RTECS	GM5090000
Եթե հատուկ նշված չէ, ապա բոլոր արժեքները բերված են ստանդարտ պայմանների համար (25 °C, 100 կՊա)

Կառուցվածքը

Օսլան՝ $(O_{6}H_{10}O_{5})n$, բնական պոլիմեր է: Այն առաջանում է բույսերի կատարած ֆոտոսինթեզի հետևանքով՝ արեգակնային ճառագայթների էներգիայի կլանման դեպքում: Ածխաթթու գազից և ջրից մի շարք ռեակցիաների հետևանքով առաջանում է գլյուկոզ՝

$6CO_{2}+6H_{2}O\rightarrow C_{6}H_{12}O_{6}+6O_{2}$ :

Գլյուկոզից սինթեզվում է օսլա.

$nC_{6}H_{12}O_{6}\rightarrow (C_{6}H_{10}O_{2})n+nH_{2}O$ :

Օսլայի մեջ մտնող մակրոմոլեկուլները ունեն տարբեր մեծություն. նրանց մեջ կան տարբեր թվով՝ մի քանի հարյուրից մինչև մի քանի հազար $O_{6}H_{10}O_{5}$ օղակներ: Օսլայի մոլեկուլները իրարից տարբերվում ենոչ միայն օղակների թվով, այլև իրենց կառուցվածքով:

Քիմիական հատկությունները

Օսլայի և յոդի ռեակցիայի արդյունքը

Օսլան թթվի առկայությամբ ջրի հետ տաքացնելիս ենթարկվում է հիդրոլիզի: Ջրի միջոցով օսլայի մակրոմոլեկուլների ճեզքման պրոցեսն ընթանում է աստիճանաբար: Սկզբում գոյանում են միջակա նյութեր՝ դեքստրիններ, ապա սախարոզի իզոմեր մալթոզը, հիդրոլիզի վերջնական արդյունքն է գլյուկոզը՝

$(C_{6}H_{10}O_{5})n+nH_{2}O\rightarrow nC_{6}H_{12}O_{6}$ :

Ծծմբական թթվի կատալիտիկ ներգործությամբ օսլան փոխակերպվում է գլյուկոզի: Այդ ռեակցիան հայտնաբերել է ռուս գիտնական Կ. Կիրխհոֆը 1811 թվականին:

Կիրառումը և ստացումը օսլա պարունակող նութերից

Օսլան մեր սննդի հիմնական ածխաջուրն է: Օրգանիզմում այն ճարպերի նման հիդրոլիզվում է: Այդ պրոցեսը սկսում է բերանի խոռոչում, սնունդը ծամելիս, թքի մեջ պարունակվող ֆերմենտների ազդեցությամբ: Այնուհետև հիդրոլիզը շարունակվում է ստամոքսում և աղիքներում: Առաջացած գլյուկոզը աղիքների թավիկների միջոցով անցնում է արյան մեջ և մտնում լյարդ: Օսլայի հիդրոլիզի ժամանակ առաջանում են միջանկյալ նյութեր՝ դեքստրիններ, որոնք օրգանիզմի կողմից ավելի հեշտ են յուրացվում քան ինքը՝ օսլան, քանի որ դրանք կազմված են փոքր մոլեկուլներից և լուծվում են ջրում:

Օսլային ստանում են գլյուկոզ: Գլյուկոզ ստանալու համար օսլան մի քանի ժամ տաքացնում են ծծմբական թթվի հետ: Երբ հիդրոլիզի պրոցեսն ավարտվում է, թթուն չեզոքացնում են կավճով, առաջացած կալցիումի սուլֆատի նստվածքը ֆիլտրում են և լուծույթը գոլորշիացնելով խտացնում: Լուծույթը սառելիս առաջանում է գլյուկոզ: Եթե հիդրոլիզի պրոցեսը մինչև վերջ չնթանա կստացվի թանձր, քաղցր զանգված՝ դեքստրինների և գլյուկոզի կառնուրդ՝ մաթ, որը օգտագործում են հրուշակագործության մեջ կոնֆետներ, քաղցրաբլիթ պատրաստելու համար: Օսլայի ստացվող դեքստրինները օգտագործում են որպես սոսինձ:

Օսլան օգտագործում են էթիլ սպիրտի արտադրության մեջ: Այդ պրոցեսում օսլան ֆերմենտի ազդեցության տակ ենթարկվում է հիդրոլիզի, իսկ հիդրոլիզի արդյունքը դրոժի առկայությամբ ենթարկվում է խմորման և առաջանում է սպիրտ: Օսլան ամենից հաճախ ստանում են կարտոֆիլից:

Աղբյուրներ

• Օրգանական քիմիա, 10-րդ դասարանի դասագիրք, 1983 թվական