«Իլխանություն»–ի խմբագրումների տարբերություն

Content deleted Content added
չ մանր-մունր, oգտվելով ԱՎԲ
No edit summary
Տող 1.
'''Իլխանություն''', Հուլավյան '''իլխանություն''' (իլխան, Էլխանից՝ ցեղերի [[խան]]), մոնղոլական տերության ուլուսներից մեկը։ Հիմնել է Հուլավուն՝ [[1256]] թվականին։ Ընդգրկել է [[Միջին Ասիա]]յի արևմտյան մասը, [[Աֆղանստան]]ը, [[Իրան]]ը, [[Հայաստան]]ը, [[Վրաստան]]ը, [[Աղվանք]]ը, [[Միջագետք]]ը, [[Փոքր Ասիա]]յի արևելյան շրջանները։ [[13–րդ դար]]ի 60-ական թվականներին մոնղոլական պետության մասնատման հետևանքով իլխանությունը փաստորեն դարձել է ինքնուրույն պետություն։ Հուլավուի հաջորդները՝ Աբաղան (1265–1282[[1265]]–[[1282]]), Արղունը ([[1284]]–[[1291]]) և Քեյղաթուն ([[1291]]–[[1295]]) ամրապնդեցին Իրան ինքնուրույնությունը։ [[Ղազան]]ը ([[1295]]–[[1304]]) «իշխան»-ի փոխարեն իրեն կոչում էր «խան», Օլհայթուն (Օլհայթու, [[1304]]–[[1316]])՝ սուլթան՝ շեշտելով իրենց անկախությունը մեծ [[խան]]ից։ Ի֊րան կենտրոնը նախապես [[Մարաղա]]ն էր, ապա՝ [[Թավրիզ]]ը, 1307 թվականից՝ Սուլթանիեն (Ղազվինի մոտ)։ Բադդադը (գրավել է [[1258]] թվականին) եղել է Իրան կարևոր կենտրոններից մեկը։ Իլխանները պատերազմել են Ոսկե Հորդայի դեմ, փորձել են գրավել Փոքր Ասիան և Եգիպտոսը, ձգտել են դաշնակցել խաչակիրների U Կիլիկիայի հայկական պետության հետ՝ ընդդեմ սելջուկների և մաղուքների։ 14–րդ դարի 20-ական թվականներին իլխանությունը սկսում է թուլանալ, իսկ նույն դարի կեսից՝ մասնատվել։ Նրա տարածքում աջացել են առանձին իշխանություններ։ [[1353]] թվականից իլխանությունը դադարել է գոյություն ունենալուց։ Իլխանությունում պետության գլուխ կանգնած էր իլխանը։ Երկիրը կառավարելու համար ստեղծվել են գերատեսչություններ՝ դիվաններ՝ վեզիրների գլխավորությամբ։ Հարկահանության դիվանը ենթակա էր գլխավոր բասղաղին (բասկակ), որին հայ պատմիչներն անվանել են ոստիկան։ 1236–1245 թվականներին մոնղոլները գրավեցին Հայաստանը, որը հետագայում մտավ իլխանության կազմի մեջ։ Հնազանդություն հայտնած հայ ֆեոդալները դարձան իլխանների վասալները՝ օժանդակ զորք և հարկ տալու պայմանով։ Իլխանները Հայաստանը կառավարելու համար օգտվում էին հայ խոշոր իշխանների ծառայություններից՝ նախ Զաքարյանների (Իվանե, [[Ավագ]], Աթաբեգ Սադուն), ապա Օրբելյանների[[Օրբելյաններ]]ի (Սմբատ, Տարսայիճ, էլիկում, Բուրտել)։ Ինչպես իլխանությունում, այնպես էլ ՜Հայաստանում հողատիրության ձևը ինջուն էր։ Մոնղոլները ոչ միայն պահպանեցին ավատատերերի արտոնությունները, այլև ուժեղացրին գյուղացիների կախումը նրանցից։ 1303 թվականին հրովարտակով գյուղացիները ամրացվեցին հողին։ 1254–1255 թվական֊ներին աշխարհագիր անցկացվեց՝ հարկատվության և զինապարտության նոր կարգ սահմանելու համար։ [[Բնակչություն]]ը վճարում էր շուրջ 40 տեսակ [[հարկ]] և տուրք։ Հարկերից ազատված էին վանքերն ու հոգևորականները։ Ազգային, տնտեսական ճնշման քաղաքականության դեմ 1259–1261 թվականներին բռնկեց հայվրացական ապստամբություն, որը գլխավորում էր վրաց թագավոր Դավրթը։ Հայ իշխաններից ապստամբությանը մասնակցում էին [[Խաչեն]]ի իշխան Հասան-Զալալը, Զաքարյանները[[Զաքարյաններ]]ը և ուրիշներ։ [[Մոնղոլներ]]ի տիրապետությունը ծանր հետևանք ունեցավ [[Հայաստան]]ի համար։ Քայքայվեցին տնտեսությունը, անկում ապրեցին [[քաղաք]]ները։ [[Հայաստան]]ի տարբեր վայրերից հայերը [[զանգված]]աբարզանգվածաբար գաղթում էին [[Կիլիկիա]]յի հայկական պետություն և օտար երկրներ։
 
{{ՀՍՀ}}