|
'''Իլխանություն''', Հուլավյան [['''իլխանություն]]''' (իլխան, Էլխանից՝ ցեղերի [[խան]]), մոնղոլական տերության ուլուսներից մեկը։ Հիմնել է Հուլավուն՝ [[1256]] թվականին։ Ընդգրկել է [[Միջին Ասիա]]յի արևմտյան մասը, [[Աֆղանստան]]ը, [[Իրան]]ը, [[Հայաստան]]ը, [[Վրաստան]]ը, [[Աղվանք]]ը, [[Միջագետք]]ը, [[Փոքր Ասիա]]յի արևելյան շրջանները։ [[13–րդ դար]]ի 60-ական թվականներին մոնղոլական պետության մասնատման հետևանքով իլխանությունը փաստորեն դարձել է ինքնուրույն պետություն։ Հուլավուի հաջորդները՝ Աբաղան (1265–1282), Արղունը ([[1284]]–[[1291]]) և Քեյղաթուն ([[1291]]–[[1295]]) ամրապնդեցին Իրան ինքնուրույնությունը:ինքնուրույնությունը։ [[Ղազան]]ը ([[1295]]–[[1304]]) «իշխան»-ի փոխարեն իրեն կոչում էր «խան», Օլհայթուն (Օլհայթու, [[1304]]–[[1316]])՝ սուլթան՝ շեշտելով իրենց անկախությունը մեծ [[խան]]ից:ից։ Ի֊րան կենտրոնը նախապես [[Մարաղա]]ն էր, ապա՝ [[Թավրիզ]]ը, 1307 թվականից՝ Սուլթանիեն (Ղազվինի մոտ):։ Բադդադը (գրավել է [[1258]] թվականին) եղել է Իրան կարևոր կենտրոններից մեկը:մեկը։ Իլխանները պատերազմել են Ոսկե Հորդայի դեմ, փորձել են գրավել Փոքր Ասիան և Եգիպտոսը, ձգտել են դաշնակցել խաչակիրների U Կիլիկիայի հայկական պետության հետ՝ ընդդեմ սելջուկների և մաղուքների:մաղուքների։ 14–րդ դարի 20-ական թվականներին իլխանությունը սկսում է թուլանալ, իսկ նույն դարի կեսից՝ մասնատվել:մասնատվել։ Նրա տարածքում աջացել են առանձին իշխանություններ:իշխանություններ։ [[1353]] թվականից իլխանությունը դադարել է գոյություն ունենալուց:ունենալուց։ Իլխանությունում պետության գլուխ կանգնած էր իլխանը:իլխանը։ Երկիրը կառավարելու համար ստեղծվել են գերատեսչություններ՝ դիվաններ՝ վեզիրների գլխավորությամբ:գլխավորությամբ։ Հարկահանության դիվանը ենթակա էր գլխավոր բասղաղին (բասկակ), որին հայ պատմիչներն անվանել են ոստիկան:ոստիկան։ 1236–1245 թվականներին մոնղոլները գրավեցին Հայաստանը, որը հետագայում մտավ իլխանության կազմի մեջ:մեջ։ Հնազանդություն հայտնած հայ ֆեոդալները դարձան իլխանների վասալները՝ օժանդակ զորք և հարկ տալու պայմանով:պայմանով։ Իլխանները Հայաստանը կառավարելու համար օգտվում էին հայ խոշոր իշխանների ծառայություններից՝ նախ Զաքարյանների (Իվանե, [[Ավագ]], Աթաբեգ Սադուն), ապա Օրբելյանների (Սմբատ, Տարսայիճ, էլիկում, Բուրտել):։ Ինչպես իլխանությունում, այնպես էլ ՜Հայաստանում հողատիրության ձևը ինջուն էր:էր։ Մոնղոլները ոչ միայն պահպանեցին ավատատերերի արտոնությունները, այլև ուժեղացրին գյուղացիների կախումը նրանցից:նրանցից։ 1303 թվականին հրովարտակով գյուղացիները ամրացվեցին հողին:հողին։ 1254–1255 թվական֊ներին աշխարհագիր անցկացվեց՝ հարկատվության և զինապարտության նոր կարգ սահմանելու համար:համար։ [[Բնակչություն]]ը վճարում էր շուրջ 40 տեսակ [[հարկ]] և տուրք:տուրք։ Հարկերից ազատված էին վանքերն ու հոգևորականները:հոգևորականները։ Ազգային, տնտեսական ճնշման քաղաքականության դեմ 1259–1261 թվականներին բռնկեց հայվրացական ապստամբություն, որը գլխավորում էր վրաց թագավոր Դավրթը:Դավրթը։ Հայ իշխաններից ապստամբությանը մասնակցում էին [[Խաչեն]]ի իշխան Հասան-Զալալը, Զաքարյանները և ուրիշներ:ուրիշներ։ [[Մոնղոլներ]]ի տիրապետությունը ծանր հետևանք ունեցավ [[Հայաստան]]ի համար:համար։ Քայքայվեցին տնտեսությունը, անկում ապրեցին [[քաղաք]]ները:ները։ [[Հայաստան]]ի տարբեր վայրերից հայերը [[զանգված]]աբար գաղթում էին [[Կիլիկիա]]յի հայկական պետություն և օտար երկրներ:երկրներ։
{{ՀՍՀ}}
|
