«Գետնաելակ»–ի խմբագրումների տարբերություն

Content deleted Content added
No edit summary
չNo edit summary
Տող 1.
[[Պատկեր:Fragaria nipponica 4.JPG|350px|մինի|աջից|Գետնաելակ]]
'''Գետնաելակ''' , ({{lang-lat|Fragaria}}), գետնամորի, ելակ, իծամորի, ոչխարի մորի, [[վարդազգիներ]]ի ([[վարդածաղիկներ]]) ընտանիքի բազմամյա խոտաբույսերի ցեղ։ Հայտնի է մոտ 50 (այլ տվյալներով՝ 30-35), ՀՀ-ում՝ 3 տեսակ՝ գետնաելակ անտառային (''F. vesca''), գետնաելակ կանաչ (''F. viridis'') և գետնաելակ անանասի (''F. ananassa'')։ Վերջին տեսակը, որին անվանում են ելակ, իր բազմաթիվ սորտերով տարածված է միայն մշակության մեջ՝ գրեթե բոլոր մարզերում։ Վայրի վիճակում տարածված է [[Լոռի|Լոռու]], [[Տավուշի մարզ|Տավուշ]]ի, [[Արագածոտնի մարզ|Արագածոտն]]ի, [[Սյունիք]]ի, [[Գեղարքունիքի մարզ|Գեղարքունիք]]ի և այլ մարզերում։
'''Գետնաելակ''' , ({{lang-lat|}} Fragaria), [[վարդազգիներ]]ի ընտանիքի բազմամյա, խոտանման [[բույս]]երի ցեղ։ Հայտնի է մոտ [[50]] (այլ տվյալներով 30-35) տեսակ։ [[ԽՍՀՄ]]-ում տարածված է վայրի գետնաելակի 6 տեսակ, որոնցից են Գ․ ({{lang-lat|}} F․ vesca), ելակը ({{lang-lat|}} F․ moschata), կանաչ գետնաելակը ({{lang-lat|}} F․ viridas), արևելյան գետնաելակը (F․ orientalis), բուխարական գետնաելակը ({{lang-lat|}} F․ bucharica), հարթավայրային գետնաելակը ({{lang-lat|}} F․ campestris)։ Մշակվում է գլխավորապես այգու գետնաելակ ({{lang-lat|}} F․ ananassa)։ Աշխարհում հայտնի են գետնաելակի 2000-ից ավելի սորտեր։ [[ՀԽՍՀ]]-ում վայրի գետնաելակ տարածված է անտառային շրջաններում։ Գետնաելակի սորտերը [[Հայաստան]]ում մշակության մեջ հայտնի են [[XIX դար]]ի II կեսերից սկսած, գլխավորապես [[Երեվան]]ի շրջակայքի տնամերձ այգիներում։ [[1930]]-[[1935]] թվականներից մշակվում է ՀԽՍՀ համարյա բոլոր շրջաններում։ Գետնաելակը 40-50 սմ բարձրությամբ թուփ է։ [[Տերև]]ները եռամասն ևն, [[ծաղիկ]]ները՝ հիմնականում երկսեռ, սպիտակ, բաց վարդագույն կամ մուգ կարմիր գույնի՝ հավաքված ողկուզաձև կամ վահանաձև [[ծաղկաբույլ]]ի մեջ։ Պտուղները [[հատապտուղ]] են։ Սերմերը դասավորված են պտղի վրա մեծ քանակությամբ։ Պտուղները հասունանում են ծաղկումից մեկ ամիս անց, հասունացումը տևում է 15-20 օր։ Բուրավետ են, օգտագործվում են թարմ, վերամշակված վիճակում ([[մուրաբա]], օշարակ, [[ջեմ]], հյութ և այլն)։ Գետնաելակը բազմանում է սերմերով և բեղիկներով՝ վերերկրյա փռվող [[ընձյուղ]]ներով։ Բերքատվությունը 50-100 ց/հա։ Ցրտադիմացկուն է, լավ ձմեռում է ձյան ծածկոցի տակ, լավ է աճում խոնավ, սննդանյութերով հարուստ [[հող]]երում։
== Նկարագիր ==
Գետնաելակը 40-50 սմ բարձրությամբ թուփ է։ Տերևները եռամասն, ծաղիկները՝ հիմնականում երկսեռ, սպիտակ, բաց վարդագույն կամ մուգ կարմիր գույնի՝ հավաքված ողկուզաձև կամ վահանաձև ծաղկաբույլի մեջ։ Պտուղները [[հատապտուղ]] են։ Պտուղը կեղծ, հյութալի հատապտուղ է (կարմիր, վարդագույն, սպիտակ), որի վրա դասավորված են սերմերը։ Սերմերը դասավորված են պտղի վրա մեծ քանակությամբ։ Պտուղները հասունանում են ծաղկումից մեկ ամիս անց, հասունացումը տևում է 15-20 օր։ Բուրավետ են, օգտագործվում են թարմ, վերամշակված վիճակում (մուրաբա, օշարակ, ջեմ, հյութ և այլն)։
== Մշակում ==
Մշակվում է գլխավորապես այգու գետնաելակ (''F․ ananassa'')։
Աշխարհում հայտնի են գետնաելակի 2000-ից ավելի սորտեր։ Գետնաելակի սորտերը [[Հայաստան]]ում մշակության մեջ հայտնի են [[XIX դար]]ի II կեսերից սկսած, գլխավորապես [[Երեվան]]ի շրջակայքի տնամերձ այգիներում։ [[1930]]-[[1935]] թվականներից մշակվում է Հայաստանի համարյա բոլոր շրջաններում։ Բերքատվությունը 50-100 ց/հա։ Ցրտադիմացկուն է, լավ ձմեռում է ձյան ծածկոցի տակ, լավ է աճում խոնավ, սննդանյութերով հարուստ հողերում։
== Բազմացում ==
Գետնաելակը բազմանում է սերմերով և բեղիկներով՝ վերերկրյա փռվող [[ընձյուղ]]ներով։
== Կիրառական նշանակություն ==
[[Դեղաբույսեր|Դեղաբույս]] է. պտուղը պարունակում է [[ասկորբինաթթու]], կարոտին ([[A-նախավիտամին]]), շաքարներ, թթուներ, [[աղաղանյութեր]], [[վիտամին]]ներ և այլն։ Ժողովրդական բժըկության մեջ ետնաելակի տերևները և հատապտուղները (թարմ և չոր) օգտագործում են որպես [[Միզամուղ դեղամիջոցներ|միզամուղ]] միջոց։
{{ՀՍՀ}}
{{ՀԲ}}
 
[[Կատեգորիա:Բույսեր այբբենական կարգով]]
[[Կատեգորիա:Վարդազգիներ]]