Վիքիպեդիա

«Մասնակից:Hamo Khacatryan/Ավազարկղ»–ի խմբագրումների տարբերություն

Դիտել պատմությունը
← Նախորդ տարբՀաջորդ տարբ →
Content deleted Content added
ՎիզուալԵլատեքստ
No edit summary
Տող 1.
{{Նյութ
| պատկեր = Acetic-acid-2D-skeletal.svg
| պատկեր 3D = Acetic-acid-3D-balls.png
| պատկեր 2 = Essigsäure - Acetic acid.svg
<!-- Ընդհանուր հատկություններ -->
| քիմիական անվանում = Էթանաթթու
| ավանդական անվանում = Քացախաթթու
| քիմիական բանաձև = CH<sub>3</sub>COOH
<!-- Ֆիզիկական հատկություններ -->
| վիճակ = Անգույն հեղուկ
| մոլային զանգված = 60,05
| խտություն = 1,0492
<!-- Ջերմային հատկություններ -->
| հալման ջերմ. = 16,75
| եռման ջերմ. = 118,1
| ձևավորման էնթալպիա = -487
| ջերմատարողություն = 123,4
| կրիտիկական ճնշում = 5,79
<!-- Օպտիկական հատկություններ -->
| բեկման ցուցիչ = 1,372
<!-- Կառուցվածք -->
| դիպոլ մոմենտ = 1,74 Դ
<!-- Դասակարգում -->
| CAS = 64-19-7
| PubChem = 176
}}
'''Քացախաթթու''', օրգանական թույլ, միահիմն կարբոնաթթու CH<sub>3</sub>COOH բանաձևով (էթանաթթու): Քացախաթթվի աղերը և բարդ եթերները կոչվում են ացետատներ:
== Պատմությունը ==
Քացախը հանդիսանում է գինու խմորման արդյունք և հայտնի է մարդկանց շատ հին ժամանակնորից: Առաջին տեղեկությունները քացախաթթվի օգտագործման մասին մեզ տվել է հույն պատմիչ Տեոֆրաստը (մ.թ.ա. 3-րդ դար): Այնտեղ նկարագրված էր քացախաթթվի և մետաղների փոխազդեցությունը, որի արդյունքում առաջանում էին արվեստում կիրառվող որոշ պիգմենտներ:
Քացախաթթուն օգտագործում էին կապարյին բելիլա, ստանալու համար : Հին Հռոմում թթված գինին պահելով կապարային տարրաներում ստանում էին քաղցր մի ըմպելիք` «Սապա»: Սապան պարունակում էր մեծ քանակությամբ կապարի ացետատ, որը շատ քաղցր նյութ է, այն նաև անվանում են` «Կապարային շաքար» կամ «Սատուրնի շաքար»: 8-րդ դարում առաջին անգամ արաբ ալքիմիկ Ջաբիր իբն Խաինը ստացավ կոնցենտրիկ քացախաթթու, թորման եղանակով: Վերածննդի դարաշրջանում քացախաթթու ստանում էին որոշ մետաղների ացետատների սուբլիմացիաից (առավելաշատ օգտագործում էին պղնձի երկվալենտ ացետատը):
 
Քացախաթթվի հատկությունները փոփոխվում են նրա մեջ պարունակվող ջրի քանակով: Դրա հետ կապված հնում կարծում էին, որ գինուց և ացետատներից ստացված թթուները երկու տարբեր թթուներ են:
[[Պատկեր:Acetic acid 1884 plant.jpg|մինի|ձախից|150 px|Գործարան, որն արտադրում է քացախաթթու (1884) ]]
1847 թվականին Ադոլֆ Կոլբեն քացախաթթու սինթեզեց անօրգանական նյութերից: Նա քացախաթթու սինթեզեց ծծմբածխածինը քլորացնելով մինչև տետրաքլորմեթան, որի պիրոլիզից ստացավ տետրաքլորէթիլեն: Վերջինս ջրում քլորացնելիս նա ստացավ տրիքլորքացախաթթու, որը էլեկտրականությամբ վերականգնելիս ստացավ քացախաթթու:
 
 
 
 
 
 
 
== Ֆիզիկական հատկություններ ==
[[Պատկեր:AceticAcid010.png|մինի|200 px|Սառցային քացախաթթու, սառած վիճակում]]
Քացախաթթուն իրենից ներկայացնում է անգույն, սուր հոտով, թթու համով հեղուկ: Հիդրոսկոպիկ է : Ջրում լուծվում է անսահմանափակ քանակությամբ: Իր մեջ լավ լուծում է անօրգանական գազեր և այլ նյութեր, օրինակ՝ HF, HI, HCl, HBr և այլ նյութեր: Գոյություն ունի ցիկլիկ և գծային դիմերների ձևով: 100 տոկոսանոց քացախաթթուն կոչվում է սառցային, որը սառեցնելիս առաջացնում սառցանման զանգված:
{| class="wikitable"
|+ Գոլորշիների ճնշումը
|-
! Ճնշում (մմ. սնդիկի սյուն) !! Ջերմաստիճան (°C)
|-
| 10 || 17,1
|-
| 40|| 42,4
|-
| 100 || 62,2
|-
| 400|| 98,1
|-
| 560 || 109
|-
| 1520|| 143,5
|-
| 3800 || 180,3
|}
 
* Հարաբերական դիէլեկտրիկ թափանցելիություն՝ 6,15 (20°C)
* Մակերեսային լարվածություն՝ 27,8
* Սահմանային ջերմունակություն, հաստատուն ճնշման տակ՝ 2,01 Ջ/գ*Կ (17°C)
* Օդում բռնկման ջերմաստիճանը՝ 38°C
* Ինքնահալման ջերմաստիճանը օդում՝ 454°C
* Այրման ջերմաքանակ՝ 876,1 կՋ/մոլ
Քացախաթթուն որոշ նյութերի հետ առաջացնում է երկակի ազեոտրոպ խառնուրդներ`
{| class="wikitable"
|-
! Նյութ !!Եռման ջերմաստիճան,°C !! Քացախաթթվի զանգվածային բաժինը,%
|-
| Ածխածնի քառարժեք քլորիդ || 76,5|| 3
|-
| Ցիկլոհեքսան|| 81,8 || 6,3
|-
| Բենզոլ || 88,05 || 2
|-
| Տոլուոլ || 104,9 || 34
|-
| Հեպտան || 91,9 || 33
|-
| Երքլորէթիլեն || 86,5 || 4
|-
| Էթիլբենզոլ || 114,65 || 66
|-
| 0րթոքսիլոլ || 116 || 76
|-
| Պարաքսիլոլ || 115,25 || 72
|-
| Բրոմոֆորմ || 118 || 83
|}
** Քացախաթթուն որոշ նյութերի հետ առաջացնում է եռակի ազեոտրոպ խառնուրդներ`
:*Ջուր և բենզոլ ''(եռման ջերմաստիճան 88 °C)''
:*Ջուր և բութիլացետատ ''(եռման ջերմաստիճան 89 °C)''
== Ստացում ==
=== Արդյունաբերական եղանակ ===
Հին արդյունաբերությունում քացախաթթու ստանում են ացետալդեհիդի և բութանի օքսիդացումից:
* Ացետալդեհիդը օքսիդանում է երկվալենտ մագնեզիումի ացետատի ներկայությամբ, բարձր ջերմաստիճանի և ճնշման տակ (η=95%,50-60 °С )՝
:: <math> 2CH_3CHO + O_2 \rightarrow 2CH_3COOH </math>
* Նորմալ բութանի օքսիդացումը տեղի է ունենում 150—200 °C -ում և 150 մթն. ճնշման տակ՝
:: <math> 5C_4H_10 + 5O_2 \xrightarrow {(CH_3COO)_2Co} 4CH_3COOH + 2H_2O </math>
Երկու եղանակնել հիմնված են նավթի կրեկինգի արդյունք հանդիսացող նյութերի օքսիդացման վրա:
=== Մեթանոլի կատալիտիկ կարբոնիզացիա ===
[[Պատկեր:Monsanto-process-catalytic-cycle.png|մինի|Monsanto կազմակերպության կատալիտիկ եղանակի գծագիրը]]
Քացախաթթվի ստացման արդյունաբերական կարևորագույն եղանակներից է մեթանոլի կատալիտկ կարբոնիզացիան ածխածնի մոնօքսիդով՝
:: <math>CH_3OH + CO \rightarrow CH_3COOH</math>:
Այս ռեակցիան հայտնաբերվել է BASF կազմակերպության գիտնականների կողմից 1913 թվականին: 1960 թվականին այդ կազմակերպությունը հիմնադրեց այս եղանակով քացախաթթու արտադրող առաջին գործարանը: Այս պրոցեսում կատալիզատոր է հանդիսանում կոբալտի յոդիդը: Գործարաններից մեկը հիմնադրվել է Գեիսմարում (Լուիզիանա նահանգ):Այն երկար ժամանակ հանդիսանում էր ԱՄՆ - ի միակ BASF-ի գործարանը: Մեթանոլի կատալիտիկ կարբոնիզացիաի մեթոդի ավելի կատարելագործված եղանակը ուսումնասիրվել է Monsanto կազմակերպության կողմից 1970 թվականին: Դա հոմոգեն պրոցես է, որում որպես կատալիզատոր օգտագործվում է ռոդիումի աղեր:
BP կազմակերպությունում որպես կատալիզատոր օգտագործվում են իրիդիումի միացությունները:
=== Բիոքիմիական եղանակ ===
Բիոքիմիական եղանակում օգտագործվում է որոշ միկրոօրգանիզմների էթանոլը օքսիդացնելու հատկությունը:Այս եղանակու որպես հումք օգտագործում են էթանոլ պարունակող հեղուկներ կամ էթանոլի լուծույթ: Այդ ռեակցիայում մասնակցում է ալկոհոլօքսիդազ ֆերմենտը:
:: <math>CH_3CH_2OH + O_2 \rightarrow CH_3COOH + H_2O </math>
=== Ացետիլենի հիդրատացիա ===
:: <math> C_2H_2 + 2H_2O \xrightarrow [Hg^2+] {Hg} CH_3COOH + H_2\uparrow</math>
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
'''Բութան (C<sub>4</sub>H<sub>10</sub>)''', [[Օրգանական քիմիա|օրգանական միացություն]], պատկանում է [[ալկաններ|ալկանների]] դասին: Քիմիայում անվանումը օգտագործում են հիմնականում ն-բութան-ի նշանակման համար: Այդ անվանումը նաև ունի ն-բութանի և նրա իզոմեր իզոբութանի CH(CH<sub>3</sub>)<sub>3</sub> խառնուրդը: Անվանում առաջացել է «բութ-» [[արմատ]]ից ( այդ արմատը առաջացել է անգլերեն [[Կարագաթթու|կարագաթթվի]] անվանումից` {{lang-en|butyric acid}}) և «-ան» վերջածանցից («-ան» վերջածանցը ցույց է տալիս, որ տվյալ նյութը ալկան է): Բարձր [[կոնցենտրացիա]]ների դեպքում թունավոր է, բութանի ներշնչումը բերում է [[Շնչառական համակարգ|շնչառական համակարգ]]ի դիսֆունկցիաին: Առկա է [[բնական գազ]]ում, առաջանում է [[նավթ|նավթամթերք]]ի [[կրեկինգ]]ից ([[նավթային գազ]]ի քայքայումից): Որպես [[ածխաջրածիններ]]ի ներկայացուցիչ հրավտանգ է, ունի բնորոշ հոտ և ունի թմրանյութային ազդեցություն: Օրգանիզմի վրա ազդելու ունակությամբ պատկանում է 4-րդ կարգի վտանգավոր նյութերին (քիչ վտանգավոր է): Վատ է ազդում [[նյարդային համակարգ]]ի վրա:
 
== Իզոմերիա ==
Բութանն ունի 2 [[Իզոմերիա|իզոմեր]]`
 
{|border=1
|Անվանում
|Բանաձև
|Հալման ջերմաստիճան, °С
|Եռման ջերմաստիճան, °С
|-
|ն-բութան
|CH<sub>3</sub>–CH<sub>2</sub>–CH<sub>2</sub>–CH<sub>3</sub>
| −138,3
| −0,5
|-
|իզոբութան
|CH(CH<sub>3</sub>)<sub>3</sub>
| −159,6
| −11,7
|}
<gallery>
Butane simple.svg| Ն-բութանի կառուցվածքային բանաձև
I-Butane-2D-Skeletal.svg|Իզոբութանի կառուցվածքային բանաձև
</gallery>
 
== Ֆիզիկական հատկություններ ==
Անգույն դյուրավառ [[գազ]] է, բնորոշ հոտով: Նորմալ [[ճնշում|ճնշման]] տակ, −0,5 °C - ում հեշտ սեղմվում է: Սառում է −138 °C -ում: Բարձր ճնշման տակ և նորմալ ջերմաստիճանում հեշտ ցնդող [[հեղուկ]] է: Կրիտիկական ջերմաստիճանը և ճնշումը համապատասխանաբար հավաասար է +152 °C և 3,797 ՄՊա:
 
* [[Լուծելիություն]]ը ջրում` 100մլ - ում 6,1 մգ (20°С-ում, ն-բութանի համար, ավելի լավ է լուծվում օրգանական լուծիչներում):
* [[Խտություն]]ը հեղուկ վիճակում` 580 կգ/մ<sup>3</sup>:
* Գազայի վիճակի խտությունը [[նորմալ պայմաններ]]ում` 2,703 կգ/մ<sup>3</sup> (15°C -ում 2,250 կգ/մ<sup>3</sup>):
* [[Այրման ջերմություն]]` 45,8 ՄՋ/կգ (2657 ՄՋ/մոլ):
 
== Ստացումը և պարունակությունը ==
Պարունակվում է գազային կոնդեսատում և նավթայոին գազում (մինչև 12%): Հանդիսանում է [[Կատալիզատոր|կատալիտիկ]] և հիդրոկատալիտիկ նավթային կրեկինգի արդյունք:
[[Լաբորատորիա]]յում կարելի է ստանալ [[Վյուրցի ռեակցիա|Վյուրցի ռեակցիայով]]`
:: <math>\mathsf{2C_2H_5Br + 2Na \rightarrow C_4H_{10} + 2NaBr}</math>:
[[Պատկեր:Wurtz-Synthese mechanism.svg|350 px|մինի|աջից|Վյուրցի ռեակցիան ընդհանուր ձևով]]
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
'''Դիսոցման հաստատուն''', հավսարակշռության հաստատունի տեսակ է, որը բնութագրվում է նյութի դիսոցումով, ինչպես օրինակ կոմպլեկսը բաժանվում է մոլեկուլների, կամ օրինակ աղը դիսոցվում է ջրային լուծույթում իոնների: Այն նշանակվում է K<sub>d</sub>, և ահակառակ է ասոցիացիաի հաստատունին: Աղերի ժամանակ նաև անվանում են իոնիզացման հաստատուն:
Ընդհանուր ռեակցիայի դեպքում`
Տող 197 ⟶ 4՝
\mathsf{A}_{x}\mathsf{B}_{y} \rightleftharpoons x\mathsf{A} + y\mathsf{B}
</math>
որտեղ <math>xAyBA_xB_y</math> կոմպլեքսը տրոհվում է x հատ A և y հատ B մասնիկների, դիսոցման հաստատունը որոշվում է այսպես`
: <math>
K_{d} = \frac{[A]^x \times [B]^y}{[A_x B_y]}
</math>
որտեղ [A], [B] և [A<sub>x</sub>B<sub>y</sub>] համապատասխանաբար A-ի, B-ի և A<sub>x</sub>B<sub>y</sub> կոմպլքսի կոնցենտրացիաներն են:
== Որոշումը ==
Թույլ էլեկտրոլիտների էլեկտրոլիտիկ դիսոցումը, ըստ Արենիուսի տեսության, հանդիսանում է դարձելի ռեակցիա, այսինքն կարողենք այն ներկայացնել հետևյալ տեսքով (միավալենտ իոնների տեսքով)`
:: <math>KA \longleftrightarrow K^+ + A^- </math>
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/wiki/Մասնակից:Hamo_Khacatryan/Ավազարկղ» էջից