«Նշենի»–ի խմբագրումների տարբերություն
Content deleted Content added
No edit summary |
No edit summary |
||
Տող 58.
== Տարածում ==
[[Պատկեր:Almond tree leaf.JPG|200px|մինի|ձախից|Նուշի տերևները]] Առաջին անգամ հայտնաբերվել է Մերձավոր Արևելքում և հարակից տարածքներում, այդ թվում, Միջերկրական և Կենտրոնական Ասիայում: Այս շրջաններում նուշը մշակել են դեռ վաղուց մ. թ. ա.: Այժմ ամենաշատ մշակող երկրներներն են՝ Միջերկրածովյան Չինաստանը, Միացյալ Նահանգները (Կալիֆորնիա), Կենտրոնական Ասիայն և Արևմտյան Տյան Շանը, Նյու Յորքում,<ref name=rhs>{{cite book |last=Griffiths |first=Mark D. |author2=Anthony Julian Huxley |title=The New Royal Horticultural Society dictionary of gardening |publisher=Macmillan Press |location=London |year=1992 |isbn=0-333-47494-5}}</ref> Ղրիմը և Կովկասը: Նույնիսկ Տաջիկստանի Կանիբադ քաղաքում «նուշի քաղաք»:
== Էկոլոգիա ==
Նուշի աճում է քարքարոտ և ավազոտ լեռներում, մոտավորապես 800 մինչև 1600 մ ծովի մակարդակիվ, նախընտրում է [[կալցում]]ով հարուս հողերը: [[Իսրաել]]ում հասնում է 800 մետրի, Հայֆի շրջանում շատ մոտ է Միջերկրական ծովի ափերին: Աճում են խմբերով, միմյանցից 5-7 մ հեռավորության վրա: Շատ լուսասեր են, ունեն լավ զարգացած արմատային համակարգ: Ծաղկում են մարտ-ապրիլ ամիսներին, կան շրջաներ որ ծաղկում է փետրվարին, պտուղները հասնում են հունիս-հուլիս ամիսներին: Նշենին չորադիմացկուն ծառ է կամ թուփ, բարձրությունը՝ 3–6 մ: Տերևները հերթադիր են, նշտարաձև, հարթ, կաշեկերպ: 3-5 մ երկարությամբ:<ref name=rhs/><ref>{{cite web|url=http://coststudies.ucdavis.edu/files/almondvs08sprink.pdf |title=University of California Sample Cost Study to Produce Almonds |format=PDF |accessdate=2012-03-17}}</ref> Ծաղիկները խոշոր են, սպիտակ կամ վարդագույն: Պտուղը կիսաչոր պատյանով կորիզապտուղ է: Սերմը (միջուկը) լինում է քաղցր կամ դառը՝ պայմանավորված ամիգդալին գլիկոզիդի առկայությամբ (մինչև 4%): Չոր միջուկը պարունակում է ճարպեր՝ 54%, ազոտային նյութեր՝ 21%, ոչ ազոտային նյութեր՝ 13%, և այլն: Քաղցր միջուկն (նուշը) օգտագործվում է թարմ, հրուշակեղենի արտադրության և բժշկության մեջ, յուղ ստանալու համար, կեղևը՝ գինու-կոնյակի արտադրությունում, բնափայտը՝ ատաղձագործության մեջ: Նշենու տնկարկներն օգտագործվում են սարալանջերի հողերն էրոզիայից պաշտպանելու նպատակով: Նաիրյան նշենին Անդրկովկասի հարավի բնաշխարհիկ է: ՀՀ-ում հանդիպում է [[Սյունիքի մարզ]]ում: Ծաղիկները խոշոր են, կարմրավուն: Ծաղկում է մինչև տերևների հայտնվելը՝ վաղ գարնանը, և գարնան ավետաբերներից է:
{| class="wikitable" align=left ! colspan=2|Նուշի համաշխարհային արտադրության տվյալները (հազար տոննա) |- | [[1965]] || align="right" | 615 |- | [[1970]] || align="right" | 687 |- | [[1975]] || align="right" | 762 |- | [[1980]] || align="right" | 926 |- | [[1985]] || align="right" | 1152 |- | [[1990]] || align="right" | 1321 |- | [[1995]] || align="right" | 1019 |- | [[2000]] || align="right" | 1468 |- | [[2005]] || align="right" | 1839 |- | [[2006]] || align="right" | 1999 |- | [[2007]] || align="right" | 2215 |- | [[2008]] || align="right" | 2435 |- | [[2009]] || align="right" | 2362 |- | [[2010]] || align="right" | 2539 |- | [[2011]] || align="right" | 2005 |} {| class="wikitable" align=center <!--style="clear:right"--> ! colspan=7|Նուշի տասնհինգ խոշորագույն արտադրողները |- ! Երկիր || [[1985]] || [[1995]] || [[2005]] || [[2009]] || [[2010]] || [[2011]] |- | {{USA}} || align="center" | 352 || align="center" | 276 || align="center" | 703 || align="center" | 1162 || align="center" | 1414 || align="center" | 731 |- | {{ESP}} || align="center" | 287 || align="center" | 159 || align="center" | 218 || align="center" | 282 || align="center" | 221 || align="center" | 212 |- | {{IRN}} || align="center" | 59 || align="center" | 79 || align="center" | 109 || align="center" | 128 || align="center" | 158 || align="center" | 168 |- | {{ITA}} || align="center" | 105 || align="center" | 90 || align="center" | 118 || align="center" | 114 || align="center" | 108 || align="center" | 105 |- | {{MAR}} || align="center" | 30 || align="center" | 45 || align="center" | 70 || align="center" | 104 || align="center" | 102 || align="center" | 131 |- | {{SYR}} || align="center" | 34 || align="center" | 34 || align="center" | 229 || align="center" | 97 || align="center" | 73 || align="center" | 130 |- | {{TUN}} || align="center" | 51 || align="center" | 35 || align="center" | 43 || align="center" | 60 || align="center" | 52 || align="center" | 61 |- | {{TUR}} || align="center" | 38 || align="center" | 37 || align="center" | 45 || align="center" | 55 || align="center" | 55 || align="center" | 70 |- | {{ALG}} || align="center" | 10 || align="center" | 20 || align="center" | 45 || align="center" | 47 || align="center" | 39 || align="center" | 50 |- | {{GRC}} || align="center" | 57 || align="center" | 57 || align="center" | 48 || align="center" | 44 || align="center" | 33 || align="center" | 30 |- | {{AFG}} || align="center" | 9 || align="center" | 9 || align="center" | 15 || align="center" | 43 || align="center" | 56 || align="center" | 61 |- | {{CHN}} || align="center" | 13 || align="center" | 19 || align="center" | 25 || align="center" | 35 || align="center" | 38 || align="center" | 42 |- | {{LBN}} || align="center" | 7 || align="center" | 28 || align="center" | 28 || align="center" | 30 || align="center" | 28 || align="center" | 36 |- | {{PAK}} || align="center" | 28 || align="center" | 49 || align="center" | 23 || align="center" | 26 || align="center" | 22 || align="center" | 21 |}
{{Ֆոտոշարք|Almendro en flor4.JPG|Almond Tree.jpg|Fiori di mandorlo.jpg|Almonds02.jpg|ш1=200|ш2=225|ш3=200|ш4=200|текст=Слева направо. <br />Общий вид. Листья и плоды. Цветки. Семена.}}
=== Նուշը բժշկության մեջ ===
Արաբ բժիշկները նուշը համարել են բուժիչ բույս։ [[Իբն Մասսու]]նն օգտագործել է տապակած միջուկը աղիների հիվանդությունների, իսկ [[Մանսուր]]ին` ցավոտ միզարձակության դեպքում։ Իբն Սինան նկարագրել է, թե ինչ արդյունքներ կարող է տալ նուշը հազի, ասթմայի, պլևրիտի, երիկամների և միզապարկի հիվանդությունների դեպքում և այդ օրգաններից քարերի հեռացման համար։ Նա «Բժշկական գիտության կանոնները» գրքում բերում է դեղատոմսեր, ուր նուշի սերմը նշվում է որպես ուղեղի աշխատանքը և տեսողությունը լավացնող, արտաքին վերքերը բուժող, փափկեցնող միջոց։ Ըստ Ագանթագեղոսի` նուշը կամ բադամը անվանվել է «վայրի կաղին»։
| |||