«Նախիջևանի խանություն»–ի խմբագրումների տարբերություն

|Կազմավորման թվական = [[1747]]-[[1828]] թթ.

'''Նախիջևանի խանություն''' ({{lang-fa| خانات نخجوان —- Khānāt-e Nakhchevān}}), միջնադարյան ավատատիրական կառավարմամբ կիսանկախ իշխանապետություն [[1747]]-[[1828]] թվականներին։ Թուրքական տիրապետությունից վերագրավելով՝ [[Նադիր շահ]]ը [[1735]] թվականին այն կրկին միացրել է Պարսկաստանին։ [[1747]] թվականին վերջնականապես ձևավորվում է Նախիջևանի խանությունը՝ [[Երևանի կուսակալություն|Երևանի կուսակալության]] տարածքի վրա<ref>Քեմբրիջի համալսարան, Ժամանակակից պատմություն, հատոր 14, 1992, էջ 72, անգլերեն</ref>։

[[1826]]-[[1828]] թվականների [[Ռուս-պարսկական պատերազմ (1826—18281826-1828)|ռուս-պարսկական պատերազմի]] արդյունքում Նախիջևանի խանությունը [[Երևանի խանություն|Երևանի խանության]] և [[Օրդուբադի շրջան]]ի հետ միացվել է [[Ռուսական կայսրություն|Ռուսական կայսրությանը]]՝ որպես մեկ վարչատարածքային միավոր՝ [[Հայկական մարզ]]՝ [[Երևան]] կենտրոնով<ref name="ց"/><ref>[http://www.amazon.com/exec/obidos/ISBN=140396422X [[Ռիչարդ Հովհաննիսյան]]''. «Հայ ժողովուրդը հնագույն ժամանակներից մինր մեր օրերը. 15-րդ դարից մինչև 20-րդ դարը». ][[Сюни, Рональд Григор|R.Suni]]. EASTERN ARMENIANS UNDER TSARIST RULE. Стр. 121—122121-122. «''At the time of the conquest of Eastern Armenia, the former '''Persian khanate''' was in desperate economic straits. Much of the region was depopulated, and even with the mass migrations of Muslims and Armenians, hundreds of villages remained empty. Peasants made up almost 90 percent of the population of the Armianskaia Oblast'.»</ref>:

Նախիջևանի խանության ստեղծումը ''նորույթ''<ref name="ց"/><ref name="օ">[http://raa.am/Teghekagir/naxijevan_teghekanq_e.html Հայկական հետազոտությունների ինստիտուտ, Նախիջևան մասին , հայերեն]</ref><ref name="լ">[http://www.yerkramas.org/2012/11/06/pogublennyj-golub-noya/ Երկրամաս ամսագիր, Նոյի աղավնի հոդված]</ref> էր նրա պատմության մեջ. թե՛ դրանից առաջ, թե՛ դրանից հետո նրա տարածքը ամբողջությամբ եղել է [[Երևանի կուսակալություն|Երևանի կուսակալության]]<ref name="ց"/><ref name="օ"/><ref name="m"/> , [[Երևանի խանություն|Երևանի խանության]]<ref name="ց"/><ref name="օ"/>, [[Հայկական մարզ]]ի<ref name="ց"/><ref name="օ"/>, [[Երևանի նահանգ]]ի<ref name="օ"/><ref name="հ">[http://dic.academic.ru/dic.nsf/brokgauz_efron/71319/%D0%9D%D0%B0%D1%85%D0%B8%D1%87%D0%B5%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D1%8C Նախիջևանի մասին հրեական հանրագիտարանում, ռուսերեն]</ref> կամ [[Հայաստանի Հանրապետություն|Հայաստանի Հանրապետության]] անբաժան մասը<ref name="օ"/><ref name="m">Սովետական Մեծ Հանրագիտարան, Նախիջևանի ԻՍՍՀ</ref>: [[1725]]թ. թվականին թուրք օսմանցիները գրավում են [[Նախիջևան]]ը և վերջ տալիս Երևանի կուսակալությունը ([[1501]]-[[1724]])<ref name="m"/> : Վերջինս մուսուլմանների շրջանում հայտնի էր նաև որպես Չուղուր-Սաադ<ref name="օ"/>: [[1747]] թվականին կուսակալության տարածքը բաժանվում է 2 խանությունների՝ Երևանի և Նախիջևանի<ref name="m"/> : Այդ ձևական միավորը ունենում է ընդամենը 80 տարվա կյանք<ref name="m"/> ՝ [[1827]] թվականին նվաճվելով<ref name="հ"/> ռուսական բանակի և հայ կամավորական ջոկատների կողմից:

[[Նախիջևան]] քաղաքում՝ մուսուլմանական մզկիթից, խանական պալատից ու [[Մոմինե խաթունի դամբարան|դամբարանից]] բացի՝ գործում էին 3 հայկական եկեղեցիներ, որոնցից ամենահայտնին [[Սուրբ Գևորգ եկեղեցի (Նախիջևան)|Սուրբ Գևորգ]]ն էր<ref name="յ"/>: Նախիջևանից հյուսիս գտնվում էր [[Սուրբ Կարապետ եկեղեցի (Ապրակունիս)|Ապրակունիսի վանական համալիրը]]<ref name="յ"/>, որի շինարարությունն ավարտել է [[Գրիգոր Տաթևացի]]ն, որը Հովհան Որոտնեցու մահից հետո՝ [[1386]]թ. թվականին փոխարինել է նրան որպես րաբունապետ: Եկեղեցու հիմնական ծավալը կառուցված է սրբատաշ բազալտից, իսկ բարձր, սլացիկ գմբեթը՝ աղյուսից։ Հարդարանքի տարրերն են պատերի ստորին մասի բազմագույն, շախմատաձև շարվածքը և դեկորատիվ կամարաշարը<ref name="z"/>։ Եկեղեցու խորանի վերևի արձանագրության մեջ նշված է ճարտարապետի անունը՝ ''Դավիթ ուստա''։

Այս և այլ եկեղեցիներն ու վանքերը հիմնականում պահպանվում էին մինչև [[1980]]-ական թվականները<ref name="յ"/>։ Այժմ դրանց փոխարեն ավերակներ են, նրանց քարերով կառուցվել են տներ, իսկ դրանց շրջապատող հայկական բնակավայրերը վերանվանվել թուրքական անուններով։ Հայաթափման արդյունքում [[1980]]-ական թվականների վերջին միակ հայկական գյուղը [[Ազնաբերդ]]ն էր (Զնաբերդ)՝ [[Վայոց Ձոր]]ի սահմանին։ Վերջին ամենահայտնի ավերածությունը [[Ջուղայի խաչքարերի ոչնչացում|Ջուղայի գերեզմանների քանդումն]] էր [[21-րդ դար]]ի սկզբին<ref>''Նախիջևանի և Ջուղայի ողջ հայկական մշակութային հուշարձանների ժառանգությունը'' Պառլամենտական խումբ Շվեյցարիա-Հայաստան (խմ.), Բեռն, 2006. էջեր 6 & 7. Քաղվածք էջ 7-ից. "Ջուղայի ոչնչացումը յուրօրինակ չէ իր տեսակի մեջ Նախիջևանում. ...մենք հայտնաբերեցինք, որ ողջ Նախիջևանում կառավարության կողմից իրականացվում են այդպիսի ոչնչացումներ ":</ref><ref>[http://www.armenianow.com/features/5782/monumental_effort_scotsman_wants_t Ադրբեջանում կառավարության կողմից իրականացվում է մշակութային հուշարձանների ոչնչացում] ''Սկոտսմենը ցանկանում է ապացուցել, որ Ադրբեջանի կառավարությունն է իրականացնում մշակութային ժառանգության ոչնչացումը'', Գայանե Մկրտչյան, Հայաստանը Հիմա, 2-ը սեպտեմբերի 2005 թ.:", անգլերեն</ref><ref>[http://www.letemps.ch/Page/Uuid/8228e572-adc0-11dd-bf59-ad3d6140ad87%7C1 Սիլվային Բեսսոն, Le Temps, 4 նոյեմբերի, 2006 թ., ֆրանսերեն]</ref>։ Այնտեղ հաշվվում էր շուրջ 10, 000 [[խաչքար]], որոնցից և ոչ մեկը մյուսին նման չէր<ref name="յ"/>։

| style="background-color: #EFFBFB;" | [[Պատկեր:Russian COA 1825—551825-55 A.jpg|{}|22px]] [[Ղարաբաղի գավառ]] <br /> ([[1822]]-[[1840]])

| style="background-color: #EFFBFB;" | [[Պատկեր:Russian COA 1825—551825-55 A.jpg|{}|22px]] [[Գանձակի գավառ]] <br /> ([[1804]]-[[1840]])