«Հյուսիսային Իրանի խանություններ»–ի խմբագրումների տարբերություն
Content deleted Content added
չ Hayk.arabaget տեղափոխեց էջը «Պարսկական խանություններ»-ից «Հյուսիսային Իրանի խանություններ» |
No edit summary |
||
Տող 1.
{{Հայոց պատմություն}}
'''
[[Պատկեր:Azerbaijan khanates all XVIII-XIX.png|մինի|ձախից|Խանությունները 1747-1828թթ.]]
Ադրբեջանցիները հավակնում են այդ խանությունները համարել իրենցը՝ պատճառաբանելով, որ դա [[Ադրբեջան]]ի պատմության ավատատիրական մասնատվածության փուլն է եղել, երբ երկիը բաժանված է եղել 20-ից ավելի խանությունների։ Միջնադարում այս փուլը ունեցել են բազմաթիվ պետություններ։ Դա մի գործընթաց է, երբ հիմնական, գույություն ունեցող պետությունը բաժանվում է մանր մասերի, քանի որ կենտրոնական ղեկավարությունը թուլանում է։ Այդպիսի փուլ եղել է [[Հայաստան]]ում, երբ առաջացել են կիսանկախ [[Վասպուրականի թագավորություն|Վասպուրականը]], [[Կարսի թագավորություն|Կարսը]], [[Լոռու թագավորություն|Լոռին]], [[Սյունիքի թագավորություն|Սյունիքը]], [[Արցախի թագավորություն|Արցախը]], [[Տարոնի իշխանություն|Տարոնը]]։ Ավատատիրական մասնատվածության վառ օրինակ են [[Գերմանիա]]ն և [[Իտալիա]]ն, որոնք այդ վիճակում մնացին երկար դարեր՝ մինչև [[19]]-րդ դարի վերջին քառորդը։ Սակայն Ադրբեջանի պարագայում սա չի կարող կիրառվել առնվազն 4 պատճառով.
Տող 9.
* աշխարհի քաղաքական քարտեզի վրա Ադրբեջանը հայտնվել է 1918թ., իսկ մինչ այդ նրանց Կովկասում անվանում էին թաթարներ, Իրանում՝ թուրքեր
Թյուրքական ցեղերից բացի առանձին խանությունների բնակչության զգալի մասը կազմում էին տարածաշրջանի բնիկ ժողովուրդները՝ [[հայեր]]ը, [[վրացիներ]]ը, [[քրդեր]]ը (այդ թվում [[եզդիներ]]ը), [[ասորիներ]]ը, [[թալիշներ]]ը, [[թաթեր]]ը, [[ուտիներ]]ը, [[լեզգիներ]]ը, [[դաղստան]]յան տարբեր ժողովուրդներ՝ [[ավարներ]]ը և այլք<ref>{{գիրք |հեղինակ= Շնիրելման Վ.Ա. |անվանում = Հիշողության պատերազմները. առասպելները, նույնականությունը և քաղաքականությունը Անդրկովկասում |բնօրինակ = Войны памяти: мифы, идентичность и политика в Закавказье |հղում= |պատասխանատու = Ալաև Լ.Բ. խմբգ. ներքո |վայր = М. |հրատարակչություն= Ակադեմկնիգա |թվական = 2003 |էջերի թիվ = 103|էջեր =}}</ref>։ Նրանցից հայերը և վրացիները ունեին ավելի կիսանկախ կարգավիճակ. դեռ շարունակում էին գոյատևել նախկին [[Վրաստան]]ի թագավորության բեկորներից մեկը՝ Քարթլի-Կախեթի թագավորությունը, իսկ Արցախում ՝ [[Խամսայի մելիքություններ]]ը։
Տող 119.
[[1826]]-[[1828]]թթ. ռուս-պարսկական պատերազմի արդյունքում Երևանի խանությունը [[Նախիջևանի խանություն|Նախիջևանի խանության]] և Օրդուբադի շրջանի հետ միացվել է Ռուսական կայսրությանը՝ որպես մեկ վարչատարածքային միավոր՝ [[Հայկական մարզ]]` [[Երևան]] կենտրոնով<ref name="ReferenceB"/>:
Երևանի խանությունը կիսանկախ վարչատարածքային միավոր էր, որն ուներ իր դրոշը, զորքը և հպատակները: Երևանի խանը օժտված էր ավելի մեծ իրավունքներով, քանի որ ղեկավարում էր սահմանային նահանգ: Նա կարող էր հարկ եղած դեպքում մարտադաշտ հանել ու ղեկավարել շրջակա խանությունների ու բեյությունների զորքերը՝ ստանձնելով զորահրամանատարի՝ սարդարի պաշտոնը: Ընդ որում, նրա դրոշի տակ կարող էին դուրս գալ ոչ միայն մուսուլմաններից, այլև տեղաբնիկ հայերից կազմված զորագնդերը: Երևանի խաները հիմնականում իշխող Ղաջարիների շահական դինաստիայից էին <ref>[http://www.vostlit.info/Texts/rus2/Bakihanov/frametext5.htm Abbasgulu Bakikhanov. Golestan-e Eram. Period V]</ref><ref>Bournoutian, George A. "[http://www.iranica.com/newsite/index.isc?Article=http://www.iranica.com/newsite/articles/unicode/v12f5/v12f5054.html Hosaynqolikhan Sardār-e Iravani]." Encyclopedia Iranica.</ref> : Որոշ աղբյուրների համաձայն՝ արքայատոհմը ուներ թյուրքական ծագում <ref name="Abbas">Abbas Amanat, The Pivot of the Universe: Nasir Al-Din Shah Qajar and the Iranian Monarchy, 1831–1896, I.B. Tauris, pp 2–3; "''In the 126 years between the fall of the Safavid state in 1722 and the accession of Nasir al-Din Shah, the Qajars evolved from a shepherd-warrior tribe with strongholds in northern Iran into a Persian dynasty..''"</ref><ref>Choueiri, Youssef M., ''A companion to the history of the Middle East'', (Blackwell Ltd., 2005), 516.</ref>: 18-րդ դարի երկրորդ կեսից Երևանի խաները ձեռք են բերում ինքնավարություն: Աստիճանավար թուլանում է շահերի իշխանությունը [[Անդրկովկաս]]ում և [[Ատրպատական]]ում ([[Իրանական Ադրբեջան]]) ձևավորված
Երևանի խանությունը բաժանված էր 15 մահալների` [[Աբովյան]]ի (Կըրխբուլաղ), [[Ապարան]]ի, [[Արարատ]]ի (Վեդիբասար), [[Արմավիր]]ի (Սարդարապատ),[[Արտաշատ]]ի (Գառնիբասար),[[Ծաղկաձոր]]ի (Դարաչիչակ), [[Գեղարքունիք]]ի (Գյոկչա), [[Աշտարակ]]ի (Կարբիբասար), [[Թալին]]ի, [[Սուրմալու]]ի և այլն։[[Երևան]] քաղաքը՝ որպես խանության կենտրոն, առանձին վարչական միավոր էր համարվում և չէր մտնում որևէ մահալի մեջ։ Քաղաքը կառավարում էր դարուղան (ոստիկանապետը), որը նշանակվում էր բեյլերբեյի կողմից և պարտավոր էր զբաղվելու քաղաքի կարգ ու կանոնով։ Նա իր իշխանությունը գործադրում էր յուզբաշիների (հազարապետների) և չաուշների (տասնապետների) միջոցով։ Երևանում կար շուրջ 1000 խանութ, 8 [[մզկիթ]], 7 [[եկեղեցի]], 10 բաղնիք, 5 հրապարակ, 2 շուկա և 2 դպրոց-մեդրեսե։ Մահալներում գլխավորապես զբաղվում էին մյուլքադարային գյուղատնտեսությամբ։ Մյուլքադար կարող էին լինել ոչ միայն խաները և բեկերը, այլև հայկական մելիքներն ու հայ եկեղեցին։ Գյուղացիները մշակում էին նրանց հողերը և հարկ տալիս։
Տող 264.
{{ծանցանկ}}
{{
[[Կատեգորիա:Ադրբեջանի պատմություն]]
|